De rol van de overheid
 

De rol van de overheid

Ewald Pironet


Er zijn vele lessen te trekken uit de Europese schuldencrisis, maar volgens professor Herman Daems toch vooral dat de overheid de markt niet kan dicteren. De droom van de maakbaarheid van de maatschappij is uit elkaar gespat.


Verbijsterd wordt er door velen toegekeken hoe de financiële markten dezer dagen regeringen dwingen om versneld orde op zaken te stellen en hun schulden af te bouwen. Dat gaat altijd gepaard met een combinatie van besparingen en meer belastingen en drastische hervormingen.

Dat stuit velen tegen de borst: het kan toch niet dat marktkrachten, die niet democratisch verkozen zijn, hun wil opleggen aan de regeringen en overheden, die wel de meerderheid van de bevolking vertegenwoordigen? Toch is dat vandaag de realiteit. Voor Herman Daems, hoogleraar economie aan de K.U.Leuven en voorzitter van BNPParibas Fortis, is dat zelfs een van de voornaamste lessen die we moeten trekken uit de huidige schuldencrisis. In een opiniebijdrage in zakenkrant De Tijd schreef hij: 'De voorbije honderd jaar hebben generaties goedmenende politici - en anderen - gedroomd dat de maatschappij maakbaar was, dat overheden in staat waren de markten hun wil op te leggen. (...) Niet dus. De recente gebeurtenissen hebben aangetoond dat de maakbaarheid van de maatschappij een droom zal blijven.' Of we dat nu graag hebben of niet, de overheid dicteert de markt niet, het is andersom.

Daems vergelijkt de financiële markten van vandaag met 'gigantische oceanen'. Een halve eeuw geleden was de economische activiteit (zeg: landbouw, industrie en handel) nog het belangrijkst, nu zijn de financiële activa (met banken, verzekeringen, pensioenfondsen enzovoort) een veelvoud van de economische activiteit. En dan wordt vaak fout gedacht dat die financiële activa alleen maar bestaan uit de vermogens van rijken en superrijken. Dat is niet zo: ook het geld van kleine spaarders op de zicht- en spaarrekeningen, hun pensioenstortingen, de verzekeringspremies en de kleine beleggingen van honderden miljoenen gewone burgers wereldwijd maken daar deel van uit. In die gigantische financiële oceanen zwemmen vandaag dus niet alleen haaien, maar ook ontelbare kleine vissen.

Daems beschrijft wat er op de financiële markt gebeurt: 'Individueel zoeken al die burgers terecht naar het hoogste rendement en de grootste zekerheid voor hun spaarcenten. Collectief leidt die zoektocht naar zekerheid en rendement tot een enorme druk op ondernemingen en overheden, die de spaargelden nodig hebben voor investeringen en financieringen van tekorten. De individuele beslissingen van miljoenen beleggers en honderdduizenden tussenpersonen brengen collectieve golfbewegingen en financiële tsunami's op gang die een eigen dynamiek volgen.'

Overheden die markten hooghartig negeren of dreigen ze aan banden te leggen, worden vroeg of laat op de vingers getikt, waarschuwt Daems. Markten willen daarbij niet een eigen beleid opleggen, maar ze willen wel dat de middelen die geleend worden, terugbetaald worden en een juiste vergoeding krijgen, omdat honderden miljoenen burgers daarop rekenen. 'Daarom kan de overheid met haar beleid niet doen wat ze wil. Een overheid die met de markten botst, heeft dat meestal aan zichzelf te wijten.'

Zo komen we bij de essentiële vraag die de huidige crisis opwerpt: wat is de rol van de overheid in de wereld van vandaag? Wat moeten de overheden echt doen? Daarover gaat het nu veel te weinig.


Blog Knack, 17-08-2011 (Ewald Pironet)