Wat Vlaanderen kan leren van de verkiezingen in de US
 

Leve de actieve burger


De presidentsverkiezingen in de VS worden vaak beschouwd als het toppunt van show en entertainment. Toch loont het de moeite om verder te kijken en vast stellen hoeveel burgers 'meedoen' en het democratische ideaal van de betrokken kiezer benaderen. Iets waar wij nog van kunnen leren, vindt Peter van Aelst.


De kans is groot dat u bij een volgende deelname aan de kwis van de lokale turnkring sterk scoort bij het opnoemen van een aantal staten in de Verenigde Staten. Iowa, South Carolina, Florida, … Maar die laatste kende u waarschijnlijk al. De aandacht voor de primaries, in onze Vlaamse media is daar niet vreemd aan. De strijd om het Witte Huis verdringt haast het gekibbel in de Wetstraat. Op de website van deze krant vertelt een heuse stemtest u welke kandidaat het dichtst bij uw voorkeur aansluit (En ik die dacht dat ik tot het Obama-kamp behoorde). [Zie http://www.standaard.be/Kanaal/Index.aspx?kanaalid=307 ]

Die massale aandacht is goed te begrijpen. Vooreerst zullen de gevolgen van deze verkiezingen niet beperkt blijven tot de VS. Is het naïef te denken dat de wereld er anders zou uitzien als George Bush het acht jaar niet had gehaald van Al Gore? Maar de voornaamste reden voor al deze aandacht is natuurlijk dat we te maken hebben met een ongemeen spannende race. Het principe is oersimpel: wie het slecht doet valt af, tot er nog maar één overblijft. The winner takes it all. Geen wonder wat we onlangs ook in de voetbalkantine over deze verkiezingen hebben nagepraat. Dit is top-entertainment. Zeker nu good old Bill Clinton met modder naar Barack Obama is beginnen gooien.

Het is ook om die reden dat er in wetenschappelijke studies over campagnes met zoveel weerzin over de zogenaamde 'veramerikanisering' van onze kiesstrijd wordt gesproken. Campagnes in de VS kosten handenvol geld, bestaan voornamelijk uit het aanvallen van de tegenkandidaat en worden uiteindelijk gewonnen door diegene die in het laatste televisiedebat het best overkomt. Toegegeven, een ietwat eenzijdige samenvatting van de literatuur, maar zelden tot nooit zal een Europese wetenschapper de veramerikanisering van campagnes als positief bestempelen.

Op de meeste punten is die visie ook volledig terecht: zo is het moddergooien of negative campaigning een kwaal waarvan bewezen is dat ze haar steentje bijdraagt aan de lage opkomst bij verkiezingen in de VS. Veelal blijft bijna de helft van de kiezers in de VS gewoon thuis. Toch verschillen de recente presidentsverkiezingen op minstens één punt positief van onze politieke campagnes. De betrokkenheid van minstens een deel van het electoraat ligt er beduidend hoger. Toegegeven, het gaat nog steeds om een kleine minderheid, maar de tendens lijkt tegengesteld aan wat in heel wat Europese landen gaande is. Terwijl wij steeds meer naar onze campagnes kijken als afstandelijke toeschouwers, slagen de campagnes in de VS erin steeds meer supporters aan te trekken. Kiezers die niet enkel kijken, maar ook meedoen: geld storten, een eigen event plannen of huisbezoeken afleggen in naam van hun presidentieel idool.

Enkele indicaties om deze bewering te staven. In de jaren zeventig en tachtig ging het aantal kiezers dat door een medewerker van een partij of kandidaat was benaderd steevast achteruit, sinds half jaren negentig is dit aantal opnieuw gestaag beginnen stijgen. Alles lijkt erop dat in 2008 nog nooit zoveel kiezers zullen zijn aangesproken over hun stem. Voorts wordt meer geld dan ooit ingezameld om de geldverslindende campagnes te betalen. Iets we waar terechte vraagtekens bij kunnen plaatsten, maar ronduit positief is de toename van het aantal kleine donateurs. Zo halen Barack Obama en John McCain een vierde van hun middelen uit schenkingen van minder dan 200 dollar. Waar bij Bush de nadruk lag op de grote geldschieters is het 'aantrekken' van kleine tot verwaarloosbare donaties een doel op zich geworden. Vanaf een bijdrage van 5 dollar kon je een etentje met Obama winnen, terwijl John Edwards onlangs kookrecepten verkocht voor nauwelijks een dollar meer.

