Het vlees is zwak
 

Het vlees is zwak

Karen Duve, Fatsoenlijk eten. Mijn leven als proefkonijn. Cossee, 333blz.


Bent u al vegetariër? Het is nochtans hoog tijd dat we iets aan onze eetgewoonten doen, willen we de schade aan de planeet nog enigszins beperken. Daarom testte de Duitse schrijfster Karen Duve vier alternatieve levensstijlen. Haar conclusie: 'Een vleesvrije dag per week zal niet volstaan.'


Vlees uit industriële kwekerijen of een ei uit een legbatterij: het mag niet, en toch kopen we het. 'Iedereen eet het. En we hebben het altijd al gedaan - dus daar kan toch niets mis mee zijn? Tegen die ingesteldheid, die weigering om het probleem te zien, ketsen alle argumenten van dierenmishandeling en milieuschade af.' Tot iemand je de ogen opent.

Dat overkwam Karen Duve. De Duitse romanschrijfster (1961) en adept van kant-en-klare maaltijden was het eeuwige gezeur van een vriendin over haar eetgewoonten beu en ging op onderzoek naar de beste, de minst schadelijke eetgewoonten en levensstijl.


Experiment

Wat zijn de gevolgen van onze intensieve landbouw en onze levensmiddelenindustrie voor het klimaat en de honger in de wereld? Klopt het dat de meeste kippen hun korte leven doorbrengen op een A4'tje, en dat overbodige mannelijke kuikens levend gehakseld worden? Dat melkkoeien nooit het daglicht, noch hun kalveren zien? Dat varkens onvoldoende verdoofd in de slachtlijn belanden? Net als de Amerikaan Jonathan Safran Foer voor zijn boek Dieren eten harkte Duve in 2010 met veel moeite de informatie over dat soort gruwel bij elkaar. En ze onderwierp zichzelf ook aan een experiment.

De eerste twee maanden at ze uitsluitend biologisch, dan werd ze twee maanden vegetariër en daarna leefde ze twee maanden veganistisch, waarbij geen enkel dierlijk product, dus ook zuivel en honing, toegelaten is. Tot slot was ze twee maanden fruitariër, waarbij ze enkel de rijpe vruchten van planten at. Uit die ervaring distilleerde ze vijf aanbevelingen om haar leven te veranderen.

Op een heel persoonlijke manier, ferm en toch kwetsbaar, vertelt ze in Fatsoenlijk eten vlot en fris over haar zoektocht, over haar nieuwe overtuiging en haar blijvende twijfels. Dit is geen sectair pamflet van een milieu- of een dierenactivist. Integendeel, Fatsoenlijk eten bereikt een steeds ruimer publiek. Het boek stond 43 weken in de Duitse bestsellerlijsten.

Het is klef een schrijver naar de mond te praten, maar deze keer kan ik niet anders. Fatsoenlijk eten is een eerlijk boek dat je niet loslaat - het stemt op zijn minst tot nadenken en het zet uiteindelijk aan tot verandering van levensstijl. Minder vlees eten, bijvoorbeeld.

'Dank u. Dat is wat ik met dit boek wil bereiken. Ik ben een beetje een missionaris.' (lacht)


Is dat niet het gevaar, dat uw boodschap bij sommigen prekerig overkomt?

'Ik heb geprobeerd die toon in mijn boek te vermijden - ik heb zo min mogelijk “u dient dit, en “u moet dat, gebruikt. Ik vraag aan de lezer om eerst te volgen hoe ik als een laboratoriumrat deze proef doorsta, om te zien hoe lastig dat soms is, en om dan zijn mening te vormen. Maar in de grond ben ik natuurlijk een missionaris, want ik kan bijvoorbeeld moeilijk blijven verdragen dat dieren slecht behandeld worden - ik wil dat er wat aan gedaan wordt. Ik weet anderzijds ook dat ik mij moet beheersen, dat ik niet te vaak mag preken.'

