Naar de hel met de bisschop
 

Naar de hel met de bisschop


De katholieke kerkjurist Rik Torfs kruist de degens met de vrijzinnige gynaecologe Marleen Temmerman. 'Ik zal zelfs Vangheluwe geen slecht mens noemen.' - 'Wat moet je dan wél doen om slecht te zijn?'


Het stof is nog lang niet gaan liggen sinds bekend raakte dat de Brugse bisschop Vangheluwe jarenlang een minderjarige seksueel heeft misbruikt. Nauwelijks enkele uren na de krachtige veroordeling door aartsbisschop Léonard klonken alweer vergoelijkende woorden van de Gentse bisschop Van Looy. Hij bleef evenveel respect hebben voor de mens Vangheluwe. Rik Torfs oogstte dan weer heel wat verontwaardigde reacties nadat hij had verklaard dat de misdaden van Vangheluwe zijn verdiensten als bisschop niet tenietdoen.


Meneer Torfs, u noemde het pedofilieschandaal rond bisschop Vangheluwe een drama voor slachtoffer én dader. U moet toch eens uitleggen wat het zo dramatisch maakt voor de dader.

Rik Torfs: 'Het bewijs is er toch? Hij is een gebroken man.'

'Laat me duidelijk zijn, ik heb op geen enkele manier geprobeerd om de daden van bisschop Vangheluwe goed te praten. Hij heeft zware fouten begaan, heeft die bovendien jaren volgehouden en heeft desondanks het bisschopsambt aanvaard, wat illustreert hoe verschroeiend zijn persoonlijke ambities moeten zijn geweest. Maar dit is wel degelijk een drama voor alle betrokkenen. Voor het slachtoffer in de eerste plaats, uiteraard. Maar er zijn ook anderen die hier schade van ondervinden. De kerk in haar geheel, bijvoorbeeld, en al die gelovigen die zich oprecht inzetten in parochies. Ik denk ook aan al die priesters die bisschop Vangheluwe heeft gewijd. Die hebben letterlijk op de grond gelegen voor een man die zo'n misbruik pleegde.'

'Maar dat alles neemt niet weg dat dit voor Vangheluwe een persoonlijk drama is. Hij was een verdienstelijk bisschop en nu ligt zijn hele reputatie aan diggelen.'


Zijn die zogenaamde verdiensten van Vangheluwe als bisschop niet bezoedeld door het jarenlange gehuichel?

Torfs: 'Roger Vangheluwe heeft op een bepaald moment gepleit voor een grotere rol voor vrouwen in de kerk. Dat standpunt blijft waardevol, ook al werd het verdedigd door een man die moreel failliet is. Dat onderscheid tussen zijn kerkpolitiek en zijn misdaden moeten we toch bewaren.'


Zo gescheiden waren die twee toch niet? Het joviale, progressieve imago van Vangheluwe bleek een hele duistere kant te verbergen.

Torfs: 'Ik kan niet verder kijken dan de voorstellen die een persoon publiek verdedigt. Wat hem daarbij ten diepste drijft, weet ik niet. Ik kon Vangheluwes gedachten niet lezen toen hij met de gewezen bisschop van Breda in Rome ging pleiten voor het diakenschap voor vrouwen, maar dat pleidooi was wel moedig. Zijn kerkpolitiek was verdienstelijk en zijn misdaden zijn verwerpelijk.'


Mevrouw Temmerman, is Rik Torfs nu de bisschop aan het vergoelijken?

Temmerman: 'Dat vind ik wel, ja. Het stoort me verschrikkelijk dat zoveel katholieken in hun commentaren over Vangheluwe besluiten dat het toch “zo'n goeie mens, was. Zo'n opmerking is telkens weer een slag in het gezicht van de slachtoffers. Al die jaren heeft de neef van Vangheluwe gevraagd om met dat gehuichel op te houden en om een stap terug te zetten. Ik heb niet het gevoel dat die jongen het vel van de bisschop wilde, anders was hij veel vroeger met zijn verhaal naar buiten getreden. Hij wilde vooral dat de hypocrisie ophield. Dat men zou ophouden Vangheluwe te bewieroken als een goede bisschop, terwijl hij in werkelijkheid een slechte mens was.'

Torfs: 'Ik heb nooit gezegd dat hij een goede mens is.'

Temmerman: 'Wel dat hij goede zaken heeft gedaan.'

Torfs: 'Dat is niet hetzelfde. Ook slechte mensen doen goede dingen.'

Temmerman: 'Dat zal wel zijn, maar in dit geval is al dat geleuter over zijn goede daden er voor mij te veel aan. Ik hoorde op televisie een catechiste zeggen: “Wie zonder zonde is, gooie de eerste steen., Doen, denk ik dan. Geef al die kinderen zonder zonde maar eens een steen en laat ze gooien. Dat katholieke gehuichel stuit me zo tegen de borst.'


