Acht vragen over het conclaaf
 

Acht vragen over het conclaaf


In de Sixtijnse Kapel begint aan het einde van de middag het conclaaf. Wie zijn er bij aanwezig? Hoe wordt de nieuwe paus gekozen? En wanneer kunnen we witte rook verwachten? Buitenlandredacteur Marc Leijendekker beantwoordt vanuit Rome acht vragen over het conclaaf.


1 Wie zijn er bij het conclaaf aanwezig?

De nieuwe paus wordt gekozen door alle kardinalen die op de dag dat Benedictus XVI het pausschap neerlegde, 28 februari, nog geen tachtig jaar waren. Dat zijn er 117. Van hen zijn er 115 naar Rome gekomen. Een Indonesische kardinaal heeft zich geëxcuseerd omdat hij te ziek is en bijna blind. De Schotse kardinaal Keith O’Brien heeft besloten thuis te blijven nadat hij in opspraak is geraakt wegens “ongepaste seksuele toenadering” van andere geestelijken.

Vanmiddag gaan de kardinalen in een plechtige processie naar de Sixtijnse Kapel. Dan begint, aan het eind van de middag, het eigenlijke conclaaf.


2 Hoe wordt de nieuwe paus gekozen?

Iedere kardinaal schrijft een naam op een stembriefje. Om gekozen te worden is een tweederde meerderheid nodig, 77 stemmen. Op de eerste middag van het conclaaf is er één stemming, daarna vier per dag: twee ’s ochtends, en na een middagpauze twee ‘s middags.


3 Komt er ook een verkiezingsverslag?

Nee, in ieder geval niet meteen. Het woord conclaaf is afgeleid van het Latijnse cum clave, met de sleutel: de kardinalen worden ´opgesloten´en mogen in de periode van het conclaaf geen contact hebben met de buitenwereld. Zij verblijven in die periode in het Huis van de Heilige Martha, een soort hotel binnen de muren van het Vaticaan. Mobieltjes en tablets zijn ten strengste verboden. Jamming moet voorkomen dat gesprekken worden afgeluisterd. De kardinalen beloven in een eed ook geheimhouding over wat er op het conclaaf gebeurt. Ook alle mensen die hun ondersteunen (koks, schoonmakers, bewakers etc) zweren geheimhouding. In het verleden is er in de maanden na het conclaaf regelmatig wat uitgelekt over het verloop van de stemmingen.


4 Wat voor criteria hebben de kardinalen bij hun keuze?

Er zijn dit keer zeker vier belangrijke criteria:

+Bestuurlijke kwaliteiten. De twee voorgaande pausen hebben zich nauwelijks bekommerd om de curie, het bestuursapparaat van het Vaticaan. Daardoor is er veel achterstallig onderhoud. De verschillende onderdelen van de curie gedragen zich te veel als eilandjes. Daarom moet er hoognodig orde op zaken worden gesteld in het hoofdkwartier van deze religieuze multinational. Het is nog een open vraag of je daarvoor het beste iemand kunt heb ben die lang in de curie heeft meegedraaid en deze goed kent, of juist een buitenstaander nodig hebt die voor een frisse wind zorgt.

+Uitstraling. De katholieke kerk heeft grote behoefte aan een geestelijk leider die de gelovigen weet te bezielen, die een impuls weet te geven aan het katholieke geloof in een wereld die op veel fronten seculierder is geworden.

+Geografie. De katholieke kerk is in Italië en in heel Europa in de verdrukking. Wordt het dan geen tijd voor een paus uit een gebied waar de kerk wel vitaal is en groeit, zoals Latijns Amerika of Afrika, of misschien zelfs Azië?

+Leeftijd. Benedictus XVI was al 78 jaar toen hij aantrad. Misschien is dat, gezien de zware eisen die het pausschap stelt, wel te oud. Aan de andere kant: een jongere paus kan wel een kwart eeuw aan de macht blijven, zoals Johannes Paulus II. Is dat beter voor de kerk?


5 Verschilt dit conclaaf van eerdere conclaven?

Er is een aantal verschillen:

De voorgaande paus leeft nog. Dat is de afgelopen eeuwen nooit gebeurd. Voordeel: er hoeft minder gerouwd te worden en er is meer tijd voor discussie. Open vragen: houden kardinalen rekening met wat Benedictus ervan zou vinden? Zijn ze door diens revolutionaire besluit om af te treden geïnspireerd tot andere vergaande stappen?
Er is geen duidelijke koploper. Een oude Romeinse wijsheid zegt dat wie als paus het conclaaf ingaat, er als kardinaal uitkomt. Met andere woorden: favorieten leggen het af. Dat was in de twintigste eeuw vaak niet zo. Benedictus XVI, Pius XII (in 1939), Paulus VI (in 1965) en Johannes Paulus I (in 1978) gingen als duidelijke favoriet het het conclaaf in. De positie van de huidige favorieten is aan het begin van het conclaaf minder sterk.
Simpele meerderheid van stemmen is niet genoeg. Bij eerdere conclaven kon een slepende impasse worden doorbroken doordat na 34 stemrondes een simpele meerderheid van stemmen voldoende was. Benedictus XVI heeft dat teruggedraaid. Nu is altijd een tweederde meerderheid nodig.


6 Wie zijn de belangrijkste kanshebbers?

Er worden veel namen genoemd, er is niet één koploper (zie hierboven). Drie grote kanshebbers:

Angelo Scola, aartsbisschop van Milaan, 71 jaar. Een van de favorieten van de bookmakers. Kent Italiaanse kerk en Vaticaanse curie goed, met een verleden als bisschop, nauwelijks als curie-bureaucraat. Was ook patriarch van Venetië.

Odilo Scherer, aartbisschop van Sao Paulo, 63 jaar. Vervulde van 1994-2001 in Rome de topfunctie van prefect van de Congregatie van bisschoppen, hoort nu bij de invloedrijke toezichthouders op de Vaticaanse bank.

Marc Ouellet, prefect van de Congregatie voor de Bisschoppen, 68 jaar, Canadees. Veel ervaring in Vaticaan, maar maakte geen sterke indruk als aartsbisschop van Quebec (2002-2010).


7 Wanneer kunnen we witte rook verwachten?

Waarschijnlijk nog deze week. In de twintigste eeuw heeft alleen het conclaaf van 1922 vijf dagen geduurd. In 1958 duurde het vier dagen, de andere conclaven waren korter. Om geen misverstand over de kleur van de rook te wekken, gaat tien minuten na de witte rook uit de schoorsteen van de Sixtijnse kapel de grote klok van de Sint Pieter luiden. Korte tijd later verschijnt dan de nieuwe paus op het hoofdbalkon van de Sint Pieter.


8 Heeft de paus wel iets om aan te trekken?

Ja. De ‘hofleverancier’ van het Vaticaan heeft het witte habijt in drie maten klaarliggen: klein, medium en groot. Pauselijke rode schoenen zijn in alle maten beschikbaar, maar het is niet zeker dat de nieuwe paus de traditie van rode schoenen die door Benedictus XVI weer in ere was hersteld, handhaaft.


Blog NRC.nl, 12-03-2013 (Gregorio Borgia)