Beroep: paus
 

Beroep: paus

Rik Torfs


Stel : je wordt paus. Het kan om het even welke gedoopte man gebeuren. En het overkwam Jorge Mario Bergoglio op 13 maart. Hoe begin je eraan? Met buona sera te zeggen. Maar je kunt dat niet blijven herhalen, en allerminst op alle tijdstippen van de dag. Dus aan het werk. Je weet dat het systeem is vastgeroest. Dat de Kerk naar binnen is gekeerd, haar eigen logica volgt. ‘Als de kerken leeg blijven, dan ligt dat aan de mensen: egoïsten, dat zijn ze, er is geen offervaardigheid meer.' Prelaten weeklagen vaak in die termen bij een duur glas Gevrey-Chambertin. Je zou er zelf van gaan drinken.

Hoe begin je aan verandering? Liever helemaal niet, of met frisse tegenzin, zeker in de Kerk. Verandering speelde ooit een rol in oude discussies over de eigenschappen van God. Die is volmaakt. Dus kan hij veranderen? Neen, zeggen sommigen, want als hij volmaakt is en verandert, wordt hij onvolmaakt. Maar onvolmaakt is hij evenzeer als hij niet kan veranderen. De patstelling. Zeer bekend in aloude instituten.

Doch ter zake: hoe brengt de paus veranderingen teweeg? Hoe verbetert hij de positie van de vrouw in de kerk? Op welke manier gaat hij met seksueel misbruik van minderjarigen om?

Radicaal veranderen is moeilijk. Bezwaarlijk kan de paus, na een verkwikkende nachtrust, vanop zijn balkon aankondigen dat per onmiddellijk vrouwen priester mogen worden. Bliksemsnelle verandering ontreddert. Ze geeft de indruk dat het bestaan ondraaglijk licht is. Ik denk daarbij aan mijn Texaanse collega Vaughn James, die telkens wanneer ik hem zag, bleek van geloof te zijn veranderd. Hij begon zijn religieuze leven als baptist, bekeerde zich vervolgens onverhoeds tot de islam om daarna in overdrive adventist van de zevende dag te worden. De zon kwam op, de zon ging onder, de goden van Vaughn kwamen en gingen. Zoals steeds weer andere ideale schoonzonen die door wulpse tienerdochters slag om slinger mee naar huis worden gebracht.

Franciscus geeft de indruk te begrijpen dat verandering, ook en vooral wanneer zij rationeel noodzakelijk is, vooral een kwestie van gevoel blijft. De sfeer moet eerst omslaan. De plausibiliteit waarbinnen veranderingen geloofwaardig worden, komt geleidelijk tot stand. Details tellen. In plaats van vrouwen tot priester te wijden, waste de paus hun voeten. Hij deed dat op Witte Donderdag. Op andere dagen wassen pausen geen voeten, tenzij die van zichzelf. Kortom, hij waste voeten als onderdeel van een ritueel. Dat schept vertrouwen. Maar, sloeg kerkjurist Edward Peters uit Detroit alarm, een liturgische regel uit 1988 bepaalt dat de paus alleen mannelijke voeten mag wassen. Oei. Wat nu? Wettische mensen krijgen klamme handjes. Maar zelfs kerkjuridisch is er geen probleem. Gewoontevorming tegen de wet kan perfect. En de paus, wat hij ook doet, mag in de kerk door niemand worden beoordeeld.

Als je regels overtreedt – en zeker in een instituut dat er te veel heeft – kies er dan uit die geen mens overtuigen. Dat vrouwenvoeten niet en mannenvoeten wel mogen worden gewassen op Witte Donderdag, heeft redenen – de apostelen waren mannen – maar is niet redelijk. Ik weet niet of de paus ooit vrouwen tot priester zal durven te wijden, nadat Johannes Paulus II in 1994 schreef dat de goddelijke ordening van de kerk zulks verbiedt. Maar indien wel, is zijn strategie vlekkeloos: je moet onbelangrijke regels overtreden om belangrijke te kunnen wijzigen. De plausibiliteit van de verandering ontstaat niet in het centrum, maar aan de rand van het systeem.

Slimme verandering wordt vaak nauwelijks opgemerkt. Toen hij het een paar dagen geleden voor het eerst over seksueel misbruik van minderjarigen had, legde de paus een verband met de geloofwaardigheid van het instituut. Hij zei ook dat beschuldigden een eerlijk proces moeten krijgen. Dat zijn twee verwijzingen naar de kerkstructuren. Terwijl de vorige paus seksueel misbruik zag als het resultaat van individuele ontworteling. Dat is het natuurlijk ook, maar niet alleen dat. Machtsconcentratie binnen het instituut, overdreven aandacht voor zichzelf en te weinig voor slachtoffers, zijn factoren die ook meespeelden. Het lijkt alsof een paus eindelijk durft te zeggen wat hij ziet.

Ik weet niet of hij zal slagen. Velen dachten de voorbije jaren: de kerk verandert nooit. Dat zou pas een primeur zijn in de wereldgeschiedenis. Zo zal het dus niet zijn. Hoe wel? Voor het eerst in drie decennia is het weer spannend.


DS, 08-04-2013 (Rik Torfs)