Misbruik gebeurt overal, mevrouw Temmerman. Waarom pakt u de kerk zoveel harder aan dan pakweg het onderwijs of het gezin?

Temmerman: 'Omdat dit instituut het zich permitteert het morele vingertje op te houden in alle debatten over seksualiteit, voortplanting of geweld tegen vrouwen, terwijl geestelijken, aseksueel zijnde, daar niets van kennen noch mogen kennen.'

Torfs: 'Mee eens. Ofwel kennen geestelijken niets van seksualiteit, en dan moeten ze zwijgen. Ofwel kennen ze het wel, en dan moeten ze zeker zwijgen. Ik vind trouwens ook dat misbruik binnen de kerk moreel erger is dan in andere sectoren van de samenleving, omdat het zo indruist tegen haar eigen boodschap.'


Toch weigert u Vangheluwe een slecht mens te noemen?

Torfs: 'Het is niet omdat je iets afschuwelijks hebt gedaan, dat je een slecht mens bent.'


Ook niet van Vangheluwe?

Torfs: 'Neen. Hij heeft een kind misbruikt. Hij heeft zijn macht misbruikt. Met wat we nu weten, was hij absoluut niet geschikt om bisschop te worden. Zijn handelingen waren verkeerd en laten een persoonlijkheid zien waar van alles mis mee is. Maar het eindoordeel dat hij existentieel een slecht mens is, zou ik over niemand vellen.'

Temmerman: 'Zult u ooit van iemand zeggen dat het een goed mens is?'

Torfs: 'Ik koester tegenover de mens een vermoeden in zijn voordeel. Ik ben niet zo'n pessimist die ervan uitgaat dat de mens slecht is tot bewijs van het tegendeel.'

Temmerman: 'Ik ga ook uit van de goedheid van mensen. Maar na jaren werken met slachtoffers weet ik dat er wel degelijk door en door slechte mensen zijn. Iemand als Vangheluwe, die intelligent is, die bewust jarenlang een kind misbruikt en die er tegelijk alles aan doet om zijn slachtoffer tot de laatste minuut tot geheimhouding te verplichten, was alleen maar bezig met zijn eigen persoon en met de vraag hoe hij zijn misdaden kon camoufleren. Als dat geen criterium is voor slechtheid, dan weet ik het ook niet meer.'

Torfs: 'Laat me de vraag anders stellen: welke meerwaarde biedt het om Vangheluwe nu een slecht mens te noemen?'

Temmerman: 'De meerwaarde van de duidelijkheid. Ik wil dat mensen ophouden met te spreken over “een goeie mens,. En als Vangheluwe niet gestraft kan worden, dan wil ik op zijn minst dat voor altijd helder is wat voor iemand hij was. Hebt u ooit met slachtoffers gesproken?'

Torfs: 'Absoluut, vaak zelfs.'

Temmerman: 'Dan hebt u de schade gezien die misbruik aanricht. Sommige slachtoffers overleven alleen door compleet gespleten persoonlijkheden te worden. Ze moeten als het ware uit zichzelf treden om te kunnen functioneren.'


Is het relevant om een onderscheid te maken tussen een dronken pastoor die eenmalig een zeventienjarige aanrandt en een priester met kinderporno op zijn computer die jarenlang misdienaartjes misbruikt?

Temmerman: 'Geen enkele daad van seksueel geweld valt te vergoelijken. Voor de slachtoffers maakt het geen verschil of de pastoor een pedofiel is, dan wel of hij eenmalig over de schreef gaat. Het trauma is even groot. Voor de bestraffing is het verschil wel relevant, omdat bij pedofilie machtsmisbruik een even grote rol speelt als het seksueel misbruik.'

Torfs: 'Wie dit onderscheid niet meer wil zien, stopt met nadenken. Dan staat de deur open voor een echte heksenjacht, waardoor zelfs de paters van Westvleteren al haatmail krijgen omdat ze Vangheluwe hebben opgevangen. Voor die hysterie pas ik.'

Temmerman: 'De kerk heeft daar zelf om gevraagd. Net omdat ze misbruik altijd heeft toegedekt, is de reactie nu zo hevig.'


Zijn pedofiele pastoors rotte appelen, of is seksueel misbruik inherent aan de kerk?

Torfs: 'Vangheluwe is zelf verantwoordelijk voor zijn daden. Maar ik heb altijd herhaald dat bepaalde structuren binnen de kerk dit soort ontsporingen in de hand werken. De rol van het celibaat, bijvoorbeeld, zou op zijn minst onderzocht moeten worden.'

