Universiteit, sta op!
 

Universiteit, sta op!

Rik Torfs


Hoe gaat het met onze universiteiten? Goed natuurlijk, wij Vlamingen behoren overal tot de wereldtop, tenzij de prestaties meetbaar zijn, zoals in het voetbal. En toch. Aan Vlaamse universiteiten doceren slechts vier professoren van allochtone origine. En vrouwen zijn er ook te weinig. Meer allochtonen en meer vrouwen dus? En minder autochtonen en minder mannen?


Velen denken dat de universiteit haar doel heeft bereikt als ze een weerspiegeling van de samenleving is. Dat is een misvatting. Haar geloofwaardigheid ligt niet in het aantal vrouwen of allochtonen dat er doceert, maar in haar wetenschappelijk, kritisch en intellectueel niveau. De universiteit mag en moet samenwerken met politici en bedrijfsleiders, maar heeft evenzeer de plicht hen op kortzichtige verzuchtingen te wijzen. Voor het imago van politici zijn bemoedigende cijfers over vrouwenemancipatie en allochtonen belangrijker dan de denkkracht van professoren, van wie ze trouwens vooral hopen dat ze uitsluitend publiceren in obscure wetenschappelijke tijdschriften en zich verre houden van elke maatschappelijke discussie. Wat vinden politici nog? Dat elke provinciestad een universiteit moet hebben. Daar zoeken ze dan geld voor. Hersenen? Geen probleem. Vlaanderen beschikt over onuitputtelijke reservoirs waaruit het zomaar professoren te voorschijn kan toveren, zeker nu er almaar meer doctoraten worden geschreven op steeds kortere tijd. Kortom, voor politici is de universiteit op de eerste plaats een bron van emancipatie en tewerkstelling, daarna een toeleveringsbedrijf voor de industrie, en op de allerlaatste plaats een denkcentrum.

Ook bedrijfsleiders verdienen, naast respect omdat zij geen angsthazen zijn, een flinke dosis wantrouwen. Ze willen toegepast, en geen fundamenteel onderzoek. Tenzij ze zelf heel slim zijn, een afwijking waaraan ze vaker lijden dan politici, verkiezen zij onmiddellijk inzetbare vaklui boven intellectuelen.

Bij academische plechtigheden bestijgen steeds vaker politici het podium. Zij lezen met gewestelijke tongval en niet zonder lichte haperingen compleet voorspelbare toespraken af, hen voorgeschoteld door glibberige tekstschrijvers, veelal gewezen journalisten met een drankprobleem. In de zaal schurken academici, tragisch gevangen in toga's die herinneren aan hun verzwonden maatschappelijk prestige, tegen elkaar aan. Bescherming zoekend. Gedwee ondergaan ze de vernedering van het toehoorderschap, waarna ze zich wagen aan lauw doch laaghartig applaus.

De universiteit hoort het laatste bastion te zijn dat zich resoluut afzet tegen populisme en winstbejag. Niet uit misplaatste trots. Maar uit liefde voor de samenleving, die een vrijplaats nodig heeft waar oppervlakkig succes en de waan van de dag niet het laatste woord hebben. Waar gedachten die in de samenleving overheersen, niet worden beaamd maar juist verdacht worden gevonden. Hypes en hetzes. Wanneer de bestrijding van seksueel misbruik in heksenjacht ontaardt, of de migratiepolitiek nauwelijks xenofobie weet te verhullen.

Hopelijk worden meer vrouwen en meer allochtonen hoogleraar, maar dat is geen doel op zich. Het intellectuele en wetenschappelijke peil is dat wel. Dat moet omhoog. Was het vroeger hoger geweest, dan hadden we vandaag betere politici.

Hoe keert de universiteit het tij? De associaties en de zogenaamde inkanteling van de hogescholen waren een fatale neoliberale vergissing die tot kwaliteitsverlies leidt. Hoe dan ook, om overeind te krabbelen moet de universiteit eerst haar trots, haar onafhankelijkheid herwinnen. Neen zeggen tegen machthebbers wanneer samenwerking collaboratie wordt.

Mijn collega Alexis Pauly, een Luxemburgs dominicaan die overleed in 2008, doceerde enige tijd aan het Angelicum in Rome. Na een jaar nam hij ontslag zonder uitzicht op een andere baan. Zijn priester-studenten, wier vroomheid vaak nadrukkelijker op de voorgrond trad dan hun intelligentie, maakten hem radeloos. Als ze voor een examen zakten, kreeg Alexis een telefoontje van hun bisschop. Of hij niet nog eens wilde nadenken. Staatsraison. De priester in kwestie was van groot belang voor het zielenheil van zijn landgenoten. Hij had nood aan een diploma, meer dan aan de kennis die daar vooraf aan placht te gaan. Alexis gaf toe. De bisschop stond boven hem. Zijn enige wraak was dat hij zijn verhaal verder vertelde, niet wetend dat het jaren later zou verschijnen in De Standaard.


DS, 03-05-2012 (Rik Torfs)