We leren het nooit
 

We leren het nooit


Drie jaar geleden kreeg het Westen uit de eerste hand bewijsmateriaal toegestopt over de onpeilbare corruptie van het Keniase regime, schrijft MICHAEL HOLMAN . 'Nooit eerder werd een Afrikaanse tragedie zo lang van tevoren aangekondigd.' Maar een bondgenoot in de 'War on Terror' schop je blijkbaar niet zomaar tegen de schenen.


De westerse leiders struikelen deze dagen over elkaar heen om hun bezorgdheid te uiten over de chaos in Kenia. Misschien moeten ze er ook even bij stilstaan hoe het komt dat ze dit niet hebben zien aankomen, want deze crisis zat er al heel lang aan te komen.

Nooit eerder werd een Afrikaanse tragedie zo lang van tevoren aangekondigd. En nooit eerder waren westerse beleidsmakers zo medeplichtig aan een crisis, die voor Kenia op een regelrechte catastrofe dreigt uit te draaien. De voorbije drie jaar heeft de internationale 'donorgemeenschap', onder leiding van de Wereldbank en gesteund door het Internationaal Monetair Fonds, de alarmsignalen genegeerd en moedwillig een van de meest corrupte regimes van het Afrikaanse continent een hart onder de riem gestoken.

Voor de buitenwereld is Kenia lange tijd de 'aanvaardbare' kant van Afrika geweest. Elk jaar weer is dit land van stranden en safari's een veilige vakantiebestemming voor miljoenen toeristen uit Europa, Azië en Noord-Amerika. Het was, in een bijzonder tumultueus deel van de wereld, een stabiele uitvalsbasis voor de ontluikende industrie van de ontwikkelingshulp. De Verenigde Naties hebben er hun regionaal hoofdkwartier. En, minder bekend maar niet minder onbelangrijk: door zijn militaire verdragen met de Verenigde Staten en Engeland is Kenia een belangrijk medestander in de 'oorlog tegen de terreur'.

Maar de Keniase politiek was nooit zuiver op de graat. Het beleid wordt grotendeels bepaald door etnische banden, moordpartijen zijn haast dagelijkse kost, nietsontziende corruptie zit vertakt in alle geledingen van de maatschappij.

Toen Mwai Kibaki in december 2002 aan de macht kwam en een einde maakte aan het kleptocratische regime van Daniel arap Moi, werd hij niet in de eerste plaats beschouwd als een lid van de Kikuyu's, de grootste etnische groep in Kenia. Men zag in hem vooral een hervormer aan het hoofd van een coalitie die eindelijk grote schoonmaak zou houden in de Keniase politiek.

De euforie in het land was van korte duur. In februari 2005 besloot John Githongo, de man die door Kibaki eigenhandig was aangesteld om de corruptie uit te roeien (en zelf ook een Kikuyu) er de brui aan te geven. Hij nam de wijk naar Engeland, liever dan gefrustreerd in Kenia achter te blijven omdat hij zijn mond moest houden. Voor het eerst in de postkoloniale geschiedenis van Afrika werd een insider bereid gevonden te getuigen over hoe corruptie precies werkt - compleet met bewijsmateriaal, waaronder stiekem opgenomen gesprekken met ministers in functie.

Dat gaf de westerse wereld de mogelijkheid om die corruptie ook echt aan te pakken. Ze konden de elf miljard euro aan ontwikkelingshulp die Kenia sinds zijn onafhankelijkheid in 1963 heeft gekregen daartoe als pasmunt gebruiken. Het was ook het geschikte ogenblik om zich eens af te vragen waar al dat mooie geld zoal voor gebruikt is, de afgelopen decennia. Want als de ontwikkelingshulp in Kenia iets heeft opgeleverd, hoe verklaren de ngo's dan dat de Keniase bevolking er alleen maar armer op is geworden? In 1990 leefde 48 procent van de Kenianen onder de armoedegrens. Vandaag, meer dan veertig jaar na de onafhankelijkheid, is dat 55 procent. Meer dan de helft van de bevolking moet het dus rooien met enkele euro per dag.

Kenia kon dan de voorbije twee jaar misschien wel uitpakken met een groei van zes procent in zijn bruto binnenlands product, maar de kloof tussen arm en rijk is er alleen maar groter op geworden. Als je de huidige crisis afdoet als louter een kwestie van etnische spanningen en stammentwisten, dan negeer je een belangrijk deel van de Keniase kwestie. De bevolking is in een kwarteeuw tijd in aantal verdubbeld, tot 31 miljoen. De werkloosheid stijgt, het aantal mensen zonder land neemt toe. Deze mensen hebben er niets meer bij te verliezen als ze de straat op trekken, aangespoord door woede en frustraties die alle etnische verschillen overstijgen.

Het is jammer voor Kenia dat de Wereldbank, het Internationaal Monetair Fonds en de westerse donorlanden hebben besloten om niets aan te vangen met de informatie die ze in 2005 van Githongo kregen. De relaties met Kenia bleven wat ze waren, er was geen vuiltje aan de lucht. Er vloeit sindsdien zelfs nog meer westerse geld via ontwikkelingsprojecten naar Kenia.

Waarom liepen de donorlanden deze unieke kans mis om de corruptie in Kenia aan te pakken? De pijnlijke waarheid is dat het hen gewoon aan de nodige moed ontbrak. Ze zagen niet in dat het ook in hun eigen voordeel was om de strijd met de corrupte leiders aan te gaan. Ze wilden de leiders van dit 'eiland van stabiliteit' in zo'n woelige regio niet op stang jagen. Tenslotte hebben niet alleen de VN, maar ook honderden buitenlandse niet-gouvernementele organisaties hier hun tenten opgeslagen. Dat is een lucratieve sector geworden, die nogal wat mensen tewerkstelt. Daarbovenop komen nog de militaire verdragen van Kenia met de VS en Engeland, die van onschatbaar militair-strategisch belang zijn geworden sinds de Amerikaanse president Bush zijn War on Terror afkondigde.

Het is niet de eerste keer dat een Afrikaans land een dure prijs betaalt voor het westerse gedoogbeleid jegens zijn corrupte regime. Leren we het dan nooit?

Michael Holman is voormalig Afrika-correspondent van de Financial Times. Hij is de auteur van de roman 'Last orders at Harrods, an African Tale', dat zich afspeelt in Kenia.


DS, 03-01-2008