'Ik had natuurlijk meteen simpelweg kunnen schrijven: eet zo weinig mogelijk vlees en zoveel mogelijk regionale, seizoensgebonden en biologische producten. Maar dat is te vrijblijvend. Het belangrijkste is de mensen te overtuigen om beter te letten op wat ze doen. Om te kijken naar de manier waarop voedingsmiddelen geproduceerd worden en te overschouwen wat dat voor verschrikkelijke gevolgen heeft. En dan komt de rest vanzelf. Ik ken niemand die er plezier in heeft dat dieren zo mishandeld worden als nu gebeurt.'

'Ik moet toegeven dat ik zelf ook jarenlang vermeden heb de waarheid onder ogen te zien. Ik heb het altijd geweten, maar nooit over de gevolgen nagedacht - of ik was ze snel vergeten. Eten kopen in de supermarkt is immers zo'n banale situatie, dat je er automatisch van uitgaat dat je geen misdaad begaat. We leven toch in een beschaafd land, denken we; we nemen aan dat de controles op de levensmiddelenindustrie afdoende zijn. Maar diep in ons binnenste weten we wel dat ondanks die controles de dieren lijden. We weten dat de politiek bepaalde vormen van dierenmishandeling toestaat, praktijken die voor de meeste burgers niet door de beugel kunnen. Er gaapt een kloof tussen wat de politiek veroorlooft en de waarden die we in onze maatschappij aanhangen. Onze samenleving duldt eigenlijk niet dat dieren zo mishandeld worden.'

'Toen ik met mijn experiment begon, meende ik te weten waarop het zou uitdraaien. Dat ik voortaan alleen nog bio zou eten - veel minder vlees en waarschijnlijk ook minder zuivelproducten. Had ik vooraf geweten dat het anders zou aflopen, had ik het misschien niet gedaan.' (lacht)


Waarom?

'Als je ziet hoe levensmiddelen in onze maatschappij worden geproduceerd, heb je eigenlijk maar twee mogelijke reacties. Of je zegt: o, dat wist ik niet en nu ik het weet, moet ik er wat aan doen, ik kan niet zomaar verder doen zoals vroeger. Of je zegt: ik doe gewoon voort zoals ik bezig was en ik vind het goed dat dieren op een barbaarse manier behandeld worden, dat door ons gedrag in Afrika mensen verhongeren, dat in Zuid-Amerika mensen van hun grond verjaagd worden om daar soja voor veevoeder te kweken, dat ons klimaat verandert en dat de komende generaties voor grote problemen staan, dat is het me allemaal waard.'

'Er ontstaat veel stress wanneer mensen ontdekken dat hun waarden en hun handelen niet in overeenstemming zijn. We willen liever met onszelf in het reine zijn. Dat kan in dit geval alleen maar als we anders gaan leven, of als we onszelf beliegen. In beide opties verlies je.'

'Het is gemakkelijker om een blijde boodschap te brengen, die wordt sneller geloofd. Met slecht nieuws ben je een spelbederver - maar jammer genoeg is het hoogdringend.'


Zijn argumenten als klimaatverandering voor veel mensen niet te abstract, te ver van hun bed?

'Dat is aan het veranderen, omdat het gevaar steeds dichter komt en steeds moeilijker te negeren valt. Net de nabijheid van de klimaatverandering is de reden waarom veel mensen nu wakkergeschud zijn. Telkens je naar het journaal kijkt, zie je een of andere streek die onder water loopt of bossen die in brand staan. We zien dat extreme weersituaties steeds vaker voorkomen.'

'Ook het internet speelt een belangrijke rol in de verspreiding van de boodschap. De informatie over dierenmishandeling, bijvoorbeeld, wordt steeds gemakkelijker toegankelijk en steeds sneller doorgegeven.'

'Maar in de grond is het allerbelangrijkste dat het ons eigen welzijn aanbelangt. Er zijn gewoon geen geldige argumenten meer om voort te doen zoals we bezig zijn.'


Sommige mensen zullen opwerpen dat eten cultuur is, een gewoonte, een bron van welbehagen. Dat je niet zomaar tradities kunt veranderen.

