De vloek van de valse bekentenis
 

De vloek van de valse bekentenis


De vier verdachten in de zaak van de moord op Roger Van Rie zijn donderdagnacht door de assisenjury in Gent vrijgesproken. Ook de man die acht jaar lang volhield dat hij schuldig was. 'Het moet nu maar eens gedaan zijn met die schandalige onderzoekspraktijken.'


'Ik ben volkomen van de kaart door deze uitspraak', zegt Remi De Jaeger, advocaat uit Maldegem. 'We aanvaarden natuurlijk de uitspraak van de jury, maar ik begrijp ze absoluut niet. En mijn cliënten al helemaal niet, zij zijn de wanhoop nabij. Hun vader is vermoord, en twaalf jaar en een assisenproces later weten ze nog altijd niet wie het gedaan heeft. Als de beschuldigden waren veroordeeld, dan hadden we er perfect mee kunnen leven dat ze geen straf meer kregen. Zelfs één euro schadevergoeding had volstaan. Maar nu blijven de nabestaanden van het slachtoffer wezenloos achter.'

De Jaeger vertegenwoordigt de twee zonen van boer Roger Van Rie, die op 7 januari 1998 werd vermoord in zijn woning in Maldegem (DS 10 oktober). Het onderzoek leidde toentertijd al snel naar de aannemer Ivan Lippens (een voormalige vriend van Van Rie, die er met mevrouw Van Rie vandoor was gegaan) en drie tamelijk marginale dorpsgenoten, die de moord in zijn opdracht en met een door hem geleverd wapen zouden hebben gepleegd. Harde bewijzen zijn tegen de heerschappen nooit gevonden, maar ze hadden wel de vreemde neiging om op café sterke verhalen te vertellen over de moord. Toegegeven, op die momenten waren ze in bijzonder beschonken toestand, ook al hadden ze nog maar net ontbeten ('Wie zestig glazen bier per dag drinkt, moet vroeg opstaan, meneer de voorzitter', wist een van hen over dat tijdgebruik te vertellen). Ze slaagden er ook in zichzelf tijdens al hun ondervragingen de vernieling in te liegen, maar daarover later meer.

De marginaalste van de groep, ene Carlos Ardeel, ging na enkele verhoren tot bekentenissen over en sleurde de andere verdachten daarin mee, waarna het viertal een jaar in voorlopige hechtenis zat. Ze ondergingen alle vier een polygraaftest (zie inzet), die uitwees dat alleen Ardeel, de man die had bekend, de waarheid sprak. Omdat het onderzoek niet zo wilde vlotten, kwamen de verdachten voorwaardelijk vrij in afwachting van hun proces. Aan dat wachten kwam pas begin deze maand een eind, bijna twaalf jaar na de feiten. De molen van justitie, weet u wel.

Meer dan elf jaar wachten op een assisenproces, waarna je misschien de rest van je leven in de gevangenis doorbrengt, dat is natuurlijk geen cadeau. Ardeel werd het wachten zelfs te veel: hij werd geïnterneerd in een psychiatrische instelling, nog voor de raadkamer hem naar assisen doorverwees - de tol van de drank, weet u wel. De man lijdt aan de ziekte van Korsakov, een met alcoholmisbruik gelieerde aandoening die grote gaten in het geheugen slaat en die grote gaten weer opvult met waanideeën. Naar verluidt herkent hij zelfs zijn advocaat, Johan Platteau, niet meer. Nochtans een man met een karakterkop die je niet licht vergeet.


Ronkende namen

De andere advocaten van de verdediging - ook ronkende namen als Jef Vermassen, Vic Van Aelst, Hans Rieder - riepen bij het begin van het proces het overschrijden van de redelijke termijn in als reden om het proces meteen stop te zetten. Daar had de voorzitter geen oren naar. Het gevolg daarvan was een assisenzaak die zich drie weken lang moeizaam voortsleepte, die haast elke dag uitliep tot lang na zonsondergang, en waarin meer werd voorgelezen uit twaalf jaar oude pv's en ellenlange powerpointpresentaties dan er spontaan uit het geheugen werd getuigd. Gaandeweg werd duidelijk wat voor een onontwarbaar kluwen van leugens en tegenstrijdige verklaringen het 40.000 pagina's dikke dossier was. Dat was ook de kern van de motivatie die de jury gaf bij de vrijspraak: 'Waarheid en onwaarheid (sic) zijn in dit dossier niet meer van elkaar te onderscheiden. Bovendien is er een gebrek aan materiële bewijzen.'

'Dat valt niet te ontkennen', zegt De Jaeger, 'en ik kan er nog enigszins begrip voor opbrengen dat de drie mannen die zijn blijven ontkennen, zijn vrijgesproken. Hen kun je alleen maar betrappen op een onvoorstelbare berg leugens, maar harde bewijzen zijn er niet tegen hen. Maar Carlos Ardeel heeft bekend, en hij is acht jaar lang bij zijn bekentenis gebleven. Goed, er zijn aspecten van zijn getuigenis die niet kloppen, maar dan nog: waarom zou iemand bekennen als hij niets met de zaak te maken heeft? Hoeveel harde bewijzen heb je dan nog nodig om iemand te veroordelen?'

