De Belgen in Rwanda denken nog altijd dat ze alles mogen
 

De Belgen in Rwanda denken nog altijd dat ze alles mogen


Paul Kagame spreekt nog altijd geen Frans, gaat niet naar de Franstalige top in Quebec en belt ook niet meer met Kabila.


Een week voor zijn land naar de stembus trekt, trekt president Paul Kagame van leer tegen het neokolonialisme dat hij bespeurt in de Europese pogingen om Afrikaanse misdaden tegen de menselijkheid te vervolgen.


De campagne voor de verkiezingen van 15 september is net begonnen. Hoe kijkt u tegen die verkiezingen aan?

'Het gaat om een democratisch proces. Na de verschrikkingen die ze hebben meegemaakt, hebben de Rwandezen het recht om op een vrije, wettelijke manier hun leiders te kiezen. Met deze verkiezingen zullen ze ook kunnen oordelen over de prestaties van hun verkozenen en het werk dat de partijen hebben geleverd. Met name voor het Rwandees Patriottisch Front (de regeringspartij FPR, nvdr) is het een kans om te kijken welke weg we al hebben afgelegd.'


Zelf bent u vijf jaar geleden tot staatshoofd verkozen. Wat is uw eigen balans van uw presidentschap?

'Als ik terugkijk op wat de regering, de volksvertegenwoordigers en alle Rwandezen hebben gedaan, dan stel ik vast dat het land heel hard gestreden en gewerkt heeft en dat de resultaten onze verwachtingen overtreffen. Toegegeven, sommige problemen zijn niet opgelost, veel problemen zelfs, maar als we zien wat we allemaal gedaan hebben op het sociale, economische en politieke vlak, dan geloof ik dat we echt ons best hebben gedaan.'

'Belangrijker nog is dat we een open geest hebben bewaard. We analyseren de evolutie in verschillende domeinen en proberen lessen te trekken uit de fouten die we hebben begaan. Soms zijn we zo hard bezig met onze problemen dat we denken dat we nog niet genoeg hebben gedaan, maar mensen die van het buitenland komen, reageren verrast en met bewondering op de veranderingen die ze vaststellen.'


Wat zijn nu uw prioriteiten?

'Onze prioriteit is de Rwandese realiteit: dit is nog altijd een arm, onderontwikkeld land. Het is onze ambitie om het land uit die armoede te tillen. Tegen 2020, en als het mogelijk is zelfs vroeger dan dat, willen we dat het bruto binnenlands product 900 dollar per persoon bedraagt.'


In november 2007 heeft de commissie die de Franse betrokkenheid bij de genocide in Rwanda moest onderzoeken, u haar rapport overhandigd. U hebt het pas achttien maanden later, in augustus 2008, openbaar gemaakt. Vanwaar die vertraging?

'Er is in elk geval nooit sprake van geweest het rapport niet kenbaar te maken. Maar we hebben onze tijd genomen om alles aandachtig te lezen. We moesten ook inschatten wat de gevolgen zouden zijn, met name op diplomatiek vlak. We wachten nu op de reactie van de Fransen. Ze kunnen het rapport (waarin onder meer staat dat tientallen Franse kopstukken 'politieke, militaire, diplomatieke en logistieke' steun verleenden voor de genocide van 1994 in Rwanda, nvdr) niet zomaar aan de kant schuiven, niet het minst omdat een heleboel punten ook aan de orde zijn gesteld door de parlementaire onderzoekscommissie die Frankrijk tien jaar geleden zelf heeft opgericht. De conclusies die ze aan hun onderzoek hadden gekoppeld, waren belachelijk, maar hun onderzoekswerk op zich was prima.'


Zullen Rwandese rechters in de toekomst dan ook een aanhoudingsbevel kunnen uitvaardigen tegen Franse onderdanen die in het rapport worden genoemd?

'Dat is een mogelijkheid waarover we nu het advies van specialisten inwinnen.'

'Trouwens, de Fransen hebben zelf wel een precedent geschapen. Als zij aanhoudingsbevelen hebben uitgevaardigd tegen Rwandese leiders, dan kunnen wij het omgekeerde doen. Tot nu toe zijn zulke dingen altijd in dezelfde richting gebeurd, van Noord naar Zuid, en ik zie niet in waarom dat zo moet blijven. Er zijn geen twee vormen van gerechtigheid - een vorm voor het Westen en de rest van de wereld, en een voor de ontwikkelingslanden. Op het internationale toneel moet het idee standhouden dat alle mensen gelijk zijn. Dat is in elk geval wat wij, die gestreden hebben voor onze rechten, ervan denken.'


Hebt u in die krachtproef met Frankrijk de steun van de Afrikaanse Unie?

