Natalja Estemirova (1959-2009)
 

Moedige vrouw, ellendige dood


Zal de moord op de Tsjetsjeens-Russische mensenrechtenactiviste Natalja Estemirova ooit opgehelderd worden? Dat is helaas lang niet zeker, denkt MANU TASSIER.


Natalja Estemirova was een moedige vrouw. Ze stierf een ellendige dood.

De Russisch-Tsjetsjeense mensenrechtenactiviste werd woensdag in de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny ontvoerd. Een paar uur later werd ze teruggevonden langs een weg in de buurrepubliek Ingoesjetië, de handen op de rug gebonden: afgemaakt met twee kogels.

Estemirova deelde het lot van de honderden onschuldige burgers die het slachtoffer werden van de vuile oorlogen in het noorden van de Kaukasus. Als vertegenwoordigster van de gerespecteerde mensenrechtenorganisatie Memorial laakte ze onvermoeibaar de ontvoeringen, verkrachtingen en buitengerechtelijke executies, of de misdaden nu gepleegd werden door reguliere troepen dan wel door schimmige milities. 'Haar werk maakte Natalja beroemd in heel Tsjetsjenië. Mensen kwamen tot haar voor hulp, in de hoop dat de misdaden tenminste bekend zouden worden', zei Memorial in een verklaring. Volgens officiële cijfers zijn er meer dan 5.000 vermisten - maar wellicht ligt dit cijfer nog veel hoger.

De Russische deelrepubliek Tsjetsjenië kent al meer dan 25 jaar vrijwel geen rust. Het streven naar onafhankelijkheid werd door Moskou brutaal de kop ingedrukt. De oorlog tussen het Russische leger en de opstandige Tsjetsjenen verwoestte Grozny. De inwoners zijn in meerderheid moslims, de Russische repressie voedde mee de groei van islamitisch-fundamentalistische groepen.

De jongste jaren trad een schijn van normalisering in. De door Moskou in het zadel geholpen regering van president Ramzan Kadirov bracht een zekere stabiliteit, maar treedt meedogenloos op tegen al wie maar zelfs verdacht wordt van steun aan de opstandelingen. De milities van Kadirov worden verantwoordelijk geacht voor het gros van de ontvoeringen en 'executies'.

Natalja Estemirova (50) begon haar werk als activiste in 1999, toen het geweld na een relatieve pauze weer opflakkerde. De jongste jaren waren het vooral Kadirov en zijn entourage die in haar vizier kwamen. En Ramzan Kadirov en zijn entourage zijn voor Estemirova's vrienden en collega's de hoofdverdachten voor de moord: 'Ramzan bedreigde Natalja, beledigde haar, geloofde dat zij zijn persoonlijke vijand was. We weten niet of het Ramzan zelf was die het bevel gaf om Natalja te doden of dat zijn naaste medewerkers het gedaan hebben om de regerende autoriteit ter wille te zijn', verklaarde openlijk Oleg Orlov, voorzitter van Memorial.

Waarom werd de verdedigster van de mensenrechten nú vermoord? Memorial bracht eind juni een vernietigend rapport uit over de verslechtering van de mensenrechtensituatie - een rapport waar Estemirova een belangrijke bijdrage toe leverde. Die verslechtering werd toegeschreven aan het einde van de anti-terreuroperatie in april. Op aandringen van Kadirov was toen het officiële einde van de oorlog in Tsjetsjenië afgekondigd, na een bezoek van president Dimitri Medvedev. De troepen van de centrale Russische regering werden teruggeroepen - ze waren niet meer nodig. Daarmee hadden de troepen van Kadirov vrij spel, zowel de reguliere soldaten als de milities. Ook de centrale Russische juridische autoriteiten werden teruggetrokken. Een gelegenheid om de lastige luis in de pels uit de weg te ruimen?

Het is lang niet zeker of de daders van de moord ooit gevat zullen worden. Gelijkaardige gevallen beloven niet veel goeds: noch de moorden op journaliste Anna Politkovskaja in 2006 of op advocaat Stanislav Markelov begin dit jaar - beiden onderzochten actief de vuile oorlog in Tsjetsjenië - zijn opgehelderd.

Er is een sprankeltje hoop: de Russische president Medvedev laakte onmiddellijk de moord, loofde het werk van Estemirova en sommeerde Justitie om een grondig onderzoek in te stellen. Maar zal hij het aandurven om Kadirov aan te pakken - als hij dat al zou willen? Kadirov is immers aangesteld door Medvedevs voorganger Vladimir Poetin, nu premier van Rusland en de man die volgens waarnemers nog altijd de man die de touwtjes in handen heeft.

Manu Tassier is redacteur buitenland.


DS, 18-07-2009