Begroting: 6 jaar witte konijnen!
 

De kunst van zes jaar witte konijnen


Dit weekend zwaait Johan Vande Lanotte (SP.A) af op Begroting. Op het eerste gezicht laat hij een hele mooie erfenis na bij de Belgische overheidsfinanciën. In de beleidsverklaring van Verhofstadt klonk het zo: ,,Een begrotingsevenwicht voor de zevende maal op rij. Dit lijkt intussen gewoon, maar het is niet gewoon. De meeste landen in Europa hebben een tekort, onze buurlanden hebben een tekort, de Verenigde Staten hebben een tekort. Zij maken hun staatsschuld groter, wij maken onze staatsschuld kleiner. Als een van de enige landen. Ik geef toe, we komen van ver. Maar dit jaar daalt onze staatsschuld tot 90 procent, het laagste peil in 25 jaar.''


En toch. Weinig economen juichen over het begrotingsbeleid van de afgelopen jaren. Sommigen zijn zelfs uitgesproken kritisch (zie interviews hiernaast). Een kritiek die steevast terugkomt, is het overdadige gebruik van eenmalige maatregelen. Met welke operaties gaat Vande Lanotte de begrotingsannalen in?

De overname Belgacom-pensioenfonds voor 5 miljard euro is alleszins de meest betwiste ingreep. Eerst wou hij daarmee twee begrotingsjaren (2003 en 2004) redden, maar daar zouden de Europese instanties niet akkoord mee gaan. De 5 miljard euro werd dan maar volledig ingeschreven op 2003. Om ook 2004 te laten kloppen vervroegde hij meer dan 1 miljard euro uitzonderlijke uitgaven van de NMBS . Geen enkel bedrijf die dat voor de Belgische fiscus zou moeten proberen, maar Vande Lanotte redde er wel twee begrotingen mee.

De Belgacom-spaarpot werd gewoon overgenomen om de lopende uitgaven mee te financieren, maar de staat heeft zich wel alle pensioenverplichtingen van de werknemers van Belgacom op de nek gehaald. Met het kleinere Biac-pensioenfonds gebeurde hetzelfde.

De eenmalig bevrijdende aangifte spekte de begroting-2004 voor 500 miljoen euro . Een langetermijnschuld staat daar niet tegenover. Integendeel, de repatriëring van zwart geld zou ook de komende jaren extra zuurstof aan de economie moeten geven. Volgend jaar wordt op 400 miljoen euro gerekend voor de nieuwe fiscale regularisatie.

De effectisering van de schulden moet dit jaar 500 miljoen euro opbrengen, volgend jaar 600 miljoen euro. Een pakket belastingsachterstallen wordt aan een bank verkocht. Voor 2005 gaat het om 10 miljard euro achterstallen die voor 500 miljoen euro worden ,,geëffectiseerd''.

Voordeel voor de overheidsfinanciën: ze kan meteen 500 miljoen euro innen, terwijl ze anders van die opbrengsten niet zeker is wanneer ze binnenkomen. Nadeel: brengt 10 miljard euro belastingsachterstallen echt ,,maar'' 500 miljoen euro meer op?

Verkoop van vastgoed en gronden of ,,sale-and-lease-backoperaties''. De uitverkoop van onze kroonjuwelen, deze begroting met de ambassade van Tokio op kop, heeft jaar na jaar de begrotingskas moeten spijzen.

Op basis van cijfers van minister Reynders berekende CD&V dat tussen 1999 en 2005 voor bijna 1,1 miljard euro overheidspatrimonium van de hand is gedaan. Voor volgend jaar moeten gebouwen en de uitgifte van beleggingscertificaten op overheidsgebouwen 640 miljoen euro opleveren. Tegenover die eenmalige opbrengst staat een langlopende huurverplichting, omdat de overheid in veel gevallen niet uit de gebouwen wegtrekt. Het gros van de huurprijzen moet opgehoest worden na 2007.