'Absoluut, we krijgen veel steun. De steun die we krijgen, zegt trouwens veel over de relaties tussen het Westen en de arme landen van ons continent. De Afrikaanse landen hebben ons gesteund vanwege de ernst van de feiten op zich, maar ook omdat veel landen soortgelijke ervaringen hebben. Maar tot nu toe hebben ze hun grieven nog niet publiek durven te maken, hetzij omdat ze te zwak staan, hetzij omdat ze bang zijn voor de zware gevolgen die dat kan teweegbrengen.'


U wordt vaak als 'vijand van Frankrijk' voorgesteld. Beschouwt u zichzelf ook zo?

'Ik ben helemaal geen vijand van het Franse volk, ik maak het onderscheid tussen een groep mensen die, in Frankrijk, medeplichtig was aan de genocide en het geheel van de Franse bevolking, die ik niet verantwoordelijk acht. Het klopt dat ik een tegenstander ben van de mensen die in het verleden de onrechtvaardigheden die tegen mijn land zijn begaan, hebben gesteund of zelfs nu nog altijd niet vinden dat ze iets goed te maken hebben. Maar dat gevoel is niet gericht tegen het Franse volk. Het verschil is duidelijk.'

'Ik vraag alleen de erkenning van wat sommige mensen gedaan hebben, en het is me niet om eventuele financiële genoegdoening te doen. Zelfs als ze ons tien miljard euro gaven, denkt u dat dat de moord op een miljoen Rwandese burgers zou goedmaken? De schade is onbecijferbaar.'


Zult u deze herfst deelnemen aan de Franstalige top in Quebec?

'Ik ga niet, nee, maar er zal zeker een Rwandese delegatie zijn. De eerste minister zal er zijn.'


Ik stel vast dat u nog altijd geen Frans spreekt.

'Dat klopt. Mijn Frans is nog altijd slecht, en aangezien er op zo'n Franstalige top geen simultaanvertaling is, loop ik het risico verloren te lopen.'


Wat vindt u van het gebaar van Italië, dat 5 miljard dollar schenkt aan Libië als schadeloosstelling voor de kolonisatie?

'Dat gebaar opent een uiterst interessant debat. Het gaat om de erkenning van en de schadeloosstelling voor al het onrecht van de koloniale periode. En dat onrecht was veel, veel minder erg dan het onrecht dat andere landen als Frankrijk en België hun kolonies hebben aangedaan. Het is gewoon niet te vergelijken. In theorie zouden op basis hiervan veel Afrikaanse landen een debat kunnen openen. Rwanda zou zich in principe tot België richten.'


Heeft België een bemiddelende rol gespeeld in uw conflict met Frankrijk?

'Nee, België heeft alleen de rol van brievenbus vervuld, omdat er geen Franse diplomateke vertegenwoordiging meer was in Kigali. Met de Belgen hebben we geen problemen.'

'Toch is er onlangs een incident geweest, toen de Rwandese minister van Buitenlandse Zaken en zijn delegatie, die op het punt stonden om van Kigali naar Brussel te reizen, op het laatste moment hun vlucht annuleerden. De Belgen hadden ons laten weten dat ze een van de delegatieleden, het hoofd van de veiligheid, zouden moeten arresteren omdat hij een van de veertig personen was die gezocht werden krachtens een Spaans aanhoudingsbevel (dat dateert van februari, op beschuldiging van genocide en misdaden tegen de menselijkheid, nvdr). Wij vonden dat het niet aan de Belgen toekwam om te beslissen wie deel uitmaakt van onze delegatie. Wij aanvaarden niet dat er in onze plaats wordt beslist, dat iemand onze leiders of onze delegatieleden aanwijst.'


Maar in dit geval had België geen keus: het was verplicht het Spaanse aanhoudingsbevel toe te passen.

'De Belgen vonden dat ze de Spaanse onderzoeksrechter op zijn woord moesten geloven, zelfs zonder onze versie van de feiten te horen. Zulke toestanden zijn een groot probleem op het niveau van de Europese Unie, een probleem dat grondig bestudeerd moet worden. Trouwens, niet alle landen interpreteren die Europese richtlijnen op dezelfde manier. Wij hebben de hele delegatie in Rwanda gehouden, want wat ons betreft, is een aanval tegen een van de delegatieleden een aanval tegen het land zelf. Het is een kwestie van waardigheid.'

Bepaalde Belgische zakenlui en investeerders in Rwanda hebben problemen met de Rwanda Revenue Authority, de instelling die de belastingen moet innen. Sommigen spreken erover het land te verlaten, anderen vragen zich af of de Belgen wel nog welkom zijn in Rwanda of dat ze ontmoedigd worden ten voordele van andere partners.

