Na de leegloop volgt de implosie
 

Na de leegloop volgt de implosie


BRUSSEL - Jarenlange polarisering en ruzies deden de Nederlandse Kerk in de jaren zestig-zeventig al imploderen. In België zorgde kardinaal Danneels er in die tijd voor dat er amper conflicten waren. Maar intussen liepen zijn kerken ook leeg, zij het geleidelijk. De polarisering die werd ingezet met de benoeming van aartsbisschop André-Joseph Léonard zorgt nu voor een implosie, maar het eigenlijke verval was al jaren bezig.


'Voor ik over monseigneur Léonard begin, ga ik het over Nederland hebben. En over Nederlandse toestanden', schreef kerkjurist Rik Torfs (CD&V) begin dit jaar in deze krant. Hij vroeg zich in een opiniebijdrage af of ons land, met de nakende benoeming van de conservatieve aartsbisschop André Léonard afstevende op gelijkaardige 'toestanden' als de Nederlanders in de jaren zestig-zeventig: openlijk protest, crisis en een zwaar gepolariseerde kerk.

Tien maanden na zijn aantreden is het tijd om die oefening nog eens te maken. Het parcours is heel anders gelopen dan in Nederland, maar de raakpunten zijn legio: er is protest, de kerk is in crisis en de polarisering is compleet.

Laat ons eerst die 'Nederlandse toestanden' even vatten, voor we aan het vergelijken slaan. Een goed vertrekpunt is het 'Pastoraal Concilie van de Nederlandse Kerkprovincie', in de tweede helft van de jaren zestig. Onder leiding van progressieve Nederlandse bisschoppen werd daar nagedacht over een meer moderne Kerk. De bisschoppen wilden 'het hele Volk Gods op alle niveaus een kans geven om zijn mening tot uitdrukking te brengen en advies te geven'. Geen harde kerkelijke leer meer, neen, uit het overleg moest een gedragslijn voortvloeien 'volgens welke de Kerk nu dient te handelen'. In Rome vielen er prompt een paar uit hun kerkbank.

Paus Paulus VI voerde meteen een conservatieve counter uit op het 'losgeslagen' Nederland. Hij benoemde de zeer behoudsgezinde Ad Simonis tot bisschop van Rotterdam en de zo mogelijk nog radicalere Jo Gijsen tot bisschop van Roermond. Simonis werd later aartsbisschop en matigde zijn toon enigszins. Gijsen bleef op zijn harde lijn. Ze stonden lijnrecht tegenover bisschoppen als Martinus 'Tiny' Muskens, van Breda - de man die vond dat armen best een brood mochten stelen en dat Afrika massa's condooms moest toegestuurd krijgen om Aids te helpen bestrijden. De polarisering in de Nederlandse Kerk was al snel compleet, zowel intern als tussen de Kerk en de gelovigen.


Schimmig

Gijsen richtte in Kerkrade een grootseminarie op waar ruim 180 priesters gevormd werden. Onder hen ook Wim Eijk, de huidige aartsbisschop van Utrecht. Volgens waarnemers van de Kerk is Eijk in zijn geloof nog een stevige streep conservatiever dan zijn collega in Mechelen, monseigneur Léonard.

In 1993 moest Gijsen in schimmige omstandigheden aftreden. Een conrector van de opleiding bleek seks te hebben met studenten. Gijsen zou op de hoogte geweest zijn, maar trad niet daadkrachtig op. Hij verdween en dook drie jaar later opnieuw op als bisschop van... Reykjavik. Enkele weken geleden werd de nu 78-jarige Gijsen zelf beschuldigd van seksueel misbruik.

De strijd om de Nederlandse Kerk werd uiteindelijk beslecht in het voordeel van de conservatieven. Probleem was dat de kerken intussen leeggelopen waren.

Terwijl de Nederlanders vechtend over de kerkpleinen rolden, heerste in België een relatieve rust onder kardinaal Danneels. Hij stelde zijn gelovigen gerust dat de soep heus niet zo heet moest gegeten worden als Rome ze opdiende. Danneels genoot aanzien en werd zelfs uitgestuurd door Rome om in dat vermaledijde Nederland een verzoening tot stand te brengen.