Los van de extra middelen proberen kandidaten op die manier kiezers te binden. De minidonateurs van vandaag zijn de 'huisbezoekers' en de 'rondbellers' van morgen. Het internet speelt in het aantrekken van kleine schenkers een cruciale rol. Het nieuwe medium laat toe gemakkelijk, goedkoop en anoniem te storten. Maar het internet doet meer. Vooral jonge kiezers geraken via allerhande websites in contact met campagne-informatie. Meestal gaat het nog om klassieke nieuwssites, maar ook via populaire jongerensites en sociale-netwerksites als MySpace en Facebook.

Zowat alle kandidaten voor het presidentschap zijn op deze sociale internettrein gesprongen. Dit betekent niet dat het hun absolute prioriteit is, dat blijft televisieaandacht, maar wel dat hun campagnes weer wat rijker en diverser zijn geworden. Zonder te beweren dat de VS plots het walhalla van de democratie zijn, wijzen verschillende indicaties in de goede richting. De actieve burger is toch het ideaal? Of moeten we ons te tevreden stellen met een zappende kiezer die langs de zijlijn wat staat te mopperen.

Vraag is waarom onze politici geen gelijkaardige dynamiek op gang kunnen brengen? Kent u veel mensen die betrokken waren bij de laatste verkiezingen van 2007? Ik niet. Wel veel aandachtige toeschouwers, maar weinig supporters. Spijtig genoeg is er nauwelijks wetenschappelijk materiaal voor handen om deze claim hard te maken, of het moest het groeiende aantal zwevende kiezers zijn. Niet noodzakelijk ongeïnteresseerde, maar wel ontrouwe kiezers die steeds meer afstand nemen van partij of kandidaat.

Alvorens onze volksvertegenwoordigers als schuldigen voor die apathie te brandmerken, moeten we natuurlijk opmerken dat Vlaanderen de VS niet is. Ons politiek landschap is veel rijker, maar daardoor ook veel complexer. Het is niet gemakkelijk je met één partij of kandidaat te identificeren als veel anderen bijna hetzelfde ideeëngoed voorstaan. Bovendien zijn ook onze campagnespelregels erg beperkend. Het lijkt me hoogtijd onze politici uit dat keurslijf van regeltje te bevrijden. Maar dat is een ander verhaal. Het zou ook oneerlijk zijn om van politici inspanningen te vragen om kiezers activeren, terwijl die kiezers er absoluut niet voor open staan. Heel wat mensen klagen over de politici die ze nooit (meer) zien, maar diezelfde klagers komen steeds minder buiten. Want wie wel naar straatbarbecue of jaarmarkt gaat, moet zijn best doen om geen (lokale) politicus tegen te komen.

En toch scheelt er ook iets aan hoe onze nationale campagnes gevoerd worden. Ik deel de kritiek niet dat ze inhoudsloos zijn geworden, ik mis eerder het grotere verhaal, en jawel, de emotie. Ik voel sommigen al ineenkrimpen, maar politiek moet ook beroeren en bewegen. Zoniet zal apathie en cynisme het overnemen. Vlaanderen telt nog duizenden actieve kiezers, militanten die hun nek uitsteken voor hun geliefde partij. Misschien moeten onze nieuwsmedia ze bij een volgende campagne een hart onder de riem steken: 'Het leven zoals het is De Plakploeg'. Het tonen van engagement werkt aanstekelijk. Dat is toch wat de presidentsverkiezingen in de VS nogmaals aantonen. Go Obama, Go!

Peter Van Aelst is politieke wetenschapper aan de Universiteit Antwerpen


DS, 05-02-2008

Over het positieve aspect in de Amerikaanse verkiezingen

Ik weet niet of daar dan zoveel positief aan is. Als je al gaat beginnen met 'stort 5 euro en win een etentje met Obama' ... pfff veel voel ik daar dan toch niet voor. En waarom zou een burger in godsnaam geld moeten storten voor de campagne van een kandidaat? Ja: als ze dat doen is de betrokkenheid waarschijnlijk wel hoog, maar veel voel ik er toch niet voor, hoor. Ik vraag me trouwens af in hoeverre al die actieve aanhangers weten waar hun kandidaat voor staat. Mij lijkt het daar eerder een 'idolen'-campagne én zoals vermeld 'een moddergooien'-campagne.
Dus ja: ik vind iemand die goed kan argumenteren en toch ook emoties durft tonen wel tof, dus ga ik geld voor haar storten ... => Ik weet niet of dat dan een goede instelling is.

Nu ja: de schrijver van het artikel zal er wel meer verstand van hebben dan ik, want ik vind al die Amerikaanse toestanden nog behoorlijk ingewikkeld eigenlijk.