Woelige tijden
 

Woelige tijden


Eerder deze maand maande een spectaculaire actie van UK Uncut koffiegigant Starbucks aan tot het vrijwillig betalen van belastingen. UK Uncut is het prototype van een nieuwe vorm van sociale beweging. Ze confronteren niet alleen multinationale ondernemingen en overheden met hun maatschappelijke verantwoordelijkheid, maar ze dwingen ook de traditionele sociale bewegingen tot een gewetensonderzoek.


De oude sociale bewegingen (vakbonden, ziekenfondsen, partijen) hebben hun wortels in de 19de eeuw. Ze waren bewegingen verenigd door een ideologisch maatschappelijk project, met een verhaal van de wieg tot het graf. Ze steunden op de kracht van de massa's, geregeld gedemonstreerd in de vorm van stakingen en betogingen.

In de tweede helft van de 20ste eeuw ontstonden nieuwe sociale bewegingen: de milieubeweging, de vredesbeweging, de mensenrechtenbeweging. Ze mobiliseren nog steeds grote groepen mensen, maar ditmaal wel rond een goed afgebakend maatschappelijk thema, een zogenaamd one issue . Ze putten hun kracht vooral uit zeer spectaculaire en sterk gemediatiseerde acties en stunts. Greenpeace is de absolute marktleider in dit domein.

Sinds enkele jaren dient zich een nieuw type van sociale beweging aan. Van de Indignados tot UK Uncut. Of in eigen land: van Ademloos van Wim Van Hees tot Nic Balthazar's ‘Sing for the climate'. De nieuwe sociale bewegingen gedijen zeer goed op onderliggende maatschappelijke drijfveren van empowerment en verbondenheid, gevoed door een onderstroom van anti-establishment gevoelens. Ze huldigen bovendien een adagium van efficiëntie en effectiviteit: met een minimum aan middelen en mankracht een maximaal resultaat boeken. Ze zijn amper georganiseerd of gestructureerd, maar wel zeer slagkrachtig en noemen zich graag ‘grassroots'. Ze opereren lange tijd onder de radar, maar slaan vervolgens plots en krachtig toe. Sociale media zijn hun megafoon.

UK Uncut legt de hefbomen tot het succes van deze nieuwe sociale bewegingen scherp bloot. Ze roepen bij voorkeur een grote maatschappelijke bedreiging in of spelen in op gevoelens van verontwaardiging. De actie van UK Uncut richt zich tegen de besparingsmaatregelen van de Britse regering, in het bijzonder in de sociale sector, waardoor vooral vrouwen zouden getroffen worden. Ze creëert doelbewust een vijandbeeld. Grote multinationals zoals Starbucks, Amazon, Google, Vodafone, Ikea hebben de jongste jaren weinig tot geen belastingen betaald in het VK. Het zijn stuk voor stuk merken die lokaal én wereldwijd tot de verbeelding spreken. David tegen Goliath is het favoriete steekspel.

De eisenbundel van UK Uncut is zeer concreet en afdwingbaar. Het zijn niet de burgers die moeten opdraaien voor de crisis, maar het zijn de bedrijven die meer belastingen moeten betalen. De acties zijn bovendien zeer symbolisch en sterk gemediatiseerd. Op 8 december werden 40 Starbucks-koffiehuizen omgetoverd tot kindercrèches of opvangtehuizen. Volgens het persbericht varieerde het aantal deelnemers per actie van twintig tot honderd.

Het effect bleef niet uit. Het belastingthema van ondernemingen kwam op de agenda van het Britse parlement. Sir Richard Branson van Virgin mengde zich in het debat met de oneliner ‘It smells – and it doesn't smell of coffee. It smells bad.' Starbucks zelf liet intussen weten dat het de komende twee jaar vrijwillig belastingen zal betalen.


DS, 18-12-2012 (Fons Van Dyck)