'In België werden meningsverschillen door Danneels professioneel ontweken, van polarisatie was hier geen sprake. De Nederlanders benijdden ons Danneels', zegt Rik Torfs. Toch was Rome ook niet tevreden over de gang van zaken in ons land. 'Er was geen ruzie in de Kerk, maar er was ook geen enthousiasme', zegt Torfs. Gevolg, mede door de toenemende secularisatie: lege kerken en absolute diepterecords in het aantal roepingen. Alleen in het bisdom Namen, bij een zekere André Léonard, draaide de boîte goed.

Toen Danneels in 2008 zijn ontslagbrief indiende, vond de paus het ook hier tijd voor een conservatieve injectie. Léonard werd aangeduid als zijn opvolger. 'Daarmee probeerde Rome ook hier de puntjes op de i te zetten. Alleen was er hier al lang geen i meer over om nog punten op te zetten', zegt Torfs. 'Zijn benoeming had op korte tijd hetzelfde polariserende effect als de benoeming van Gijsen in Nederland. Alleen gebeurde hier alles dertig tot veertig jaar later.'

Jan Peeters, redacteur van het Nederlandse Katholiek Nieuwsblad, ziet een 'totale ontreddering' in België. 'Het zit allemaal in een enorme stroomversnelling. Tel maar op. Eerst blijkt een van jullie populairste bisschoppen een kinderverkrachter te zijn, die jarenlang zijn neef misbruikte. Daarna wordt duidelijk dat Danneels een bedrieger is, iemand die totaal anders is dan de man die men jarenlang in hem zag. En daarbovenop hebben jullie nu te maken met een nieuwe aartsbisschop die meningen verkondigt die jullie in België al lang niet meer gewoon zijn. De totaalsom van die ontreddering is gewoon te veel.'

Het lijvige eindrapport van de commissie onder leiding van kinderpsychiater Peter Adriaenssens, confronteerde de wereld met ruim honderd pagina's aan anonieme getuigenissen over zware seksuele feiten, over oraal en anaal misbruik, over gedwongen en wederzijdse masturbatie. 'Lees dit en u zal de stomp in uw maag voelen' waarschuwde Adriaenssens.


Emotioneel

Door de emotionaliteit waarin de hele discussie sindsdien beland is, is het volgens Peeters niet meer mogelijk om elkaar nog te verstaan, laat staan te begrijpen. 'Ook Léonard wordt niet begrepen. Je kunt het niet eens zijn met wat hij zegt, maar ik zie er geen fout in. Wie feiten gepleegd heeft, moet vervolgd worden, zegt hij, maar als die feiten voor het gerecht al verjaard zijn, hoe moet je ze dan als Kerk nog aanpakken?'

'Ook op zijn uitspraken over Aids is overdreven emotioneel gereageerd. Met zijn uitspraak over immanente gerechtigheid, doet hij toch net hetzelfde als de vele instanties die waarschuwen voor bepaald “onveilig, gedrag. Hij voegt er alleen een soort “dat-komt-er-nou-van, aan toe. Een aartsbisschop moet zijn woorden met zorg kiezen, maar hij mag er nooit het zwijgen toe doen uit angst voor de reacties.'

Met Wim Eijk in Nederland en André Léonard in België, zijn beide kerken in handen van oerconservatieve aartsbisschoppen. Maar in tegenstelling tot bij ons, draaien de strenge Nederlandse seminaries op volle toeren. Door de lange polarisering is de Kerk er kleiner dan in België, maar wie overbleef, is veel strenger in de leer. Blijkbaar leidt dat tot veel meer roepingen.

Men kan zich afvragen welke negatieve gevolgen de polarisering in België nog kan hebben. 'Het gebouw was al grotendeels ingestort, vooraleer Léonard de kans kreeg daar zelf voor te zorgen', schreef Torfs begin dit jaar al in zijn opiniestuk.

Maar toch kan het nog altijd erger. Dat de liberalen na de vorige straffe uitspraak van Léonard plots het debat over de kerkfinanciering aanzwengelden, kan de Kerk nog een zware - financiële - kater opleveren. 'Hetzelfde zie je in de discussie over de 'K' van de KU Leuven. 'Vroeger was het de vraag of Rome de “K, uit KU Leuven zou wegnemen. Nu stelt de universiteit die zelf ter discussie', zegt Torfs. 'Léonard levert zelf de elementen aan voor een versnelde implosie van de Kerk.'


Blog DS, 04-11-2010 (Peter Delobel)