Uitgaven en inkomsten in de tijd werden soms een begrotingsjaar verschoven (belastinghervorming pas bij eindafrekening, het boeken op de laatste dag van het jaar van de Elia-heffing). Die truc pasten zijn voorgangers ook meermaals toe.


DS, 15-10-2005, (Isabel Albers)

,,Afstand tussen retoriek en realiteit is hallucinant'' - Johan Van Overtveldt en Geert Janssens zeer scherp over gevoerd begrotingsbeleid


Johan Van Overtvelt en Geert Janssens hekelen in hun boek ,,de virtuele realiteit, de verdraaiingen en de leugens om bestwil'' van paars en paars-groen. ,,A Brave New World. De verzwegen waarheden rond de Belgische economie'', heet het polemische essay van Johan Van Overtveldt en Geert Janssens, economen bij ondernemersorganisatie VKW. A Brave New World staat metafoor voor ,,de virtuele realiteit, het hip-hip-hoera-sfeertje, de verdraaiingen en leugens om bestwil'' die paars-groen en paars volgens de auteurs hebben opgehangen over onze financiën.


Eerst dit: ,,Ik heb ongelooflijk veel respect voor het politiek beest Vande Lanotte. Hij heeft een schitterend gevoel voor timing. Hij heeft op paars met lengten voorsprong het meest gewogen en heeft ook veel SP.A-punten verwezenlijkt. En bij de overheidsbedrijven heeft hij positieve processen in gang gezet'', zegt Van Overtveldt.

Maar toch. ,,Ongelooflijk hoe hij op begroting zes jaar lang een onaantastbare reputatie heeft verworven'', vindt de econoom. ,,Hij is er altijd in geslaagd om de perceptie te creëren dat hij de begroting grondig aanpakte, met oog voor de lange termijn. Als je het vernis ervan afkrabt, ziet de begrotingsrealiteit er helemaal anders uit."

De auteurs wijzen er op dat niet alleen Vande Lanotte, ook premier Verhofstadt en minister van Financiën Didier Reynders altijd een hoge borst opzetten over hun ,,doordachte begrotingsbeleid''. ,,Dat was minstens twee bruggen te ver.''

- U beschuldigt Vande Lanotte van misleidende informatie over de begroting. Waarom?

Van Overtveldt: Neem de uitleg die we telkens te horen kregen over de one shots . Eerst waren die nodig omdat de conjunctuur tegenzat. Terwijl we sinds 1999 geen enkel jaar met een recessie te kampen hebben gehad. In 2004 bedroeg de economische groei 2,7 procent van het bbp. Toen kon men die uitleg niet meer geven.

Voor volgend jaar zou er een tekort geweest zijn doordat de gemeenten volgend jaar meer zouden uitgeven bij de gemeenteraadsverkiezingen. Zo tovert men elk jaar wel iets uit de mouw.

Alle middelen waren gewoon telkens goed om dat ene cijfer, een begroting in evenwicht, te halen. Dat is de enige uitleg die steek houdt.

Geert Janssens: Ook het Zilverfonds heeft Vande Lanotte heel makkelijk verkocht gekregen. Als je aan honderd economen vraagt hoe het Zilverfonds werkt, zullen er misschien drie een juist antwoord geven. En dat zijn dan nog economen.

Van Overtveldt: Het Zilverfonds is wel het toppunt van misleidende informatie. De overheid staat in de schuld bij zichzelf. Je kan ofwel zeggen dat de reserves in het Zilverfonds zitten, ofwel dat de overheidsschuld is afgebouwd. Niet beide dingen tegelijk.

- Een begroting in evenwicht, daar draait het toch om?

Janssens: Dat evenwicht is vertekend door one shots . Er werden telkens grote operaties uitgevoerd langs de inkomstenzijde. De kraak op het Belgacom-pensioenfonds is daar het mooiste voorbeeld van. Structurele besparingen hebben we niet of nauwelijks gekend.

