Zonder de Britten naar een federaal Europa
 

De EU zal nooit meer dezelfde zijn


David Camerons beslissing vrijdagochtend was niet de goede, schrijft TIMOTHY GARTON ASH. Maar ook voor Europa is het isolement van het Verenigd Koninkrijk een slechte zaak.


Het was de dag dat Europa zich verenigde. Het was de dag dat Europa in twee delen uiteen viel. Om de euro te redden, zullen zesentwintig leden van de EU een fiscaal pact sluiten en de controle over hun belastingen en uitgaven — twee kernbevoegdheden van een staat — aan gemeenschappelijk toezicht onderwerpen. Als dat echt gebeurt, zal de crisis van de monetaire unie tot een politieke unie hebben geleid die er anders niet was gekomen. Even belangrijk is de beslissing van het Verenigd Koninkrijk om niet mee te doen: het is een breuk tussen een kern, met de grote meerderheid van de lidstaten, en een kleine, verbrokkelde periferie. Hoe het ook afloopt, de Europese Unie is voorgoed veranderd. Zelfs als later zou blijken dat het allemaal niets heeft uitgehaald, zullen de historici 9 december 2011 blijven onthouden.


Big bazooka

Het Brusselse communiqué dat ‘een versterkte architectuur voor economische en monetaire eenheid' aankondigde, is allesbehalve een klinkende tekst die schoolkinderen in de toekomst zullen opzeggen. Iemand dwingen het uit het hoofd te leren, zou een geraffineerde Belgische foltering zijn. Maar onder al het obscure eurojargon gaat een opmerkelijke beslissing schuil: zesentwintig van de zevenentwintig lidstaten zullen zich er wettelijk toe te verbinden hun begroting in evenwicht te brengen, onder het toezicht van het Europees Hof van Justitie en door middel van besparingsplannen die door de Europese Commissie moeten worden goedgekeurd. Meer nog: de zeventien leden van de eurozone zullen waarschijnlijk automatisch sancties oplopen als hun tekort de drie procent overstijgt. Welkom in een Duits Europa. In ruil komt er meer geld voor reddingsoperaties en wordt er gesuggereerd dat de Europese Centrale Bank (ECB) actiever zal optreden. Duitsland betaalt de rekening. Op papier is dit een grote stap in de richting van een fiscale en transferunie van de zeventien huidige en acht toekomstige leden van de eurozone. Het is een stap van confederaal naar federaal.

Omdat David Cameron, de Britse premier, niet wil meespelen, moet dat gebeuren door een ‘interne overeenkomst die in maart of vroeger zal worden ondertekend'. Er bestaan nog enorme onzekerheden over deze continentale stap in het onbekende. Vergeleken met wat de US Fed gedaan heeft, was dit geen ‘big bazooka'. De rente op de Italiaanse staatsobligaties sprong vrijdag zenuwachtig op en neer. Misschien zal het Duitse medicijn niet de economische groei voortbrengen die de enige manier is waarop Europa op langere termijn zijn openbare en private schuldenberg kan verminderen. Een strenge fiscale discipline zou de Grieken en de Portugezen tot een echte opstand kunnen aanzetten. Een obligatieanalist vertelt mij: ‘Terwijl de slagaders van de eurozone dichtgeslibd zijn en haar hart het elk ogenblik kan begeven, zegt de ECB dat ze niet bevoegd is om te opereren en kiezen de lidstaten voor een hongerdieet. Het verrast me dat de markten niet negatiever reageren en ik denk dat ze dat nog zullen doen.' De eurozone is dus niet aan haar laatste crisis toe. Ik waag me niet aan voorspellingen. Maar als de euro overleeft en sterker wordt, zal er beetje bij beetje, moeizaam en pijnlijk, een hechtere unie van misschien wel 26 staten groeien. Zonder het Verenigd Koninkrijk.


Offshore Zwitserland

Camerons veto is niet alleen een beslissend moment voor het Verenigd Koninkrijk. Het is ook slecht nieuws voor Europa. De Britten hebben al eeuwenlang een ambivalente houding tegenover Europa. In 1937 blikte de historicus R. W. Seaton-Warson terug op 1789 en schreef hij: ‘de Britse kompasnaald gaat heen en twee tussen twee polen, het verlangen naar isolement en de wetenschap dat isolement onmogelijk is'. Plus ça change... Toen Frankrijk, Duitsland, Italië en de Benelux in de jaren 1950 de Europese Gemeenschap begonnen te vormen, hield het Verenigd Koninkrijk zich afzijdig. Later besloot het dat het mee aan tafel moest zitten om zijn eigen belangen te verdedigen — en een van die traditionele belangen is het bewaren van het machtsevenwicht op het continent. Bijna veertig jaar lang, zelfs onder Margaret Thatcher, was dat de ambitie van de Britse regeringen in wat nu de Europese Unie is.

Maar vrijdag heeft Cameron het Britse Europabeleid een ommezwaai gegeven. Hij zegt nu: ‘Beste vrienden van de eurozone, ga jullie gang en red het zaakje maar. Wij zullen toekijken en applaudisseren. Bonne chance, Napoleon!'

Toen de Fransen in 1940 de wapens neerlegden tegen Hitler, tekende David Low een beroemd geworden cartoon: een eenzame Britse soldaat staat in de branding en schudt uitdagend zijn vuist naar dreigende onweerswolken: ‘Goed, dan maar alleen!'

Maar dit is een ander verhaal. Die Britse soldaat zwoer dat hij voor een betere toekomst van heel Europa zou vechten. Deze keer zeggen de Britten: ‘Goed, laat ons dan maar met rust, wij willen een offshore Zwitserland zijn.'

Toen de BBC aan Mark Reckless, een eurosceptisch Tory-parlementslid, vroeg of het veto van afgelopen vrijdag ons ‘een beetje op Zwitserland deed lijken', bevestigde hij dat en vond hij het een goede zaak. Reckless betekent roekeloos.


Verzwakt

Cameron beweert dat hij de nationale belangen van het Verenigd Koninkrijk heeft verdedigd. Op korte termijn heeft hij misschien gelijk, want hij heeft een strengere regulering van de financiële diensten verhinderd. Maar op lange termijn heeft hij ongetwijfeld ongelijk. Wat de kleine lettertjes ook mogen zeggen, als het Verenigd Koninkrijk deze koers blijft volgen, zal het invloed verliezen en zelfs minder inspraak hebben in de regels van de eenheidsmarkt. Een kind van vijf snapt dat. Als je een club hebt waarin zesentwintig leden de ene kant uit willen en een of twee de andere, wie wint dan het pleit? Zeker als die zesentwintig hun eigen club-in-de-club stichten. Dit is slecht voor het Verenigd Koninkrijk maar ook voor Europa. Het Verenigd Koninkrijk is Zwitserland niet. Voor Europa is het geen goede zaak dat een van zijn grootste economieën, de basis van zijn belangrijkste financiële centrum, zich afzijdig houdt. De EU is al ingewikkeld genoeg en met twee parallelle structuren zal er eindeloos worden gekibbeld over wie wat wel en niet mag doen. Zonder het Verenigd Koninkrijk heeft Europa geen geloofwaardig buitenlands en veiligheidsbeleid. In de ogen van China en de VS zal het verzwakt zijn. Een belangrijke dag voor Europa, ja, maar geen dag om te vieren.


DS, 12-12-2011 (Timothy Garton Ash)