Het continent van de rijzende macht
 

Het continent van de rijzende macht


AMSTERDAM - Terwijl de economische én politieke wereldmacht onafwendbaar naar het Oosten verschuift, stapelt het Westen de diplomatieke blunders op elkaar, zegt de Singaporese diplomaat Kishore Mahbubani. 'De modernisering van Azië betekent niet dat het continent zal verwestersen.'


Vriendelijk en beleefd, maar toch duidelijk en kordaat kwam een intellectueel uit Singapore de Nederlandse diplomatie de les lezen: de Chinezen, Indiërs, moslims en andere Aziaten zijn niet langer van plan aan de zijlijn toe te kijken hoe de Verenigde Staten en Europa de wereldgeschiedenis schrijven, vertelde Kishore Mahbubani. Met de economische groei van Azië verschuiven ook de culturele en politieke machtsverhoudingen naar het Oosten. De voormalige VN-diplomaat voorziet drie scenario's voor de relaties tussen West en Oost in de 21ste eeuw. Onwaarschijnlijk, want door de feiten achterhaald, is volgens Mahbubani de wereldwijde triomf van het westerse model, zoals Fukuyama had voorspeld in The End of History. Gevaarlijk, maar al in volle ontwikkeling, acht hij een tweede scenario, waarbij het Westen zich van de Aziatische tijgers afschermt met protectionisme. Maar op lange termijn is Mahbubani ervan overtuigd dat de modernisering van Azië de hele wereld stabieler, vreedzamer en welvarender zal maken.


U noemt zichzelf een optimist, maar uw boek stemt eerder pessimistisch: het Westen weet niet om te gaan met de groeiende Aziatische macht, terwijl de economische ontwikkeling in Azië nationalistische en zelfs anti-westerse gevoelens stimuleert.

Kishore Mahbubani: 'Ik zie de toekomst nochtans heel rooskleurig, omdat de snelle groei van Azië gebaseerd is op dezelfde recepten die de voorbije paar honderd jaar het Westen groot gemaakt hebben. Ik noem ze de zeven pijlers van de westerse wijsheid: de vrijemarkteconomie, wetenschap en technologie, meritocratie, pragmatisme, onderwijs, de rule of law en een cultuur van vrede. Daarom hoeft het Westen zich geen zorgen te maken over de groei van Azië. Azië wil jullie bijbenen, maar niet overheersen. Jullie moeten de opmars van Azië zelfs toejuichen, want hij creëert een moderne middenklasse en dat is de beste garantie op vrede. Alleen de westerse dominantie is ten einde, niet het Westen zelf.'


Is democratie niet ook een pijler van westerse wijsheid?

'Het lijdt geen twijfel dat Azië op lange termijn democratisch wordt. Vraag is langs welke weg en met welke snelheid. In India functioneert de democratie. China evolueert zonder democratie. Maar ook China zal democratisch worden, naarmate de middenklasse groeit en meer inspraak wil. Democratie zal echter van onderuit groeien. En niet, zoals in Rusland, van bovenaf worden opgelegd. Het Westen dacht dat het de democratie via iemand als Gorbatsjov kon exporteren, waarna vanzelf economische welvaart zou volgen. Maar de Russen beschouwen Gorbatsjov als de man die de Sovjet-Unie uiteen deed vallen en het land in armoede en chaos stortte. Net die Russische mislukking overtuigde Deng Xiaoping om het in China over een andere boeg te gooien; eerst economische liberalisering, maar onder strikte staatscontrole.'


Er zijn ook voorbeelden te over dat de vrije markt niet functioneert zonder democratische 'balance of powers.'

'China bewijst dat je perfect een vrije markt kunt hebben zonder democratie. En de Chinezen zitten heus niet te wachten op democratische experimenten. Dat verklaart hun woede na de westerse kritiek in de aanloop naar de Olympische Spelen. Net als China zijn economisch succes kan bekronen met de Olympische Spelen, zoekt het Westen manieren om China te vernederen. Dat was het overheersende gevoel onder de Chinese bevolking. Vooral omdat de Chinezen niet zijn vergeten hoe ze in het verleden ook al keer op keer zijn vernederd door het Westen.'

'Het Westen moet dringend zijn zelfgenoegzaamheid afleggen. Telkens opnieuw verbaast me de onwil bij Europese intellectuelen om op zijn minst te proberen het andere standpunt te begrijpen. Dat is mijn boodschap: luister ook eens naar de ander.'