Temmerman: 'Ik ben heel benieuwd naar de resultaten van zo'n onderzoek. Ik heb geen weet van andere religies waarin het celibaat zo strikt wordt toegepast. Al komt misbruik ook in niet-celibataire religies voor. Zelfs in polygame samenlevingen waar de man zeker geen seks te kort komt, zijn er mannen die minderjarigen misbruiken. Ik denk dus niet dat het celibaat op zich pedofilie uitlokt. De vraag is of pedofielen zich sterker geroepen voelen tot het priesterschap, dan wel of het celibaat het risico op pedofiel gedrag vergroot. Ik neig het tweede te denken. De combinatie van een aseksueel leven met macht lokt misbruik uit.'

Torfs: 'Zelfs als zou blijken dat in de kerk het aantal gevallen van misbruik even groot is als elders...'

Temmerman: 'Verhoudingsgewijs groter zelfs, denk ik.'

Torfs: 'Soit. In elk geval moet men onderzoeken hoe dat komt. Celibaat speelt zeker een rol. Evenmin te onderschatten is dat de kerk een mannenwereld is, waar gevoelsarmoede heerst. Daarbovenop komt nog het gebrek aan interne democratie. De paus heeft alle wetgevende en uitvoerende macht in handen. De bisschoppen hebben die macht op lokaal vlak. De kerk controleert dus volledig zichzelf. Er zijn geen partners die oude, mannelijke celibatairen tot verantwoording roepen. En dat leidt tot excessen.'


Maakt dat de kerk als instituut niet medeschuldig? Niet alleen aan de geheimhouding, maar ook aan het misbruik zelf?

Temmerman: 'Voor mij is het instituut zelf zwaar medeplichtig. Net zoals het zwaar medeplichtig is aan de aidsravage in Afrika door het gebruik van condooms te verbieden. En het zijn altijd de vrouwen die het slachtoffer zijn.'


Vindt u dan ook alle mensen medeplichtig die zich nog tot die kerk bekennen?

Temmerman: 'Dat gaat te ver. Ik ben zelf niet gelovig, maar ik heb respect voor gelovigen en hun waarden. Ik kan zelfs begrijpen dat ze hun geloof binnen het kader van een kerk willen beleven. Anderzijds zal ik nooit het verhaal vergeten van een communicantje in een diepgelovige familie. De pastoor was op het feest uitgenodigd. Hij dronk wijn, rookte een dikke sigaar, nam het kind op schoot en stak zijn hand onder haar kleedje. Het kind verstijfde, iedereen zag het gebeuren. De vader stuurde het kind naar buiten om te spelen, de moeder zei dat ze vriendelijk moest blijven voor meneer-pastoor. Het slachtoffer is nu een vrouw van vijftig en ze wordt nog altijd misselijk als ze sigaren ruikt. Al die gewone diepgelovige katholieken keken toch ook maar mooi de andere kant uit toen de pastoor haar misbruikte.'

Torfs: 'Dat ontzag was symptomatisch voor de machtspositie van de kerk. En er is in dat hiërarchisch instituut nog altijd een groot gebrek aan zelfreflectie en zelfreinigend vermogen. Maar om te concluderen dat de kerk als volk Gods mee verantwoordelijk is, vind ik een grove veralgemening. Het is niet de schuld van de gelovigen dat het instituut nog altijd weigert zichzelf fundamenteel in vraag te stellen.'


Meneer Torfs, hoe houdt u die spreidstand vol tussen uw kritiek op en uw loyaliteit aan die kerk?

Torfs: 'Ik ben katholiek, maar ik ben een vrij man. Van in het begin van mijn carrière ben ik als kerkjurist mijn eigen weg gegaan, wat ook betekent dat ik vanaf de jaren negentig binnen de kerk op een zijspoor ben gezet. Ik vind dus dat ik in deze schone handen heb.'

'Wie mij altijd enorm heeft beïnvloed, is de Franse schrijver-jezuïet Michel de Certeau. Hij noemde de kerk een institution comme pourriture. Als instellingen falen, moet je uit de verrotting en de humus de energie halen om het anders te doen dan zij.'

Temmerman: 'Maar dan moet de instelling veranderen, of je moet eruit stappen. Jij blijft lid, Rik.'

Torfs: 'Natuurlijk. Ik behoor tot de kerk omdat ik geloof in de boodschap van Jezus Christus. We gaan toch niet de leden van die geloofsgemeenschap overlaten aan diegenen die voor de ontsporingen verantwoordelijk zijn?'

Temmerman: 'Als je die kerk dan toch waardevol genoeg vindt om lid te blijven, waarom doe je dan geen concrete voorstellen om deze etterbuil open te prikken?'

Torfs: 'Maar dat doe ik. Puur juridisch heb ik niets te zeggen in de kerk, maar je kunt me niet verwijten dat ik moreel mijn stem niet laat horen.'


