Absoluut bloot
 

Absoluut bloot

Benno Barnard


Onrustwekkende berichten bereiken ons. De fenomenale feminateek is gecensureerd door een gedeputeerde, een burgemeester heeft een cabaretier het zwijgen proberen op te leggen, en een andere burgemeester heeft na klachten van een anonymus de tepels van pin-ups in een kunstwerk aan het gezicht onttrokken.


Dat laatste gebeurde diep in de provincie, in een streek waar de appels en peren straks weer zullen blozen als jonge maagden. Het getroffen object is van de hand van een zekere Luk Vermeerbergen, vierenzestig jaar oud. De leeftijd is belangrijk: het betreft hier dus een oude krijger van 1968, iemand die in dat jaar een potente twintiger was en zich - zo mogen we aannemen - geestdriftig op de afbraak van de verstikkende katholieke moraal stortte.

De nieuwe preutsheid! Een ethisch reveil! Verrukkelijke oorlogskreten stijgen allerwegen op. Verlichte mensen griezelen bij de welhaast atavistisch geworden herinnering aan een toneelstuk van Hugo Claus dat aanstoot gaf vanwege drie blote mannelijke acteurs; anderen wijzen op de uitgestorven gewoonte om het tijdschrift Vrij Nederland aan de grens in beslag te nemen. Naar aanleiding van dat laatste verschijnsel, dat helaas nooit door buitenlandse antropologen is bestudeerd, vraag ik me af of er nog iemand in Vlaanderen dergelijke kritische Nederlandse periodieken leest.

Ondertussen zijn 'preutsheid' en 'ethiek' twee verschillende, zij het verwante fenomenen. In het geval van Louis Paul Boon getuigt het verbieden van afbeeldingen van blote vrouwen - los van het feit dat het artistieke belang van die feminateek mij gering lijkt - van een angstige seksuele benepenheid. Mutatis mutandis geldt datzelfde ook in Haspengouw. Maar als het waar is dat het verbod van Ludo Helsen foto's met kinderen betrof, betreden we het terrein van de ethiek en gelden er andere normen. In dat geval had de wat onhandig communicerende gedeputeerde gewoon gelijk.

Vitalski is een andere kwestie. Daar verdoemde een hysterische burgemeester in de stijl van de Iraanse ayatollahs een tekst die hij helemaal niet kende, mogelijk vooral om zijn leider Yves Leterme te beschermen. Als de premier iets meer talent voor communicatie had, zou hij nog diezelfde avond op het nieuws hebben verklaard ervan te dromen dat mevrouw Milquet voor één keer 'Oui' zuchtte.

Op wijsgerig niveau wordt een en ander iets ingewikkelder. Er bestaan namelijk twee soorten schaamte, de seksuele en de morele. Ook de meest vrijzinnige geest zal het wenselijk vinden dat een morele overtreder zich schaamt voor zijn daad. Er bestaat natuurlijk een ethische schemerzone. Zo zal de vrijzinnige eerder geneigd zijn om overspel niet te beschouwen als een daad waarvoor de plegers zich moeten schamen.

Ik persoonlijk ben niet per se tegen zo'n ethisch reveil gekant wanneer het de narcistische en egoïstische houding betreft van ouders die bij een verliefdheid - een natuurramp die in veel huwelijken periodiek ravage aanricht - hun kinderen in de steek laten. Men plege liever in het geniep overspel, schame zich en kere huiswaarts. Wie enigszins kunstzinnig met de hypocrisie weet om te springen, richt heel wat minder schade aan dan wie de totalitaire eerlijkheid praktiseert, een van die vreselijke erfstukken van de jaren zestig.