Vande Lanotte heeft een historische kans gemist om in een periode van langdurige lage rente de schuld echt versneld af te bouwen. Dat is bijzonder spijtig. Van Overtveldt: Hij is vertrokken met een groot primair surplus, een mooie erfenis. ( Dat is het overschot op de begroting, zonder de rentelasten van de staatsschuld. Het primair saldo wordt beschouwd als een ,gezondheidsmeter' van een begroting, red.). Dat primair saldo heeft hij sterk laten afkalven (zie figuur 1). Hij heeft de begroting misschien niet helemaal laten ontsporen, zoals de voorbije decennia wel een paar keer gebeurd is. En zoals Duitsland en Frankrijk aan het doen zijn. Daarmee is ook alles gezegd.

Janssens: Als hij hetzelfde primair overschot had vastgehouden als zijn voorganger, was de staatsschuld al veel eerder onder de 90 procent gezakt. Nu is dat pas in 2006.

Ook typisch is dat Vande Lanotte nu zegt dat een daling van het primair saldo niet erg is. ( Dinsdag verklaarde de begrotingsminister dat dat geen probleem vormt aangezien de begroting niet meer verlieslatend is en de schuldberg verminderd is, red.) . Terwijl dat net het gaspedaal is waarmee men de schuld afbouwt. We zullen eens praten als de rentevoeten weer stijgen. Er is geen enkele reden om dat nu plots minder belangrijk te vinden.

- Toen Paars aan het bewind kwam, bedroeg de schuld nog 113 procent van het bbp, straks nog 90 procent. Is dat dan geen prestatie?

Janssens: We hadden een veel snellere schuldafbouw nodig.

Van Overtveldt: Ten opzichte van de situatie die men geërfd heeft, met jaren volgehouden begrotingsdiscipline, hebben paars-groen en paars de teugels laten vieren. Niemand kan daar omheen.

Janssens: Men vergeet bovendien vaak dat onze hoge schuldpositie het relatief makkelijker heeft gemaakt de laatste jaren. Omdat de rentelasten elk jaar zoveel daalden, was een evenwicht vinden op de begroting makkelijker.

Van Overtveldt: De uitgaven van de ziekteverzekering zijn geëscaleerd. Ook de loonkosten van de overheid zijn serieus gestegen, terwijl noodzakelijke overheidsinvesteringen verder werden afgebouwd. Dat is niet vol te houden. We gaan daar een hoge prijs voor betalen.

- U heeft in Brave New World kritiek op de eenmalige ingrepen. Die zijn toch van alle tijden?

Janssens: Dat klopt. Toch is er een verschil. Vergelijk de sale-and-lease-backoperaties van gebouwen met de goudverkopen ( onder de regering-Dehaene, red. ). Als je goudreserves verkoopt, is de kous daarmee af. ,,Sale and lease back'' is iets helemaal anders. Dan verkoop je een gebouw, maar je bouwt meteen wel toekomstige schulden op.

Een bedrijf moet zoiets boeken in overlopende rekeningen, en mag dat niet als pure inkomsten beschouwen. In de begroting mag dat wel.

- Vande Lanotte zwaait af met de ,,zuinigste boekhouding'' ooit, zegt hij.

Van Overtveldt: Dat kan Vande Lanotte allemaal beweren, kijk naar de feiten. Het primair saldo verslechtert tot onder de vier procent. Dat is niet zuinig.

Ik vraag me vooral af wat de geloofwaardigheid van het fiscale beleid nog is. Eerst fiscale amnestie organiseren en dan beleggingsproducten gaan belasten. Mocht ik veel geld in beveks hebben, ik zou me serieus bedot voelen.

Zorgwekkend is ook dat in de hele begroting nauwelijks nog iets terug te vinden is van de bezorgdheid over de concurrentiepositie tegenover onze buurlanden. De lastenverlagingen voor onder meer ploegenarbeid zijn positief, maar de loonhandicap ten opzichte van onze buurlanden is niet weggewerkt.

Janssens: Is deze begroting wel realistisch opgesteld? Zal deze fiscale regularisatie wel iets opbrengen? En is de groeiprognose niet te optimistisch? Volgend jaar zullen de inkomsten en uitgaven wellicht serieus bijgesteld moeten worden.


DS, 15-10-2005 (ita)