'De advocaten van de verdediging hebben al hun energie gestopt in het onderuithalen van het onderzoek: de verklaringen waren zogezegd allemaal onder dwang afgelegd, ook de bekentenis van Ardeel. Dat heeft duidelijk indruk gemaakt op de jury. Ik wil niet als een slechte verliezer klinken, en ik stel de assisenprocedure ook helemaal niet ter discussie, maar ik maak me sterk dat een professionele rechtbank van magistraten daar niet zo makkelijk in zou zijn meegegaan. Magistraten reageren doorgaans minder emotioneel dan gewone burgers die in een jury zetelen. Een gedwongen bekentenis, het kan, maar acht jaar lang voet bij stuk houden nadat je gedwongen werd, dat gaat er bij mij niet in.'


Soldaat Platteau

Vreemd genoeg was Johan Platteau, de advocaat van Carlos Ardeel, tot net voor het proces ongeveer dezelfde mening toegedaan. 'Mijn cliënt had bekend, hij was intussen geïnterneerd, mijn doel was erop toe te zien dat hij geïnterneerd bleef', zegt Platteau. 'Ik wou niet dat hij bij verstek toch tot een gevangenisstraf werd veroordeeld, daarom heb ik hem in zijn afwezigheid vertegenwoordigd. Dat heb ik op eigen initiatief gedaan, want er was geen enkele druk van zijn familie om hem bij te staan. Hij kon er ook niet zelf om vragen, gezien zijn psychische toestand. Ik had hem overigens sinds zijn voorwaardelijke vrijlating, in 2001, niet meer ontmoet. Na de doorverwijzing naar assisen ben ik hem nog één keer gaan opzoeken in de instelling waar hij is opgenomen, maar dat was niet bijster verhelderend: hij dacht dat ik een oude kameraad was met wie hij samen zijn legerdienst had vervuld. Om maar te zeggen dat de man ver heen is.'

Platteau geeft toe dat hij zich om die reden aanvankelijk minder in het dossier heeft verdiept dan zijn gewoonte is. 'Pas tijdens het proces is het beginnen te dagen dat het allemaal niet klopte', zegt hij. 'Vooral het pleidooi van confrater Hans Rieder heeft me de ogen geopend. Hij heeft in zijn betoog brandhout gemaakt van het onderzoek, en van de talloze verhoren van de vier verdachten. Er zijn in dit onderzoek dingen gebeurd die werkelijk niet door de beugel kunnen. Ik ben toen als gek de pv's van de verhoren van mijn cliënt beginnen te lezen - mijn probleem was natuurlijk dat ik niets kon aftoetsen met meneer Ardeel zelf, gezien, alweer, zijn psychische toestand. Maar het werd me al snel duidelijk dat zijn bekentenis niet klopte, en dat ze hem op schandalige wijze is ontlokt.'

Dat is niet zo mooi, maar een cynicus zou zich afvragen wat het ertoe doet, aangezien Ardeel toch geïnterneerd is, en dat ook zal blijven als hij wordt vrijgesproken. De ziekte van Korsakov is namelijk niet het soort aandoening waarvan een mens nog geneest. 'Dat is inderdaad cynisch', zegt Platteau, 'en het zal u misschien verbazen, maar niet alle strafpleiters zijn cynici. Bovendien heeft mijn cliënt met zijn valse bekentenis ook de drie andere beschuldigden geïncrimineerd. Dat was voor mij voldoende reden om op het proces mijn nek uit te steken.'


Zwakbegaafd

Platteau werd donderdag na zijn merkwaardige 'bocht' zwaar op de korrel genomen door openbaar aanklager Annemie Serlippens, maar hij hield voet bij stuk. 'Mijn cliënt is een man met een IQ van 80', licht hij toe. 'Hij is door de speurders dagen na mekaar tot na middernacht ondervraagd en is op de derde dag gezwicht. Men heeft hem laten bekennen door hem leugens te vertellen. Dat de andere drie bekend hadden, en dat hij maar beter ook kon bekennen als hij zijn hachje wilde redden. Dat ze bij een huiszoeking meteen na de moord bloed op zijn kleren hadden gevonden. Ardeel hield vol dat hij een bloedneus had gehad, maar de speurders beweerden dat het bloed van het slachtoffer, Roger Van Rie, was. Dat was gelogen: het was wel degelijk Ardeels eigen bloed. En zo ging dat maar door.'