U waarschuwt dat modernisering niet betekent dat Azië verwestert.

'Nog zo'n vergissing van het Westen. Jullie gingen ervan uit dat de triomf van de vrije markt gelijkstond met de triomf van de westerse normen en waarden. We zien het tegendeel. De moslims herwaarderen hun geloof. De Chinezen herontdekken hun eigen geschiedenis. Gelukkig maar. Het maakt de wereld boeiender.'


Zijn moderniseren en verwestersen dan geen synoniem?

'Mijn definitie van moderniteit is vrij simpel. Als kind hadden wij geen toilet in huis. De komst van het watercloset betekende voor mij de doorbraak van de moderniteit. Moderniteit is materiële vooruitgang, dankzij de recepten die ik al heb vermeld. Uit die materiële vooruitgang vloeien andere zaken voort, zoals waardigheid, vrijheid en sociale rechtvaardigheid. Maar het hoeft niet te betekenen dat iedereen een westers pak gaat dragen of de westerse kijk op de relatie kerk en staat overneemt. Ik ben daar blij om, want veel moslimlanden willen niet verwestersen.'


Wat maakt u zo zeker dat er in het Oosten geen revanchistische gevoelens groeien?

'Omdat men niet tegen het Westen op zich is, maar tegen het westers beleid. Als het Westen in het Israëlisch-Palestijnse conflict voor een evenwichtiger aanpak kiest, zal veel anti-westers sentiment zo verdwijnen. Of neem Irak. De inval in Irak was catastrofaal voor het westers imago in de moslimlanden, tot ver buiten de Arabische wereld.'


Hoe moet het Westen dan wel optreden in Azië?

'Jullie fundamentele politiek is juist. Ik heb de zeven pijlers van wijsheid genoemd. Ik geloof ook heel sterk in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Maar jullie moeten ophouden met het hanteren van dubbele standaarden. Als de Europese Unie vrijhandel promoot, moet ze ook de landbouwsubsidies afschaffen, waar de Afrikaanse boeren slachtoffers van zijn.'


U gelooft sterk in de globalisering?

'Absoluut. Als de wereld op zijn minst een van de millenniumdoelstellingen zal halen, met name de halvering van de armoede tegen 2015, is dat te danken aan de liberalisering van de economie in China en in India. Veel meer dan aan de westerse ontwikkelingshulp.'


Globalisering betekent ook delokaliseren, lage lonen, uitbuiting tot kinderarbeid toe.

'Voor boeren zonder inkomen is een baan in een confectiefabriek een hele stap vooruit op de sociale ladder. Idem met kinderarbeid. Er zijn voorbeelden van fabrieken die onder westerse druk alle kinderarbeid banden, waarna die kinderen zich gingen prostitueren om te overleven.'


Als u al kinderarbeid gaat vergoelijken, komen we in een neerwaartse concurrentiespiraal terecht die alle sociale verworvenheden onderuit haalt, in West en Oost.

'Laat het duidelijk zijn; ik ben tegen kinderarbeid. Kinderen horen op school te zitten. Maar als kinderen in extreme armoede verkeren, hoeft het niet te verbazen dat ze gaan werken. China is kinderarbeid aan het uitroeien, net omdat het land zo snel groeit. Als je kinderarbeid wil verbieden, moet je economische ontwikkeling steunen. De afbouw van Europese landbouwsubsidies zal meer doen tegen kinderarbeid in Afrika dan het boycotten van een merk of een fabriek.'


Globalisering creëert een enorme sociale ongelijkheid in India en China. Daar moeten problemen van komen.

'Absoluut. We zien dat nu al gebeuren in China. Er zijn mensen heel snel zeer rijk geworden. China wilde dat zelfs, omdat die nieuwe fortuinen nodig waren voor verdere investeringen. Het is aan de regering om ervoor te zorgen dat de mensen onderaan de sociale ladder zich niet van de welvaart uitgesloten voelen. De enorme financiële reserves geven ruimte voor sociale programma's.'


De bomaanslagen in Mumbai werpen ook een smet op uw optimistische prognoses.

'De spanning tussen India en Pakistan is zeer zorgwekkend, omdat het om twee kernmachten gaat. Het goede nieuws is dat India niet overgereageerd heeft. India is niet gebaat bij een verdere destabilisering van hun buurland.'


