’Zwijgen is erg gevaarlijk’
 

’Zwijgen is erg gevaarlijk’


Tornen aan de vrijheid van meningsuiting is volgens Salman Rushdie ’heel gevaarlijk’. De Indiaas-Britse auteur is eregast op het Crossing Border-festival in Den Haag.


Paspoortcontrole, detectiepoortjes, een bagageband met röntgenscan. De vliegveldbewaking van Theater Diligentia in Den Haag is zo vergeten als het publieke interview tussen Salman Rushdie en hoofdredacteur Emile Fallaux van Vrij Nederland op gang komt. De auteur van romans als ’Middernachtskinderen’, ’De laatste zucht van de Moor’ en ’Shalimar de Clown’ is scherpzinnig, geestig en sympathiek.

In een open brief veroordeelde Rushdie vorige maand het ’perverse’ besluit van de Nederlandse overheid om Ayaan Hirsi Ali niet langer in het buitenland te bewaken. Haar naam valt niet in het gesprek. Wel is Rushdie duidelijk over de vrijheid van meningsuiting: die is absoluut. „Wees zo brutaal mogelijk tegen ideeën, en zo beleefd mogelijk tegen de mensen die ze hebben.” Dat een ander zich beledigd kan voelen, noemt hij geen argument om te zwijgen. Dat is zelfs ’erg gevaarlijk’. Rushdie voelt zich regelmatig beledigd, door allerlei zaken, „de boeken van Dan Brown bijvoorbeeld”, maar zal nooit iets laten verbieden. „Wat de mens onderscheidt van de dieren is het taalvermogen. Wie een ander verbiedt te spreken raakt daarom niet iets sociaals, maar iets existentieels.”

In 1989 riep Ayatollah Khomeini moslims op om Rushdie te doden, omdat zijn roman ’De Duivelsversen’ blasfemisch zou zijn. Toen Rushdie in juni van dit jaar, achttien jaar later, tot ridder werd gekroond, noemden Pakistaanse politici dat voldoende reden voor een zelfmoordaanslag. Rushdie heeft eens een terrorist ontmoet, vertelt hij. „In Dublin zei een vrouw op een schrijversreceptie tegen me: ’Ze willen dat we betrokken raken. Maar wij zullen je niet doden’. Ik vroeg wie ze was. Ze zei: je weet verduiveld goed wie we zijn.”

Haat noemt hij een schadelijke kracht voor literatuur. „Wel moet je als schrijver het hoofd van de vijand durven binnengaan en sympathie voor hem voelen. Zet de duivel zo sterk mogelijk neer. Anders schrijf je enkel echo’s van jezelf.”

Volgend voorjaar verschijnt zijn nieuwe roman ’The Enchantress of Florence’. Het verhaal speelt zich af in Italië en India in de zestiende eeuw. „Tegelijk met de Europese Renaissance kwamen in India allerlei humanistische filosofieën op, ideeën die zo uit de pen van Machiavelli hadden kunnen komen.”

Rushdie heeft een grote interesse in beschavingen die botsen, in culturen die elkaar ontmoeten. Hij zegt het meermalen, en steeds stuiteren zijn korte vingers dan op elkaar. „Denk aan je voedsel, kleding of muziek: pure culturen bestaan helemaal niet. En zodra mensen pleiten voor culturele zuiverheid, leidt dat al snel tot de dood van andere mensen. Kijk maar naar Europa in de twintigste eeuw.”

Rushdie’s grootvader was een voorbeeld voor hem: „Hij was een vrome moslim die openstond voor andere opvattingen. Als je zei dat je niet in God geloofde, sloeg hij niet maar discussieerde. Dat heeft me gevormd.”


Trouw, 24-11-2007