'Als het zondagse gebraad tot uw traditie behoort en onontbeerlijk is voor uw identiteit als Belg, eet dan in godsnaam 's zondags uw gebraad. Let er wel op waar het vlees vandaan komt, dat u weet waar en hoe de dieren gehouden werden - of, als u dat niet te weten kunt komen, koop dan biovlees. Maar gebruik uw zondagse traditie alsjeblieft niet als voorwendsel om ook op maandag, dinsdag en alle andere dagen van de week, 's morgens, 's middags en 's avonds worstenbroodjes, hamburgers en kippenvleugels te eten.'

'Bovendien is de traditie om grote hoeveelheden vlees te eten, zeer jong; ze bestaat maximaal vijftig jaar.'

'Het doet misschien pijn om minder vlees te eten, maar het heeft een grote impact op het milieu, onze medemensen, onze gezondheid, de financiering van de gezondheidszorg, de dieren… Wat moet er nog gebeuren om mensen ervan te overtuigen een kleine inspanning te leveren? Hoelang duurt het nog voor we een gevoel van medeleven of schaamte krijgen?'


Uit uw experiment trekt u vijf conclusies, eerlijk en persoonlijk, maar niet per se radicaal. Is dat wat u andere mensen aanbeveelt?

'Ik vind dat het zo niet verder kan, maar ik ben ook maar een zwakke mens met gebreken. Ik ben dus niet in de positie om andere mensen te zeggen wat ze moeten doen.'

'Ik vond het vooral belangrijk om in dit boek de mensen iets te vertellen wat ze eigenlijk niet willen weten. Niet om hen te verplichten om geen vlees meer te eten, of alleen maar bio te kopen - dat moet ieder voor zich uitmaken.'


Leeft u nu nog volgens uw vijf aanbevelingen van 2010?

'Neen. Ik had me voorgenomen weinig en zelden vlees te eten, maar het werd me te moeilijk - ik kon die beelden van dierenmishandeling niet meer uit mijn hoofd bannen. Het smaakte mij niet meer. Ik ben een stadium verder. Ik ben nu vegetariër. Ik heb ondervonden dat het eenvoudiger is een duidelijke grens te trekken.'

'Ik kan niet uitsluiten dat ik ooit nog eens vlees eet. Maar het zal nooit meer dat vlees uit die vreselijke industriële kwekerijen zijn. Dat is mijn schaamtegrens.'


Is vegetariër worden de beste optie?

'Volgens mij zou het beter zijn veganist te worden. Ik had gedacht dat alle veganisten hysterische dromers waren en dat ik hun argumenten moeiteloos zou weerleggen. Maar ik heb vastgesteld dat het niet zo is. Hun argumenten zijn voor mij volkomen overtuigend. Als ik eerlijk ben, zou ik veganist moeten worden.'

'Het geeft mij een dubbel gevoel. Ik ben nog voor verbetering vatbaar. Maar ik ben ook tevreden met wat ik bereikt heb, want dat is veel meer dan ik gehoopt had.'

'Veel hangt trouwens af van met wie ik te doen heb. Als ik tegenover een vleeseter op een barbecue zit en mijn tofuworst op de grill leg, ben ik fier. Bravo. Dan geef ik me in gedachten een schouderklopje. Als ik bij veganistische vrienden ben, dan stel ik vast dat ik nog veel meer inspanningen kan doen.'


Hebt u dan een schuldgevoel?

'De meeste tijd leef ik onbewust zoals vroeger. Maar op een moment als dit, als ik over mezelf nadenk, voel ik me misschien niet schuldig, maar wel onbehaaglijk. Ik ben me sterk bewust van mijn zwakten.'

'Het is me in Duitsland verscheidene keren overkomen dat iemand na een lezing op me afstapte en zei dat hij door mijn boek veganist is geworden. Dat verrast me, maar maakt me ook blij. Ik ben tegelijk trots en een beetje beschaamd dat iemand die alleen maar mijn boek gelezen heeft, zo consequent kan zijn, terwijl ik, die er tien maanden intensief mee bezig was, dat niet ben en nog steeds compromissen maak. Maar de trots is doorslaggevend.'


DS, 04-05-2012 (Pascal Jacobs)