Het Westen is daar ook niet bij gebaat. Maar volgens u boekt de westerse diplomatie weinig succes.

'Kijk naar de feiten. Amerika steunt eerst via het militaire regime van Pakistan de moedjahedien om tegen de Sovjets te vechten. Na de Koude Oorlog vergeet Amerika Pakistan. De Taliban komen aan de macht en Amerika omhelst opnieuw Pakistan om de vroegere bondgenoten te bevechten. Die inconsistente politiek is een serieus probleem. Pakistan is een grote, islamitische kernmacht. Het westen zou op zijn minst een coherente, langetermijnstrategie moeten ontwikkelen ten aanzien van zo'n land.'


U kunt moeilijk beweren dat de Aziatische diplomatie efficiënter optreedt.

'Jawel. Ik heb een rangschikking van landen volgens hun diplomatieke bekwaamheid. De Sovjet-Unie krijgt een 2, de EU een 4, de VS 7 en China 9/10. Ik beschouw de EU geopolitiek incompetent, omdat de Unie zo in beslag genomen wordt door interne politiek, dat ze geen enkele crisis buiten haar grenzen weet op te lossen of er zelfs maar een langetermijnstrategie voor te verzinnen. De EU slaagt er niet in een vreedzame omgeving net buiten haar grenzen te creëren, in Noord-Afrika, de Balkan of de Kaukasus. Vergelijk dat met China. China heeft historische conflicten met Japan, Zuid-Korea of Taiwan, die nog regelmatig tot spanningen leiden. Maar keer op keer weet de Chinese diplomatie met veel pragmatisme de conflicten te ontmijnen. China stelt vrijhandelsakkoorden voor met de buurlanden, zodat ze allemaal van de economische groei kunnen mee profiteren. Dat pragmatisme zorgt er ook voor dat China als enige land Noord-Korea tot toegevingen kan bewegen. Terwijl de principiële houding van het Westen in Myanmar nog niets heeft opgeleverd.'


U loopt hoog op met het pragmatisme van China

“Het doet er niet toe of een kat wit of zwart is. Als hij maar muizen vangt,, zei Deng Xiao Ping. U ziet de resultaten van dat pragmatisme vandaag.'


Wordt China de nieuwe wereldleider?

'Niet meteen. China heeft nog minstens dertig à veertig jaar van binnenlandse ontwikkeling nodig voor het land de macht van de VS evenaart. China heeft ook niet de ambitie om globaal leiderschap uit te oefenen. Deng Xiao Ping wilde voor China een laag profiel, zodat het kon focussen op de interne ontwikkeling.'


Welke rol zal India spelen?

'India zal de brug zijn tussen Oost en West. Het is een democratie en heeft oude banden met Engeland. Veel Indiërs spreken vandaag zelfs beter Engels dan veel Britten, die slang praten. Het Westen zou er goed aan doen nog meer in India te investeren en een vrijhandelsakkoord te sluiten.

Omgekeerd heeft India een grote culturele invloed in Azië, vooral dankzij de filmindustrie. Bollywood is voor Azië wat Hollywood is voor het Westen. Het verspreidt over heel Azië, tot in de meest islamitische landen, de alternatieve cultuur van een niet-westerse moderne samenleving.


Begrijpt u waarom de westerse bevolking bang is? De meesten zijn nooit in Azië geweest, en al wat ze over de regio horen, is terrorisme of banenverlies wegens de concurrentie uit het oosten.

'Onvermijdelijk zal de modernisering via Azië ook de Arabische wereld bereiken. En een bloeiende Aziatische economie zal in een open markt ook de westerse economie stimuleren. Uiteraard zullen er nog banen verloren gaan. Dat is eigen aan het kapitalisme. Toen de auto-industrie groeide, moesten de wagenmakers ook personeel ontslaan. Maar er kwamen banen bij in nieuwe sectoren. Dus als de Amerikaanse auto's niet langer concurrentieel zijn met de Aziatische, moeten ze innoveren, in plaats van hun markt af te schermen. Het Westen kan echt wel met Azië blijven concurreren. Ik begrijp dat er een diepe angst heerst voor deze onafwendbare veranderingen. Maar wat goed is voor Azië, is ook goed voor Europa.'


DS, 31-01-2009 (Lieven Sioen)