Bij morele schaamte is de mens een 'subject', dat zich vrijwillig onderwerpt aan de gezamenlijk overeengekomen morele regels van zijn cultuur, of die nu wettelijk strafbaar zijn of niet. Bij seksuele schaamte schaamt de mens zich 'omdat hij verandert in een object'. De seksuele schaamte is in een enigszins ontwikkelde maatschappij een verschijnsel dat, zo het al niet aangeboren is, mensen in elk geval aangeboren voorkomt. Milan Kundera schrijft over die schaamte en de publieke naaktheid van de mensen die de gaskamer in werden gedreven. De nazi's ontnamen de slachtoffers niet alleen hun leven maar ook hun waardigheid - en de naaktheid drukte dat uit. Dit extreme voorbeeld verduidelijkt misschien waarom de combinatie van het geobjectiveerde lichaam en het 'gebrek' aan schaamte in de pornografie ook een libertijnse samenleving als de onze blijft verwarren.

In het hier en nu compliceert de aanwezigheid van de islam dit alles nog meer. Hoewel ik de islam als een achterlijke en gevaarlijke religie beschouw, is het nuttig dat hij ons herinnert aan onze grootste vergissing: dat nogal wat openbaar naakt helemaal niet erotisch is en ook niet getuigt van onze vrijheid, maar juist van onze willoosheid tegenover een bepaalde kapitalistische dwang. Ik ben een voorstander van een verbod op de schotelantenne, die een navelstreng met de achterlijkheid is, waarlangs de grootst mogelijke antisemitische vuiligheid vele moslims voedt. Maar ik beschouw televisieprogramma's waarin volwassen mensen vieze spelletjes spelen niet onmiddellijk als een triomf van de westerse beschaving. Ik ben niet tegen bordelen, maar de Amsterdamse Wallen zijn geen voor de toeristen opgevoerd toneelstuk over de Hollandse seksuele tolerantie; ze zijn een door vrouwenhandelaars gecontroleerde smerige dierentuin, waar exotische wijfjes aangegaapt en bereden kunnen worden.

In Vlaanderen wordt Hugo Claus nu opgevoerd als de heilige van het epicurisme, die ons van de platoons-christelijke afkeer van het lichaam heeft bevrijd. Die afkeer heeft mensen inderdaad geterroriseerd, al vraag ik me wel af in hoeverre ideologische preutsheid in de eerste helft van de twintigste eeuw niet vooral een sociologisch verschijnsel was, een tijdsgebonden opvatting die ook bij buitenkerkelijken leefde. Ik kan me moeilijk voorstellen dat een moderne katholiek met dergelijke treurige problemen zit opgescheept.

In elk geval kleeft ook aan het principiële epicurisme iets van terreur, want de maatschappij moedigt onze seksuele verlangens weliswaar allerwegen aan, maar voor de fysiek minder aantrekkelijke mens kan het vrolijke nihilisme van de anderen toch niet werkelijk een vreugdevolle ervaring zijn.

Ik ben een erotisch wezen; ik ben tegen het platonisme en voor het tastbare, zinnelijk en lichamelijke. Maar publieke seksualiteit is niet erg erotiserend. Een zekere suggestie maakt mensen veel interessanter en is humaner voor de lichamelijk minder bedeelden. Vooral dat laatste punt lijkt me erg belangrijk. In de verheerlijking van het absolute bloot schuilt ook een verheerlijking van de Uebermensch.

Het absolute bloot in onze cultuur - in de reclame, op de televisie, in de pornografie - zou mede het succes van het hoofddoekje bij onze allochtone zusters kunnen verklaren. Het is dan ook opmerkelijk dat dezelfde weldenkende lieden die nu waarschuwen voor een 'ethisch reveil' in overgrote meerderheid ook de hoofddoekjes verdedigen. Maar een onsamenhangend wereldbeeld onder hoogopgeleiden dient ons niet te verbazen, want de meesten praten elkaar maar wat na.

Ondertussen valt in aanwezigheid van onze medeschepselen - dus niet thuis in bed - het decolleté te prefereren boven de boezem.

Benno Barnard is schrijver


DS, 17-04-2008