Iraanse glasnost
 

Gestage glasnost in Iran - Overheid steunt uitbundig feest na kwalificatie voor WK voetbal


© REUTERS
TEHERAN - In Teheran barstte een ongekend uitbundig feest los na de kwalificatie voor het wereldkampioenschap voetbal 2006. De gestage islamitische 'glasnost' is in een stroomversnelling geraakt.


DUIZENDEN uitzinnige Iraniërs dansen woensdagnacht op het Sarvplein in West-Teheran. Auto's toeteren hun accu's leeg, jongeren schieten vuurwerk af. Een meisje danst zonder hoofddoek, omringd door honderden mannen. Boven de menigte hangt een grote poster van Opperste Leider ayatollah Ali Khamenei, die het on-islamitische tafereel lachend beziet.

Er werd vannacht gefeest omdat Iran zich heeft geplaatst voor het wereldkampioenschap voetbal in 2006 in Duitsland. Feesten is verboden in Iran, laat staan in het openbaar. Gewoonlijk treedt de oproerpolitie dan ook met knuppel en traangas op als Iraniërs toch aan het feesten slaan. Maar nu was alles toegestaan, volgens sommigen om het politiek apathische volk te vermurwen straks een stem uit te brengen bij de presidentsverkiezingen.

,,Sinds de islamitische revolutie, 26 jaar geleden, mogen we niets. Religieuze moraalpolitie valt onze huizen binnen als we een verjaardag hebben. En nu kunnen we opeens ongestoord op straat dansen. Het is alsof de geestelijken een aan- en uitknop over onze levens hebben'', zegt een omstander. Voor hem schudden jongens auto's met meisjes erin heen en weer. De politie doet niets.

Voor de wedstrijd tegen Bahrein was al aangekondigd dat er bij een overwinning een 'nationaal carnaval' zou plaatshebben. Maar niemand had verwacht dat de normaal sobere en zeer conservatieve Opperste Leider het volk zou feliciteren én dat er een groots vuurwerk boven de stad zou losbarsten. In heel Teheran werd door miljoenen gedanst, gezongen en gefeest.

De 'islamitische glasnost' die op zich al jaren aan de gang is, lijkt in een stroomversnelling te zijn geraakt. Al geruime tijd neemt de controle van de geestelijken op de privé-levens van de Iraniërs steeds meer af (hoewel nog steeds keihard wordt afgerekend met politieke dissidenten). Mede dankzij een gebrek aan vrijwilligers om de religieuze normen en waarden af te dwingen kunnen ongetrouwde jongens en meisjes samen in een auto rijden. Het aantal invallen bij feestjes binnenshuis is drastisch afgenomen, alcohol en drugs zijn ruimschoots verkrijgbaar. Seks voor het huwelijk wordt steeds meer getolereerd door regime en samenleving. Natuurlijk zijn er altijd sporadische aanhoudingen en zweepslagen die de angst erin houden, maar binnenshuis kan in Iran feitelijk alles.

Buitenshuis speelt men een slecht toneelspel. Minuscule hoofddoeken worden over het haar gedrapeerd, strakke jasjes tot boven de knie gaan aan als formele tegemoetkoming aan de islamitische kledingregels. Het is een schizofreen bestaan. Mannen en vrouwen zitten gescheiden in bussen, maar op elkaar gepropt in taxi's. Handen worden geschud in het winkelcentrum, maar niet op de universiteit. Een vriendin is een 'nichtje' voor nieuwsgierige politieagenten en een vriend een 'broer'. Wanneer wat kan, hangt volledig af van de situatie van de dag. Volgens onderzoeken is daarom meer dan 60 procent van de Iraanse jeugd depressief.

Wellicht uit vrees voor een historisch lage opkomst bij de presidentsverkiezingen van volgende week vrijdag, is het roer deze weken helemaal omgegaan. Buiten kan nu bijna alles. De afgelopen week waren er autoparades, concerten en rollerskate-festijnen, alle in naam van de verkiezingen.

Het feit dat conservatieve knokploegen zich zo goed als stilhouden, duidt erop dat, althans tot de verkiezingen, Opperste Leider Ali Khamenei een soort toestemming heeft gegeven. Die heeft immers de controle over dit soort groepen.

,,Ze bedriegen ons, zodat we allemaal toch gaan stemmen'', waarschuwde een vrouw toen dinsdag een groep jongeren op een druk verkeersplein mocht skaten. ,,Volgende week mag er niks meer.'' Maar de vraag is of het regime, dat vreselijk in het nauw zit omdat het volk een geheel ander leven wil leiden dan de geestelijken proberen te dicteren, zich dat kan permitteren.

Niet dat er een brede politieke oppositiebeweging tegen het regime is. Integendeel. Individualisme en politieke apathie vieren hoogtij in Iran. Na de teleurstelling over het falen van de hervormingsbeweging waarop zoveel Iraniërs hun hoop hadden gevestigd, probeert een zeer groot deel van de bevolking het bestaan van het regime te negeren. De onvrede over de geestelijken is groter dan ooit, maar met politiek of revoluties houdt niemand zich bezig. Liever koopt men een nieuwe zonnebril of gaat op vakantie naar het Golfstaatje Dubai.

Door nu toe te staan dat er op straat wordt gedanst en tegelijk serieuze dissidenten op te pakken, probeert het regime de jeugd om te kopen en tegelijkertijd een serieus politiek alternatief te ontzeggen buiten het islamitische systeem. De acht door het regime goedgekeurde presidentskandidaten komen allemaal met plannen voor meer vrijheid, een betere economie en relaties met het buitenland, maar binnen het systeem.

De tijd zal leren of er een periode van 'islamitische glasnost' diepe wortels heeft binnen het regime of dat het een verkiezingstruc is. Maar wie er ook president wordt volgende week: beloftes die niet worden nagekomen, het wekken van valse hoop en het verbieden van serieuze oppositie kunnen rampzalig uitpakken.


10/06/2005 Thomas Erdbrink

©Copyright De Standaard