'Men vond een cafébaas bereid om drie jaar na de feiten te getuigen dat Ardeel op de avond van de moord met bebloede kleren in zijn zaak was geweest. De man was enkele dagen na de moord ook verhoord, en had toen verklaard dat hij Ardeel niet had gezien. Om het cru te stellen: mijn cliënt is gewoon in de val gelokt. Ze hebben hem wijsgemaakt dat ze zijn bekentenis niet eens nodig hadden om hem achter de tralies te draaien, dat het in zijn voordeel was te bekennen. Dat ze dan misschien nog iets voor hem konden doen. En zodra hij door de knieën ging, werden ze plots zijn beste vriend. Hij heeft toen een verhaal opgedist waarin hij zijn eigen rol tot een minimum beperkte, en waarin de drie anderen - van wie hij op dat moment aannam dat ze ook hadden bekend - de hoofdrol speelden. Die bekentenis zit vol leugens en tegenstrijdigheden. Zo beweerde Ardeel dat hij en de twee andere “uitvoerders, het huis waren binnengedrongen, wat niet kan: alle deuren en ramen waren aan de binnenkant vergrendeld. Het is maar één van de talloze incongruenties.'

Platteau is tijdens het proces wat gaan rondneuzen op internet over het fenomeen van de valse bekentenis. 'In de VS zijn 350 mensen ten onrechte geëxecuteerd op basis van bekentenissen die achteraf vals bleken te zijn', zegt hij. 'De meesten van hen waren mensen met een laag IQ en een verslavingsprobleem, zoals mijn cliënt. Er zijn ook tal van psychologische experimenten bekend waarbij blijkt dat de meerderheid van de mensen valse bekentenissen aflegt als je ze maar genoeg onder druk zet. Dat heeft niets te maken met folteren, ik weet ook wel dat we hier niet in Chili leven, maar toch zijn het ongeoorloofde praktijken. Zonder al te dramatisch te willen klinken: ik begin stilaan mijn geloof in justitie te verliezen. Het is beangstigend dat het parket en het Openbaar Ministerie meer geïnteresseerd zijn in winnen dan in de waarheid achterhalen.'


Gevaarlijk mechanisme

Dat wil Jef Vermassen, die 'opdrachtgever' Ivan Lippens verdedigde, dan weer niet gezegd hebben, maar hij is even streng voor het onderzoek en de verhoortechnieken als Platteau. Hij ontwaart een gevaarlijk mechanisme in de manier waarop dit onderzoek is gevoerd.

'Ik verdedig in een assisenzaak liever tien mensen die hebben bekend dan één die zijn onschuld staande houdt', zegt hij. 'Verdachten die blijven ontkennen, worden door de speurders al snel ervaren als “ambetanteriken, die het onderzoek boycotten. Op den duur verliest men het belangrijkste principe van het onderzoek uit het oog: je moet voor elke verdachte gegevens à charge en à decharge verzamelen. Dat is in dit onderzoek duidelijk niet gebeurd: de inconsistenties in de bekentenis van Ardeel zijn nooit uitgeplozen, om maar iets te noemen.'

'Ook de verhoren van mijn cliënt zijn op pijnlijke wijze gemanipuleerd. Er zijn pv's opgesteld met incriminerende getuigenissen die wellicht nooit zijn afgelegd, en getuigenissen die mijn cliënt vrijpleiten, zijn niet in de pv's verwerkt.'

'Mijn cliënt heeft de dag na de moord enkele bezoeken afgelegd die op het eerste gezicht verdacht zijn - het leek alsof hij bij de dochters van Roger Van Rie ging spioneren om na te gaan of de moord al was ontdekt - maar nader onderzoek leert dat hij voor al die visites een geldige reden had. Maar daar hield men geen rekening mee. Getuigen werden gemanipuleerd om hun verklaringen aan te passen om Ivan Lippens aan de galg te praten. Zo werd de moord gepleegd met een pistool kaliber 7.65. Mijn cliënt bezat een 6mm-pistool, maar de speurders wisten de man die hem dat pistool verkocht, zo ver te krijgen dat het “misschien toch een 7.65 was,.'

'Je houdt het gewoon niet voor mogelijk. Alle getuigenissen à decharge van mijn cliënt en van de andere beschuldigden werden gewoon onder de mat geveegd. En het ergste van alles: men heeft zich zo vastgebeten in het denkspoor dat Lippens de opdrachtgever was, dat alle andere mogelijke sporen werden verwaarloosd. Dat is typerend voor het fenomeen waarover ik al sprak: je hebt een verdachte, en als je een keer de “klik, hebt gemaakt en overtuigd bent dat die verdachte ook werkelijk de dader is, dan pas je het onderzoek aan tot alles in die hypothese past. Het is menselijk, maar het is wel ontoelaatbaar. En het resultaat is een onderzoek dat elf jaar heeft geduurd, dat honderdduizenden euro's heeft gekost en dat niet één stukje concreet bewijs heeft opgeleverd. Maar de vier verdachten zijn wel elf jaar lang door de hel gegaan.'

Als we zulke debacles in de toekomst willen vermijden, dan is er maar één oplossing, zegt Platteau. 'Er mag in strafzaken geen enkel verhoor worden afgenomen dat niet op video wordt opgenomen. In de VS en Engeland is dat intussen bij wet bepaald.'

Allemaal goed en wel, maar intussen weten de kinderen van Roger Van Rie nog altijd niet wie hun vader heeft vermoord. 'Mijn theorie', zegt Vermassen, 'is die van een mislukte roofmoord. En de dader zal jammer genoeg nooit gevonden worden.'


DS, 24-10-2009 (Tom Heremans)