'Wij hebben meer problemen met die Belgen dan met wie dan ook. Alleen het feit dat ze hier zijn, bewijst dat wij niks tegen hen hebben. Hun mentaliteit is trouwens fout: ze bekijken Rwanda nog altijd door de bril van het verleden. Ze denken dat, omdat ze in Rwanda zijn en omdat ze Belg zijn, dat ze hier mogen doen wat ze willen.'

'De Belgen zijn gekomen om huizen te bouwen, wij hebben hen gekozen omdat ze in België een goede reputatie genoten. Maar de huizen die ze hier gebouwd hebben, voldoen niet aan onze normen. Dat hebben we door verschillende experts laten vaststellen en als u wilt, kunt u het zelf gaan vaststellen. Denk niet dat wij het vooral op de Belgen gemunt hebben. Als de Chinezen of de Amerikanen hun contract niet nakomen, dan annuleren wij die contracten ook. We hebben soms de indruk dat ze denken dat hun constructies, die tien keer onder de normen zitten (sommige hadden zelfs geen funderingen), goed genoeg zijn voor Afrikanen.'

'Ik heb het tegen een van uw ministers gezegd: ik weet dat Thomas & Piron een van de beste bouwbedrijven van België is, en dat ze daar goed werk leveren. Maar hoe komt het dan dat ze bij ons maar wat aanmodderen? Denken ze dan dat wij dat zomaar zullen aanvaarden? Ook een ander bedrijf, Rwandex, dat al lang in Rwanda werkt, heeft problemen gehad. Het leende geld van de bank, kocht een hele koffieoogst, verkocht die in het buitenland en talmde daarna bij de terugbetaling van de lening. Die conflicten hebben niks te maken met de regering of met het feit dat het Belgen zijn. De regels zijn dezelfde voor iedereen, daarover zijn geen compromissen te sluiten, dat moeten de Belgen begrijpen.'


Rwanda heeft tweeduizend man in Darfour, die deel uitmaken van de gemengde troepenmacht van de VN en de Afrikaanse Unie. De Rwandese generaal Karake Karenzi, die aan het hoofd van de gemengde troepenmacht staat, wordt genoemd in de akte van beschuldiging van de Spaanse onderzoeksrechter. Hoe zou u reageren als hij Darfour moest verlaten?

'De beschuldigingen tegen Karenzi zijn voor mij van dezelfde orde als die van de Franse rechter Bruguière (die Kagame beschuldigde van betrokkenheid bij de moordaanslag op de Hutu-president Juvénal Habyarimana, nvdr). Telkens als een Afrikaans land een zekere graad van onafhankelijkheid bereikt, vindt men subtiele middelen om dat land te breken en terug naar de stal te leiden. Het wordt op alle mogelijke manieren aangepakt: ontwikkelingshulp, geld, politieke druk, mensenrechten, ze kunnen zelfs dingen uitvinden.'

'En nu gebruikt het Westen dus een nieuw middel tegen de ontwikkelingslanden: de internationale rechtspraak. We zijn naar Soedan getrokken om er een Afrikaans probleem mee op te lossen, op vraag van de Afrikaanse Unie. We zijn blij dat we ons steentje hebben kunnen bijdragen. Ik weet dat het Rwandese contingent nodig is en ook geaprecieerd wordt, maar het is van tweeën één: als de bevelhebber van het contingent onder vuur ligt, dan wordt Rwanda zelf geviseerd en zal Rwanda ook reageren. Voor mij is het duidelijk: als Karenzi weggaat, verlaat het hele Rwandese contingent Darfour. Dezelfde dag nog.'

'U moet ook weten dat Darfour, zelfs al zijn we daar aanwezig en doen we daar ons best, geen Rwandees probleem is, maar een probleem van de internationale gemeenschap. We zijn er alleen maar heen gegaan om ons steentje bij te dragen vanwege de zwakheid van de internationale gemeenschap.'


In Kivu wordt er weer gevochten tussen het Congolese leger en de troepen van generaal Laurent Nkunda. Welke rol kan Rwanda in dat conflict spelen?

'Ik wil mij zelf niet meer met die zaak bezighouden. Dat laat ik aan anderen over, onze diplomaten. Ten gronde kan ik alleen maar vaststellen dat de Congolezen zich zo graag als onschuldige slachtoffers presenteren, maar in werkelijkheid zijn zij geen slachtoffers, ook zij hebben een grote verantwoordelijkheid.'

