actualiteitsforums - Waarom 'jongeren en geweld' het nieuws beheersen

Waarom 'jongeren en geweld' het nieuws beheersen

Na de moord op Joe in het Centraal Station van Brussel en op Yannick tijdens het carnaval van Binche, heeft de steekpartij op de 14-jarige Simon het nieuws beheerst.

Wat opvalt is dat er geen drang naar sensatie in de verslaggeving was. De media zijn niet met z'n allen op hol geslagen. Maar we kunnen ons wel vragen stellen bij de groeiende interesse - om het eufemistisch te stellen - van alle nieuwsmakers voor dit soort misdrijven die vroeger voorbehouden bleven voor de sensatiepers.

Sinds enkele jaren constateren we inderdaad een overmediatisering van criminele feiten waarbij jongeren betrokken zijn. De jeugd is over het algemeen een 'eminent' onderwerp in de mediaproductie, zowel in het nieuws als in animatiefilms en ontspanningsprogramma's. Zij belichamen 'positieve' waarden zoals levendigheid, energie, hoop, toekomst en dat zijn belangrijke waarden in onze communicatiemaatschappij.

In dit geval gaat de aantrekkingskracht voor de jeugd samen met een andere essentiële drijfveer van de media: geweld en de spectaculaire beelden die dat oplevert. Het wekt dan ook geen verbazing dat de cocktail 'jongeren en geweld' (criminaliteit van minderjarigen, geweld op school...) tot de journalistieke verbeelding spreekt. De aandacht die in het nieuws of in tijdschriften wordt besteed aan deze leeftijdsgroep, heeft trouwens bijna altijd te maken met de omzwervingen, het leed of de buitensporigheden in deze periode in het leven (criminaliteit, drugs, voortijdig de school verlaten).

Journalisten die naar de plaats van het onheil gestuurd zijn, veranderen in onderzoekers die het mysterie moeten ophelderen: 'Hoe is dat in vredesnaam kunnen gebeuren?' Als onderzoekers, opgejaagd door de urgentie van de mediawereld, kunnen ze meestal alleen maar een 'onverklaarbare daad' inroepen en zich aansluiten bij 'het algemene onbegrip dat hier heerst'.

Het 'in scène zetten' van de informatie met personages zoals het slachtoffer, de schuldige en de reddende onderzoeker, is een schema dat alomtegenwoordig is in de media. Het is ook terug te vinden in talloze politieromans, want het is in de diepste culturele referenties van het christelijke westen gegrift.

Deze vereenvoudigde manier van verslag uitbrengen is een verplichting die eigen is aan het werk van de journalisten. Op de vraag die hen impliciet gesteld wordt om aan een complexe, verdeelde en verontrustende wereld een geruststellende eenheid en verstaanbaarheid te geven, proberen de journalisten te antwoorden door chaotische en altijd gedeeltelijke feiten van de echte wereld in vertrouwde interpretatieschema's te plaatsen. Ze gieten het nieuws in verhalen met personages.

Het hele probleem ligt echter in het soms erg simplistische en zelfs misleidende beeld dat dan door deze informatiescenario's getoond wordt.

Deze scenario's zullen makkelijker te begrijpen zijn, naarmate ze hun bewoordingen uitsluitend op het niveau van de individuen en hun daden (of woorden) plaatsen. Dat leidt tot een wegzuivering van de sociale en collectieve - zeg maar politieke - dimensie van de aangesneden problemen: in dit geval de misdaden die door jongeren gepleegd worden op andere jongeren. Is dit soort van 'extreme' agressie representatief voor de jeugdcriminaliteit? Gaat het, zoals de media doen uitschijnen, om een 'nieuw' fenomeen dat in volle ontwikkeling is? Op welk vlak zou dit soort geweld eigen zijn aan jongeren? Zijn de jongeren van vandaag gewelddadiger dan die van vroeger? En worden ze op steeds jongere leeftijd gewelddadig, zoals vaak wordt beweerd? Hebben we alleen maar te maken met 'een groeiende malaise van de jeugd ten overstaan van de maatschappij', of zou het niet eerder de maatschappij zijn die zich onbehaaglijk voelt ten opzichte van haar jongeren?

Omdat het nieuws deze vragen, of op zijn minst sommige ervan, niet kan beantwoorden en, meer nog, omdat het zichzelf niet in vraag stelt, moet het dit tekort aan betekenis, wat het nu net zo verontrustend maakt bij het publiek, in stand te houden.

Dat is het gevolg van een steeds meer gedepolitiseerde behandeling, in de traditionele betekenis van het woord, van de wereld en de sociale realiteit. De voorspellende visie van het spektakelnieuws stelt gebeurtenissen voor als het resultaat van een soort noodlot dat dit tijdperk onbegrijpelijk maakt en dat de burger, die het spoor kwijt is, ertoe brengt zich heen en weer te laten slingeren in de 'gevestigde wanorde'.

We kunnen dus stellen dat de mediakoorts rond een 'drama' in plaats van het kijkerspubliek vat te geven op de realiteit, een onverschillig makend effect heeft op dat publiek dat gevangen zit tussen afgrijzen en medelijden. Dat effect - en daarin ligt heel de tegenstrijdigheid voor iedereen die het argument van de 'vraag van het publiek' of het 'voyeurisme' van de tv-kijkers naar voren brengt - gaat gepaard met een reactie van aantrekkingskracht: hoe minder het publiek het gevoel heeft dat het een rol speelt in de tragiek van de moderne wereld, des te meer krijgt het de compenserende behoefte om het tafereel in zich op te nemen. Het is er alleen maar om naar te kijken, zich erover op te winden en te zwijgen.

Dat effect van emotionele compensatie werkt des te efficiënter omdat de mediabedrijven, met de televisie op kop, zich meester gemaakt hebben van de onzekerheden, de angsten en het leed van het hedendaagse individu. Ze hebben er een schouwspel van gemaakt om het collectieve gevoel, dat garant staat voor een bijkomend marktaandeel, op te wekken of om een gevoel van eensgezindheid bij het publiek aan te wakkeren. Hoewel het aanvankelijk nooit het voornemen of de motivatie van de journalisten zelf is, hebben de persverantwoordelijken - die de ogen strak richten op de kijk- of verkoopcijfers - al een hele tijd begrepen dat dit soort informatie een noodzakelijk wapen is in de concurrentiestrijd.

Marc Sinnaeve is voorzitter van de afdeling pers en informatie van het Institut des Hautes Etudes des Communications Sociales (IHECS)

DS, 12-09-2007