Wie is de baas in Europa?
 

Wie is de baas in Europa?


11 februari komt in het jaaroverzicht van de Europese Unie, voorspelt PAUL GOOSSENS. Op een rommelige informele top werd druk gesleuteld aan de machtsverhoudingen.


De eerste Europese Raad volgens het format-Lissabon zit erop. Een evenement dat wekenlang tot in de kleinste details was voorbereid, maar bij momenten aan improvisatie dreigde ten onder te gaan. De vergadering begon met drie uur vertraging, de agenda werd compleet overhoop gehaald en hoewel het een informele top was, kwam er tóch een officiële mededeling van de chefs. Niet na de vergadering, maar bij het begin en permanent voorzitter Herman Van Rompuy mocht zelf in de barre vrieskou de tekst voorlezen. Hij werd daarbij geflankeerd door Commissievoorzitter José Manuel Barroso, die de indruk dat hij hier voor spek en bonen bijstond, zeer geloofwaardig neerzette.

Het had allemaal met Griekenland en het offensief van de financiële markten tegen de euro te maken. Noodgedwongen moesten de chefs de gesofistikeerde regie van het oorspronkelijke draaiboek inruilen voor een minder gepolijste versie. Voor het eerst kwam de nieuwe hiërarchie van de Europese Unie duidelijk in beeld. Over Van Rompuy hangt de schaduw van de Duitse bondkanselier Angela Merkel en de Franse president Nicolas Sarkozy; Barroso wordt steeds meer in de rol van sidekick of secretaris van de voorzitter van de Europese Raad geduwd en de Luxemburgse premier Jean-Claude Juncker is op zijn retour. Zonder veel complimenten werd zijn gekoesterde eretitel 'mister euro' verbeurd verklaard. Juncker mag dan al jaren voorzitter van de Eurogroep zijn en de regeringsleider met de langste staat van dienst, de verklaring over Griekenland en de euro mocht hij niet voorlezen of toelichten. Voor Barroso was er nog plaats op de foto, voor Juncker niet. Ook het Spaans roterend voorzitterschap kreeg een les in bescheidenheid. Premier Zapatero werd niet eens op de afsluitende persconferentie gevraagd.

De Griekse financiële crisis en de speculatiegolven rond de euro waren een eerste belangrijke stresstest voor het nieuwe verdrag van Lissabon. In eerste instantie was het een controlemoment voor de Europese Raad en zijn kersverse permanente voorzitter. Zonder al te veel publiek gerommel is het de vertegenwoordigers van het intergouvernementele Europa gelukt om de Eurogroep, de ministers van Financiën, maar ook de Europese Commissie in een belangrijke kwestie te overvleugelen. Vooral de degradatie van Juncker en zeker van de Eurogroep is betekenisvol. Hoewel de Eurogroep al jaren apart vergadert, zij het informeel, en sommigen de eurozone zien als de beste hefboom voor meer Europese integratie, hebben de 27 chefs zich opnieuw als een jaloerse voogdijoverheid gemanifesteerd. Zo behoudt Groot-Brittannië, dat al jaren weigert de eigen munt voor de euro in te ruilen, zijn greep op het kroonjuweel van de Europese integratie. In de Europese Raad zitten nogal wat lidstaten en regeringsleiders die vooral niet willen dat de Eurogroep een eigen dynamiek ontwikkelt. Dat verklaart ook het hardnekkige verzet van landen als Duitsland tegen de uitgifte van een Europese obligatielening of de invoering van een Europese reservefaciliteit. Het zou het beleid van de Unie te autonoom van de lidstaten kunnen maken.

Het is geen kleine paradox dat de Europese chefs uit prestigeoverwegingen elke tussenkomst van het Internationaal Muntfonds (IMF) in Europese zaken afwijzen en tegelijkertijd weigeren om de Europese Centrale Bank (ECB) gelijkaardige instrumenten te geven. Allemaal omdat Berlijn en Parijs de absolute controle over de euro niet willen opgeven. Daarom denken ze er ook niet aan om Griekenland met Europees geld uit de penarie te halen. Als Griekenland een reddingsboei nodig heeft, zal die met nationale middelen gefinancierd worden. Dat kost uiteraard een stuk duurder, maar de intergouvernementele prerogatieven en het groot nationaal ego blijven wel overeind.

Van Rompuy mag dan al een gediplomeerd econoom zijn, een helderziende is hij niet. Toen hij enkele weken geleden de informele top van regeringsleiders aankondigde, was er nog geen sprake van grote manoeuvres rond de euro en het Griekse begrotingstekort. De focus lag volledig op de trage Europese economische groei en de gevaren voor het Europese sociale model. Het toeval en de speculanten beslisten er anders over. Ze kaapten de agenda van de Europese Raad en stortten Van Rompuy in een draaikolk van vertrouwelijke telefoontjes, besloten vergaderingen en Europese staatsgeheimen.

Op instructie van Merkel en Sarkozy werd Van Rompuy vervolgens als de nieuwe 'mister euro' naar voor geschoven. Namens de 27, die niet eens over de tekst van gedachten wisselden, maakte hij het (bescheiden) engagement van de 16 eurolanden tegenover Griekenland publiek. Zo trok de Europese Raad alle touwtjes rond het Europese muntbeleid naar zich toe en plaatste ze zich in het epicentrum van de besluitvorming. Van Rompuy werd het opnieuw in de schoot gegooid. Zoals destijds met het premierschap en onlangs met het voorzitterschap van de Europese Raad ontbrak het hem opnieuw aan schijnbare gretigheid. Zelfs in de officiële uitnodiging voor de top van maandag werd nauwelijks naar Griekenland of de euro verwezen. Alsof Van Rompuy geen oog voor de opportuniteiten van deze crisis had.

Ongetwijfeld krijgt 11 februari 2010 een speciale vermelding in het Europees jaaroverzicht. De twee Europese instellingen die versterkt uit het verdrag van Lissabon kwamen lieten hun tanden zien. Ondanks sterke Amerikaanse druk wees het Europees Parlement in een opmerkelijke stemming het Swift-akkoord over de uitwisseling van bankgegevens af. In Brussel affirmeerde de Europese Raad zich nadrukkelijk als de echte machtscentrale van de Unie.

Voor één keer liet Van Rompuy zelfs in zijn kaarten kijken. Als het van hem afhangt, zo vertelde hij op de afsluitende persconferentie, houden de 27 maandelijks topberaad in Brussel. 'De Europese regeringsleiders', zo verklaarden Merkel en Sarkozy gezamenlijk, 'zien zichzelf als de nieuwe economische regering'. Daarmee weten de Europese Commissie en haar voorzitter Barroso waar ze aan toe zijn en kunnen ze zich over een tegenstrategie bezinnen. Als ze die niet vinden, dreigen ze als een secretariaat van de Europese Raad weg te deemsteren.

Paul Goossens, Europajournalist


DS, 13-02-2010