De kleine kerk
 

De kleine kerk


Beste bisschoppen van België, weldra is het Kerstmis, het feest van het gemis. Dan richten mensen feestmalen aan. Gezellig. Gordijnen zijn dicht. De buitenwereld houdt op te bestaan. De blik van de mens keert zich naar binnen. Naar het gezin, dat er vaak niet langer is. De echtgenoot is dood. Of de kinderen vieren feest bij de vorige partner. En de nieuwe vriendin is niet nabij genoeg om haar met Kerstmis in huis te verdragen. Zij past beter bij de zomer, de buitenlucht, wanneer de wereld groter is. Mensen hebben vaker dan vroeger vrienden die nader mogen komen, maar toch niet al te dicht.


Ook jullie zullen spreken, beste bisschoppen. Jullie zullen opkomen voor de zwakken en waarschuwen tegen de cultuur van het genot. Sommige boodschappen zullen optimistisch klinken, andere pessimistisch. Maar er is één constante: jaar na jaar klinken jullie boodschappen wat stiller. Aan de ene kant is dat goed. Mensen moeten leren met zinvragen bezig te zijn, zonder dat de kerk hen helpt. Deze laatste verdwijnt op vele plaatsen langzaam uit het gezichtsveld, we staan er vaker dan vroeger alleen voor. En dat valt wel mee. Tegelijk betreur ik het zwijgen van de kerk. De leegte die zij nalaat. Het heimwee ook.

De kerk in ons land is een minderheidskerk, lees ik steeds vaker. Ook bisschoppen verdedigen geregeld deze stelling. En de gelovigen zijn het zout der aarde, voegen ze er haastig aan toe. Het zout der aarde? Die laatste uitdrukking is wat ongelukkig. Want van te veel zout ga je dood, net zoals een overdaad aan vroomheid pijn kan doen.

Beste bisschoppen, ik ben tegen jullie minderheidskerk. Ik heb daar vier redenen voor. Ik weet het, zoiets mag je in een column niet schrijven. Vier redenen! Zoveel! Niemand leest nog verder, met zo'n pak dorre argumenten in het vooruitzicht.

Staakt u, geheel onverhoopt, de lectuur niet: hier zijn ze, de vier punten. Een minderheid is aantrekkelijk en soms erg krachtig, wanneer ze een historische minderheid is. Joden vormden vaak een historische minderheid die meesterlijk zichzelf bleef. De orthodoxen deden hetzelfde in Finland. In het orthodoxe Karelië, dat nu een deel van Rusland is, stond de wieg van het land. Kortom, historische minderheden stralen dikwijls kracht uit. Maar een minderheid, die vroeger een meerderheid was? Dat lijkt me niet zo gezellig. De minderheid is misschien wel een eerste stap in de richting van de verdwijning.

Verder sluit de minderheidskerk vele gedoopte mensen uit die niet heel gelovig, maar nog minder heel ongelovig zijn. Ondiep gelovig, dat zijn ze eigenlijk. Mensen van vlees en bloed, die niet bijzonder veel van de kerk houden, en iets meer van Christus, die ze nauwelijks nog kennen. Reïncarnatie vinden ze ook fijn. De tijdelijke sluiting van het hiernamaals (wegens werkzaamheden) slaan zij schijnbaar stoïcijns, doch niet zonder lichte ongerustheid gade. Een ongerustheid die zij in hun gedachten niet mogen toelaten, want het is grootser en slimmer te geloven in de dood dan in het leven dat erna komt. De lust om over God te spreken, en tegelijk de gêne om dat binnen de muren van het aloude instituut te doen: dat karakteriseert de moderne mens die zich in de minderheidskerk niet thuis voelt.

Er is een derde element dat mij stoort in de minderheidskerk: haar goedheid. Hoe kleiner de minderheid, hoe zuiverder zij dreigt te worden. Kwaliteit haalt het van kwantiteit. Weldra blijven er geen zondaars over. Goed dat Christus dat niet meer moet meemaken, want door wie zou hij zich dan laten uitnodigen voor het avondmaal? En in de minderheidskerk hebben de mensen geen vijanden meer. 'Bemin uw vijanden', zei Christus. Maar hoe moet dat dan in een minderheidskerk waarin vijandschap niet langer bestaat? Geen tweedracht heerst? Een kerk zonder zondaars en zonder vijanden is een zuivere kerk, die vroeg of laat sektarische trekjes gaat vertonen. Want hoe kleiner de kerk, hoe groter de buitenwereld. Hoe zuiverder de waarheid, hoe onzuiverder de afwezigheid ervan.

En er is nog een laatste punt: wie besluit om klein te zijn, zal steeds kleiner worden. Dat is de logica van de neerwaartse spiraal. Small is not beautiful. De minderheidskerk die kale plekken laat, zich terugplooit binnen veilige grenzen, bereikt steeds minder mensen. Waar ze zich niet meer vertoont, in de marge, zal zij langzaam verdwijnen. En steeds nieuwe mensen belanden in de marge.

Beste bisschoppen, ik heb er geen idee van welke jullie plannen zijn. Jullie hoeven ze ook niet te onthullen, dat weet ik als kerkjurist maar al te best. Maar toch: horen we nog van jullie? Met Kerstmis, wanneer vele mensen rijk en eenzaam achterblijven, zonder dat ze daaraan per se schuldig zijn? En ook later natuurlijk, over de grens van het nieuwe jaar heen. Hebben jullie er nog zin in?

Rik Torfs doceert kerkelijk recht aan de KU Leuven.


DS, 13-12-2007