Als de overheid een Aldi was
 

Als de overheid een Aldi was

Marc Reynebeau


Het klinkt brutaal, maar in zijn primaire vorm dient de politieke strijd om te bepalen wie de macht krijgt om belastingen naar anderen door te schuiven en zichzelf fiscaal zo veel mogelijk uit de wind te zetten. Dat proberen te doen met enige zin voor billijkheid, is dan een blijk van beschaving.


Vandaag weten de Grieken daar alles van. Hoe dat ooit nog in orde moet komen met dat staatshuishouden van hen, zal hen nu ongetwijfeld worst wezen. Want als ze daardoor, van worst gesproken, amper nog loukaniko tussen de mezze vinden of hun minimumloon onder de armoedegrens geduwd zien, weten ze wel wie de macht heeft en vooral wie niet. En hoe het is gesteld met de billijkheid.

De allicht twee miljard euro die de Belgische regering straks bij elkaar moet zoeken om haar begrotingstekort binnen de perken te houden, lijkt dan maar een peulenschil. In de zoektocht naar dat geld is het verleidelijk om te denken dat de overheid maar moet doen zoals een bedrijf, dat zijn boekjaar ook maar beter met sluitende cijfers beëindigt.

De gedachte leidde vorige zondag in het tv-programma DeZevendeDag tot een interessant dispuut tussen ondernemer Ignace VanDoorselaere (die vond dat de overheid dat geld maar bij zichzelf moest vinden en vooral niet bij de bedrijven) en economieprofessor Paul DeGrauwe.

Die laatste wierp de ondernemer voor dat de overheid niet zomaar een bedrijf is. 'Helaas niet', zuchtte VanDoorselaere. 'Gelukkig niet', aldus DeGrauwe. En zoals wel vaker het geval is met interessante discussies op tv, werden beiden op dat moment bedankt voor hun komst naar de studio.

Bedrijfsleiders houden hun eigen methodes inderdaad graag aan de overheid voor als toonbeeld van hoe het hoort, qua rationaliteit, efficiëntie of visie op lange termijn. Wat zouden ze zich ook bescheiden opstellen. Al enige decennia lang waart een modieus denken rond dat overheidsbeheer net oplegt om zich te spiegelen aan een type management dat berust op efficiëntie, competitiviteit, kostenbeheersing et cetera. Die overtuiging is zo modieus en welluidend dat het haast blasfemisch klinkt om dat zelfs maar op te merken.

In die logica past bijvoorbeeld de privatiseringsgedachte. Als louter bedrijfsbeheer voorop moet staan, is het inderdaad vanzelfsprekend om bepaalde activiteiten maar helemaal aan de privé-sector over te laten.

Een ander gevolg daarvan is dat wie sindsdien een beroep doet op een overheidsdienst, een klant wordt genoemd - hé, zakelijk is zakelijk. Alsof er geen verschil bestaat tussen het gaan aanschuiven aan een overheidsloket en een bezoek aan de winkel om de hoek. Het geldt onder meer voor wie de tegenslag heeft om zich tot een OCMW te moeten wenden, of voor studenten, die niet langer gaan studeren aan een universiteit, maar er als klant onderwijs gaan betrekken.

Universiteiten gaan zelfs zo ver dat ze met hun 'klanten', voorheen de studenten dus, een contract afsluiten. En dat is des te vreemder, omdat studenten amper wat betalen voor de vorming en de opleiding die ze er kopen. Hun collega's in bijvoorbeeld Groot-Brittannië vatten hun prille beroepsleven daarentegen veelal aan met een torenhoge studieschuld - kom daar maar eens om, al die lui die sociaaleconomische keuzen zo graag in een generatieconflict vermommen.

Het probleem met die inmiddels wijdverspreide contractgedachte is dat ze elk besef van burgerschap verarmt, verengt en uiteindelijk vernietigt. Want ze individualiseert de relatie van de burger met de overheid. Ze herleidt haar tot een louter economische, ja commerciële en vooral persoonlijke transactie: belastingen betalen in ruil voor diensten, het eerste zo weinig mogelijk, het tweede maximaal. Geen wonder dat wel eens om een Aldi-versie van de overheid wordt gevraagd.

Maar daardoor raakt ook elk besef van billijkheid, solidariteit en medeverantwoordelijkheid aangetast. En dat laatste is geen kwestie van caritas of goedhartigheid, maar van een eigenbelang, dat in hedendaagse termen wel eens het maatschappelijk draagvlak wordt genoemd. Burgerschap is tenslotte niet meteen een ideologisch principe. Het ligt in de natuur van de mens, die een sociaal dier is en de behoefte voelt om deel uit te maken van een groter geheel, van een gemeenschap die beschutting en warmte kan garanderen. Daarom verenigen mensen zich, zoeken ze gelijkgezinden op.

In een democratie is de overheid de manier waarop die gemeenschap zich organiseert. Om maar te zeggen: in het dispuut in DeZevendeDag lag het gelijk bij Paul DeGrauwe.


DS, 08-02-2012 (Marc Reynebeau)