'Toen ik in New York president Kabila terugzag, zei ik: “Meneer de president, u moet uw extremisten intomen. Ik weet niet of u zelf extremist bent, maar u gebruikt het extremisme om uw politieke doelen te dienen. Kijk naar de problemen in Noord-Kivu, tussen Hutu's, Tutsi's, Banande, Banyarwanda: ik heb de indruk dat u die problemen in uw voordeel ombuigt. Ik ken uw strategie niet, maar als u met het extremisme flirt, zult u daar maar kort profijt uit kunnen halen. Op een dag krijgt u het als een boemerang in het gezicht., '

'Ik erken dat Nkunda een probleem vormt. Maar dat probleem komt niet uit de lucht vallen. Sommige van zijn eisen zijn overdreven, maar andere houden wel degelijk steek en daar moet rekening mee gehouden worden.'

'Het is de Congolese politieke elite zelf die op etnische basis voor onveiligheid zorgt. Zelfs als de Banyarwanda (de etnische groep die Nkunda verdedigt, nvdr) vandaag op miraculeuze wijze uit Congo verdwenen, dan zouden er meteen andere problemen met andere etnische groepen opduiken. Dat is allemaal het gevolg van het feit dat de politieke macht in Congo verkregen wordt op etnische basis. De belangrijkste manier om in Congo aan de macht te komen is door de ondergrondse krachten te manipuleren, door met etniciteit te spelen. Dat doen alle politici.'


Hoe ziet u de militaire actie die vorig jaar tegen de troepen van Nkunda is gevoerd?

'Iedereen had president Kabila gewaarschuwd dat zijn troepen niet opgewassen waren tegen Nkunda. De Congolezen waren trouwens nog voor de strijd begon al op de vlucht geslagen, ook al stonden ze met 20.000 soldaten tegenover de 3.000 man van Nkunda. Achteraf hadden die de wapens die het Congolese leger achterliet maar voor het rapen. Nkunda heeft nu veel meer wapens dan hij nodig heeft: katsjoesja's, raketwerpers, mitrailleurs, munitie. En dan zegt Kabila dat Rwanda Nkunda van wapens voorziet. Dat hebben ze helemaal niet nodig. Om maar te zeggen dat die geïsoleerde incidenten niet de kern van de zaak zijn. Het echte probleem is het politieke management. Maar Kabila blijft de publieke opinie manipuleren.'


Zult u Kabila bellen?

'We hebben al lang niet meer met elkaar gesproken. In zekere zin heb ik het opgegeven, ik heb het gevoel dat ik gebruikt, later zelfs misbruikt werd, beschuldigd ook. Laat hij maar doen wat hij wil.'


Gaat u deze herfst in Kinshasa deelnamen aan de conferentie over de veiligheid in het gebied van rond de Grote Meren?

'Dat ben ik niet van plan. Ik heb geen zin meer om bij te dragen tot dat proces. Ik heb echt geen zin meer. Ik kijk de andere kant op en ik beweeg niet. Tenzij ze op mijn deur komen kloppen. Ik heb hier genoeg mensen die Congo volgen. Ik hou me er niet meer mee bezig.'

'Wat de situatie in Congo betreft, valt me trouwens op dat, of het nu om Lubanga, Mbemba of misschien Nkunda gaat, men altijd de mensen aan de kant wil schuiven die president Kabila een doorn in het oog zijn. Om te beginnen lost dat op zich niets op, maar het is ook een gebruik van de internationale rechtspraak. Want kun je de misdaden die Bemba of Lubanga ten laste worden gelegd, ook niet aan anderen verwijten? Gedwongen inlijving, inzet van kindsoldaten, oorlogsmisdaden, dat hebben ze allemaal gedaan. Toen Bemba in Brussel gearresteerd werd, dacht ik dat het om een nieuwe gunst van de Belgen aan Kabila ging, in ruil voor iets anders. Als ik zie hoe het internationaal strafhof als politiek instrument wordt gebruikt, dan stel ik vast dat ik gelijk had toen ik in 2002 de oprichting ervan niet erkende. Het zou als een instrument tegen ons gebruikt worden.'


Wat vindt u van de kandidatuur van Barack Obama?

'Ik zie hoeveel enthousiasme hij in Afrika teweegbrengt. Dat zegt in de eerste plaats veel over de Amerikaanse politiek, die het mogelijk maakt dat een zwarte er presidentskandidaat is. In Europa zou dat niet mogelijk zijn, maar er zijn ook lidstaten van de Afrikaanse Unie - ik noem geen namen - waar het ondenkbaar is dat een zwarte staatshoofd wordt. En toch is Obama bovenal Amerikaan, en hij zal in de eerste plaats de problemen van Amerika moeten oplossen, niet die van Afrika. De Afrikanen mogen enthousiast zijn over zijn persoon, maar ze mogen niet vergeten dat ze zelf hun problemen moeten oplossen. Alleen de Afrikanen kunnen Afrika erbovenop helpen, niemand anders.'


DS, 06-09-2009 ( © Le Soir)