Wat zijn we toch knap
 

Wat zijn we toch knap


Volgens sommige reclamespots zijn we mooier dan we zelf denken. Maar eigenlijk is het net omgekeerd: we overschatten onszelf.


Het filmpje maakt deel uit van de ‘real women’-campagne van het huidverzorgingsmerk Dove: een vrouw beschrijft aan een onzichtbare FBI-tekenaar hoe ze eruitziet, en hij tekent. Dan wordt ze beschreven door iemand anders, en dat levert een heel ander, mooier portret op. Met een andere vrouw wordt dezelfde oefening overgedaan. Beide vrouwen krijgen de twee versies van hun portret te zien, en verbazen zich over de verschillen. En daar komt dan die feelgood-slogan: je bent mooier dan je denkt.

Je kunt bezwaren maken tegen heel wat aspecten van deze reclame. Zo doet geen enkel van de portretten de vrouwen echt recht, vanwege de wat akelige composiet-stijl. We herinneren ons ook dat ooit is uitgelekt dat eerdere beelden in de ‘real women’-campagne digitaal waren bijgewerkt. Maar er is ook een artikel in Scientific American dat, op basis van empirisch onderzoek, het tegendeel aantoont: wij denken dat we mooier zijn dan we in werkelijkheid zijn.

Wij ervaren namelijk een diepe noodzaak om een positief beeld van onszelf te hebben. En daar hebben we een aantal zelfverbeterende strategieën voor. Sociaal-psychologen hebben al tal van bewijzen verzameld van het ‘bovengemiddeld effect’ of de ‘ingebeelde superioriteit’. Zo blijkt dat 70 procent van ons zichzelf een bovengemiddelde aanleg voor leiderschap toeschrijft, 93 procent vindt zichzelf een beter dan gemiddelde chauffeur (onafhankelijk van leeftijd of geslacht) en 85 procent vindt dat ze beter met anderen kunnen opschieten. Statistisch gezien kan dat natuurlijk niet.


Rozig tintje

Ook voorzien we onze herinneringen van een rozig tintje en we brengen onszelf in zelfbevestigende situaties. Worden we bekritiseerd, dan worden we defensief en gaan we ons zelfbeeld opkrikken door negatieve stereotiepen toe te passen op de ander. Jazeker, we vinden onszelf echt wel een hete tijger.

Psycholoog en gedragswetenschapper Nicholas Epley stond aan het hoofd van een studie over zelfverbetering en aantrekkelijkheid. Hij vroeg zijn proefpersonen niet om hun eigen schoonheid in te schatten, maar wel om een echte foto van zichzelf aan te wijzen in een rijtje beelden die digitaal waren bewerkt om er meer of minder aantrekkelijk uit te zien. Visuele herkenning is volgens deze studie namelijk ‘een automatisch psychologisch proces, dat snel en intuïtief optreedt en met weinig of geen bewuste overweging’. Dus als de proefkonijnen snel een valse, opgedirkte foto van zichzelf uitkiezen - en dat doen ze meestal - dan is dat omdat ze écht geloven dat ze er zo uitzien.

Epley vond daarbij geen significant verschil tussen mannen en vrouwen. Evenmin vond hij bewijzen dat wie zichzelf het meest ‘verbetert’ (dus wie een sterk bijgewerkte foto als ‘echt’ herkent) dat doet omdat hij of zij met diep ingewortelde onzekerheden kampt. Integendeel, de mensen die ‘mooiere’ foto’s van zichzelf uitkozen, bleken personen te zijn die ook op andere vlakken een hogere eigendunk hadden. ‘Ik denk niet dat onze vaststellingen bewijs opleveren van zelfbedrog’, zegt Epley. ‘Het geeft gewoon aan dat we doorgaans een positief beeld hebben van onszelf.’ Als je gedeprimeerd bent, doe je niet aan zelfverbetering.


Misleidend

Deze studie verklaart waarom veel mensen zo’n intense afkeer hebben van foto’s van zichzelf. Op een bepaald niveau herkennen ze de persoon in de foto niet eens als zichzelf. Facebook is dan ook een paradijs voor de zelfverbeteraar. Hier tonen mensen alleen de meest misleidend mooie foto’s van zichzelf, samen met een uitgelezen selectie van hun humor, stijl, intellect en levenskunst.

Niet dat we ‘liegen’, op Facebook, zegt Catalina Toma van Wisconsin-Madison University, ‘maar we presenteren een geïdealiseerde versie van onszelf’. (Op datingsites, voor een publiek van mensen die we niet kennen, zullen we daarentegen vaker met regelrechte leugens uitpakken.)

Uit een studie die Toma eerder dit jaar uitvoerde, blijkt dat ons zelfbeeld verbetert als we ons eigen Facebook-profiel bewonderen. En als ons ego een dreun heeft gekregen, gaan we naar Facebook om het weer op te krikken.

De deelnemers aan dit onderzoek moesten een publieke spreekbeurt houden, waarna ze verpletterend negatieve reacties kregen. De helft van de proefpersonen mocht eerst zijn eigen Facebook-profiel bekijken alvorens ze de negatieve feedback vernamen. Deze personen bleken veel minder defensief te reageren. Zo waren ze niet zozeer geneigd om hun critici van onbekwaamheid te beschuldigen, maar eerder om te zeggen ‘ja, er schuilt wel wat waarheid in die kritiek, misschien zijn er wel manieren waarop ik mijn prestatie kan verbeteren’.

Vervolgens liet Toma nog meer mensen dezelfde speech houden. Maar dit keer kregen ze ofwel neutrale, ofwel zeer negatieve kritiek. Vervolgens mochten ze kiezen aan welke van vijf andere (fictieve) studies ze zouden willen deelnemen. Eén van die vijf studies had te maken met Facebook, de vier andere niet. ‘En de verbazende ontdekking is dat, als het ego van de deelnemers bedreigd is, dat ze dan tweemaal zo vaak voor Facebook kiezen.’

Volgens Toma toont dat aan dat er een onbewust mechanisme in werking treedt waarmee we ons zelfbeeld willen herstellen. ‘Daarom brengen mensen meer tijd door op Facebook na een zware dag of nadat er iets onaangenaam is gebeurd - want je vindt er bevestiging dat je verbonden bent met anderen, dat je interessante activiteiten en hobby’s en foto’s enzovoort hebt.’

Maar ondanks dit positieve emotionele effect, blijkt uit ander onderzoek dat we vaak over het hoofd zien in welke mate anderen hun eigen profiel opleuken. Dat kan als effect hebben dat we gaan denken dat ons eigen leven minder mooi is als dat van de anderen.

Of zelfverbetering gezond is, dat staat erg ter discussie, zegt Epley. ‘In extreme gevallen gaat het echt om zelfbegoocheling. Maar zolang als we het met mate doen, en zo is het vaak, is het waarschijnlijk niet zo slecht voor je. Dat gezegd zijnde, ben ik een groot voorstander van accuraatheid. Over het algemeen genomen is het best als je weet hoe je werkelijk bent.’


DS, 01-07-2013 (Amy Fleming/The Guardian)