Aan welke concrete voorstellen denkt u, mevrouw Temmerman?

Temmerman: 'Een fonds bijvoorbeeld, om de schade van de slachtoffers te vergoeden. Om hun therapie en psychiatrische begeleiding te betalen. Of om te investeren in preventie en het weerbaar maken van kinderen.'

Torfs: 'Ik heb ook veel slachtoffers gesproken. Zij vroegen niet in de eerste plaats geld, wel erkenning. Maar in de jaren negentig was zelfs een gesprek over dit onderwerp niet mogelijk. Men liet niet toe dat ik als bemiddelaar aanwezig was bij een gesprek tussen de bisschop en een slachtoffer. Dat is vandaag toch anders, mede dankzij de commissie van professor Adriaenssens.'

Temmerman; 'En omdat de tijdgeest is veranderd. Maar het is niet de verdienste van de kerk.'

Torfs: 'Klopt. De kerk verandert alleen onder externe druk. Dat bewijst nogmaals dat de kerk niet in staat is zichzelf te corrigeren.'


De tijdgeest mag dan veranderd zijn, anno 2010 kon een publiek figuur als een bisschop zijn slachtoffer nog altijd het zwijgen opleggen. Hoe verklaart u dat?

Temmerman: 'Het zijn niet de sterkste karakters die het slachtoffer van misbruik worden. De daders zijn daar heel geslepen in. Ze kiezen er die jongens of meisjes uit van wie ze weten dat ze thuis niets zullen vertellen. Die slachtoffers beseffen dat zij de zwakkeren zijn, die het misbruik ondergaan. Ze weten ook dat de andere leerlingen daarvan op de hoogte zijn en soms worden ze er ook nog om uitgelachen. Zo raken die kinderen verstrikt in een vicieuze cirkel van afbrokkelend zelfrespect. Dat maakt het voor hen zo moeilijk om de stap naar de openbaarheid te zetten.'


Het gevolg is dat Vangheluwe niet meer vervolgd kan worden. Hij kan alleen nog door de paus tot de lekenstaat herleid worden, maar daar bent u tegen, meneer Torfs.

Torfs: 'Ik ben kerkjurist en geloof heilig in de principes van de rechtsstaat. De kerk heeft pas in 1983 het legaliteitsbeginsel aangenomen, dat zegt dat er geen straf kan zijn zonder wet. Maar er zijn nog achterpoortjes. De paus kan straffen zonder dat de beschuldigde recht heeft op verdediging of in beroep kan gaan. Dat vind ik niet kunnen. Wat iemand ook gedaan heeft, hij blijft recht hebben op een eerlijk proces op een legale basis.'


Een straf door de paus beschouwt u als een vorm van lynchen?

Torfs: 'Inderdaad. De paus stelt zich boven de wet. Dat is net het soort houding dat aan de basis ligt van het perverse machtsmisbruik binnen de kerk. Als we de rechtsstaat loslaten, is het einde zoek. Maar het feit dat Vangheluwe juridisch niet gestraft kan worden, betekent niet dat hij moreel vrijuit gaat.'

Temmerman: 'Toch vind ik dat men moet blijven zoeken naar een adequate bestraffing. Natuurlijk is Vangheluwe al moreel gestraft. Ik hoop dat hij elke dag de kranten leest. Toch stuit het mij tegen de borst dat zo iemand in alle stilte ergens in een abdij zijn laatste jaren zal slijten.'

Torfs: 'Maar wat voegt zo'n laïcisering door de paus nog toe?'


Een signaal dat het de kerk menens is om misbruik aan te pakken?

Torfs: 'Veeleer een signaal dat de paus kan straffen zonder de rechten van de verdediging te respecteren.'


Moet er een debat komen over de subsidiëring van de erediensten?

Temmerman: 'Ik denk dat dit is aangewezen, maar dat zal een proces van hele lange adem zijn. Maar ik wil zelf iets aan Rik Torfs vragen. Waarom maakt de kerk het mensen zo moeilijk om zich te laten ontdopen?'

Torfs: 'De kerk kan het doopsel niet ongedaan maken. Het sacrament is onuitwisbaar. Je wordt geen lid van de kerk omdat je gelooft, maar omdat je gedoopt bent.'

Temmerman: 'En wat levert me de genade van dat doopsel op?'

Torfs: 'Het eeuwig leven. Maar daar zullen we later eens over spreken bij een bordje rijstpap.'

Temmerman: 'Dan zit ik in het hiernamaals met figuren als Vangheluwe en soortgenoten?'

Torfs: 'Dat is zo zeker nog niet. U kent de schilderijen van Hiëronymus Bosch. Zij die naar de hel gingen, hadden vaak een mijter op.'


DS, 30-04-2010