Docent arbeidsrecht over het brugpensioen
 

Docent arbeidsrecht Marc Devos over het brugpensioen


Na maanden gepalaver en bergen studies, rapporten en nota's komt het debat over de eindeloopbaan eindelijk in beweging. Maar de beweging is vooralsnog eerder verkramping richting afgrond, vindt Marc De Vos. ,,Een koerswijziging is dan ook noodzakelijk en dringend.''


WIE de NV België met enige afstand aanschouwt, ziet duidelijk donkere wolken samenpakken. Onze economische groei, de basis van alle welvaartscreatie, deelt jaar na jaar in een algehele West-Europese malaise. De landen van de eurozone, met hun hoge belastingen en logge wetgeving, groeien ondermaats in een nochtans florissante wereldeconomie. Volgens de Oeso dreigen we blijvend in economisch laagtij te verzeilen, tenzij er structurele maatregelen komen die onze competitiviteit verbeteren.

Onvoldoende economische groei betekent onvoldoende middelen voor onze sociale zekerheid en die zit nu al op haar tandvlees. De Belgische pensioenen zijn bij de laagste van Europa, net als ons bestaansminimum. Onze roemrijke gezondheidszorg zit in een budgettaire houdgreep. De middelen kunnen de noden niet meer volgen, en dus voert Rudy Demotte, minister van Volksgezondheid, bij volmacht een besparingsbeleid.

Onvoldoende economische groei betekent ook onvoldoende tewerkstelling. Ongeacht de conjunctuur kent België een hoge werkloosheidsgraad die vaak de dubbele cijfers bereikt. Opeenvolgende regeringen hebben tewerkstelling wel tot een prioriteit geproclameerd, maar nooit gerealiseerd, ondanks een hele stoet banenplannen.

In die onzalige configuratie is de aankomende vergrijzing en ontgroening van historisch belang. De kloof tussen een groeiende massa behoeftige ouderen en een krimpende massa werkende jongeren dreigt welvaartscreatie via economische groei en herverdeling via sociale zekerheid onverenigbaar te maken. Tenzij we kiezen voor een scenario van geleidelijk verval en slinkende sociale bescherming, moet ons land fundamentele keuzes maken in zijn sociaal-economische ordening.

De veelbesproken hervorming van de eindeloopbaan is daarom geen doel op zich. Het is een middel om ervoor te zorgen dat onze arbeidsmarkt economische groei en tewerkstelling ondersteunt in plaats van af te remmen. We kunnen de vergrijzing niet verteren met de huidige arbeidsmarkt waarin een vierde van de jongeren geen werk vindt en drie vierde van de ouderen vóór de pensioenleeftijd opstapt. We moeten randvoorwaarden scheppen die een algehele mobilisatie op de arbeidsmarkt mogelijk maken.

In wezen is de eindeloopbaan poepsimpel. We moeten korte metten maken met wetgeving die inactiviteit aanmoedigt en activiteit ontmoedigt. We kunnen niet langer tolereren dat ondernemingen via brugpensioen oudere werknemers in de werkloosheid dumpen op kosten van de samenleving. De overheid moet haar schaarse belastinggeld niet uitgeven om niet te werken, maar om werken voldoende lonend te maken. Vervroegde uittreding uit de arbeidsmarkt moet ook de pensioenopbouw stoppen, terwijl latere uittreding tot voldoende pensioenuitbouw moet leiden. Activiteit verbieden is onzinnig, ook voor gepensioneerden. De loonbarema's en ontslagregels die oudere werknemers per definitie duurder maken, moeten leeftijdsneutraal worden. In de hoofden van de werknemers en de ondernemers moet de mentaliteit van vervroegde uittreding omslaan. Grijs is niet versleten.

Al deze pittige principes zijn door de molen van maandenlange onderhandelingen fijn gemalen tot een vrij smaakloze brij. De oriëntatienota van de regering bevat best nog nuttige aanzetten. Maar het is toch vooral een losse denkoefening met weinig keuzes, geen enkele begroting en enkele zorgwekkende contradicties. Wie langer werken wil aanmoedigen met een pensioenbonus maar tegelijkertijd geen malus verbindt aan vervroegde pensionering, verhoogt nog de pensioenlast voor de volgende generaties. Wie nog meer belastinggeld wil draineren naar de sociale zekerheid, ondermijnt andere overheidstaken of kiest voor economische neergang door nog hogere belastingen.

Met haar oriëntatienota heeft de paarse regering zichzelf een levenslijn gegeven. De regering werpt alvast niet op voorhand de handdoek in de ring. Maar de vaagheid van de nota typeert de interne verdeeldheid bij de auteurs. Vakorganisaties hebben klaarblijkelijk bloed geroken. De inkt van de regeringsnota was nog niet droog of er werd al gedreigd met een nationale staking voor de onaantastbaarheid van het brugpensioen.

Het is hopen op een koersbijstelling aan vakbondszijde. Een syndicale fatwa dient alleen de kortetermijnbelangen van een verouderende generatie op de arbeidsmarkt, ten koste van de jongere en toekomstige generaties die moeten financieren. De leuze dat brugpensioen en andere derivaten van vervroegde pensionering de tewerkstelling van jongeren ondersteunen, is een mythe. Ondanks dertig jaar brugpensioen, kent België zowel bij ouderen als jongeren een hoge werkloosheid.

In het Belgische consensusmodel wordt van de fameuze sociale partners verwacht dat zij niet alleen het eigen groepsbelang najagen, maar ook als echte partners het algemene belang dienen. Wanneer vakorganisaties het brugpensioen dogmatiseren in de context van vergrijzing, verkiezen zij het groepsbelang van een oudere generatie boven het algemene belang. Zo graven zij zelf het graf van het overlegmodel. De Belgische welvaartsstaat moet en zal hervormen onder de toenemende druk van vergrijzing en globalisering. Halsstarrig verzet over verworven rechten die de toekomst onmogelijk kan behouden, zal de hervorming alleen uitstellen om ze daarna pijnlijker te maken.

Vergrijzing en globalisering kunnen een zegen zijn als we de moed tot verandering tonen. Zij zullen een vloek zijn als we verkrampen in conservatieve dogma's.

Politiek en middenveld staan voor belangrijke dagen. Klaarblijkelijk verkeren velen nog in een staat van ontkenning over de ernst van de situatie. Daardoor wordt te veel met de elektronenmicroscoop en de apothekersweegschaal gewerkt. Men vergeet de verrekijker die de einder en de internationale horizon zichtbaar maakt. Het resultaat is een vorm van bewustzijnsvernauwing die een fundamentele discussie over ons welvaartsmodel herleidt tot muggenziften in een stellingenoorlog over verworven rechten. Ondertussen tikt onverbiddelijk de klok.

Marc De Vos

(De auteur is docent arbeidsrecht aan de Universiteit Gent en ondervoorzitter van de liberale denktank Nova Civitas.)


DS, 25-09-2005