Even helemaal weg
 

Even helemaal weg


Wat kunnen denkers zeggen over de actualiteit? Vandaag: Bas Haring en Paul van Tongeren over de vakantietijd. Is vakantie een vloek of een zegen? Waarom moeten we zoveel in onze vakanties, zoals weggaan?


Paul van Tongeren hoort het zichzelf verzuchten: dat hij ontzettend aan vakantie toe is. Op zichzelf vindt hij dat niet zo vreemd, hoewel zijn vader tijdens diens werkzame leven nooit behoefte heeft gehad aan vakantie.

Van Tongeren: „Ik vind het vooral gek dat we die behoefte allemaal tegelijkertijd hebben. Een persoonlijk verlangen dat echt van binnenuit lijkt te komen, komt in dit geval bij iedereen op hetzelfde moment van binnenuit.

Misschien zijn we meer kuddedieren dan we zouden denken. Op je werk vertrekt de ene na de andere collega, er staan caravans in de straat. Wellicht moeten we er een voorbeeld van Girards ’mimetische (nabootsende) begeerte’ in zien.

Volgens de Franse filosoof René Girard is ons verlangen niet zozeer gericht op wat we zelf verlangen, maar op datgene wat de ander verlangt. Ik richt mij dus niet rechtstreeks op het object van mijn begeerte, maar ik ontleen het object van mijn begeerte aan de begeerte van de ander. Wat de buurman heeft, dát wil ik hebben.”

Bas Haring denkt dat de collectieve behoefte aan vakantie eerder het gevolg is van onze praktische tijdsindeling. „Het is niet handig als iedereen één voor één op vakantie gaat. Je kunt beter in één periode de scholen sluiten en de bouwactiviteiten stil leggen, anders blijf je bezig. Als die vastgelegde vakantietijd nadert, gaat iedereen daar als vanzelf naar uitkijken.”

Vakantie is bijna synoniem voor weggaan. Als iemand je vraagt of je een goede vakantie hebt gehad, vraagt hij daarmee automatisch: waar ben je geweest? Is dat eigenlijk wel zo logisch? Paul van Tongeren: „Nee. Iedereen klaagt dat hij het zo druk heeft. Als we het te druk hebben, hebben we het gevoel dat we niet echt aanwezig kunnen zijn bij de dingen die we doen.

Dus we doen iets, maar tegelijkertijd denken we alweer aan het volgende op de lijst. Zo zijn we voortdurend afwezig. En afwezigheid is geen gelukkige staat van zijn. Hegel definieert zelfs het ongeluk in termen van afwezigheid. Als we gebukt gaan onder onze drukke agenda’s, komt dat doordat we ons realiseren dat we niet helemaal zijn waar we zijn.

Zo bezien is het een vreemde en paradoxale neiging dat we weg willen, uitgerekend op het moment dat we de gelegenheid hebben om aan de drukte te ontsnappen. In plaats van eindelijk eens echt aanwezig te zijn, moeten we in onze vakantie zonodig ergens heen, waardoor we wéér afwezig zijn. Zo noemen we het ook: even helemaal weg. Het lijkt erop dat onze neiging om in vakantietijd altijd maar weg te gaan, een weerspiegeling is van de onrust en het ongeluk in onze cultuur.”

Maar kun je op je vakantiebestemming niet juist helemaal tot jezelf komen? Van Tongeren: „Ja, natuurlijk kan dat. Het is de bedoeling om aanwezig te worden. Daar kan het weggaan soms bij helpen. Maar het weggaan op zichzelf is nog geen aanwezig zijn. En het geeft ook helemaal geen garantie dat je dat doel gaat bereiken.

Kijk wat veel mensen doen in de vakantie. Ofwel ze lopen van het ene naar het andere omdat ze alles moeten zien. Ofwel ze vervelen zich dood omdat ze niks te doen hebben. Dan zijn ze aanwezig, maar dan is die aanwezigheid zo volstrekt leeg dat het onaangenaam wordt.”

W. F. Hermans zei ooit dat vrije tijd het ergste is wat een burger kan overkomen. Bas Haring is het beslist niet met de schrijver eens. Haring: „Vakantie is eerlijk. Van een vakantie weet je dat hij nergens toe dient. Hij mag geen doel hebben dat buiten de vakantie ligt. Ik denk dat dat voor het leven ook geldt. Maar met betrekking tot het leven vinden we het heel moeilijk om dat te erkennen. Als we over vakantie praten hebben we daar geen enkele moeite mee. Je kunt wél aan iemand vragen of hij een fijne vakantie heeft gehad, maar niet of de vakantie ergens toe diende.

Op vakantie doen mensen onbeschaamd lullige dingen, zoals midgetgolfen. Midgetgolf spelen is behoorlijk stom. Het is echt alleen maar bezig zijn, een manier om de tijd te vullen. Misschien is het daarom ook wel heel eerlijk en doen wij sowieso niets anders dan de tijd vullen.

Bestaat er iets anders dan vrije tijd? Hebben wij ook niet-vrije tijd? Ik denk dat het goed zou zijn als mensen zich zouden realiseren dat ze veel meer vakantie hebben dan ze denken. Het leven bestaat toch uit gratis verkregen tijd. Het leven is één grote vakantie.”

En toch is vakantie vieren een kunst. Want wie wil er toerist zijn onder de toeristen? Paul van Tongeren: „Als we iemand een bepaalde bestemming aanraden zeggen we: het is daar helemaal niet toeristisch. Maar zodra hij dat advies opvolgt, is hij zelf toch echt een toerist.”

Bas Haring: „Je wilt op vakantie authentieke dingen zien. Het mannetje dat op het Franse platteland rondloopt met een stokbrood onder zijn arm. Maar op het moment dat jij daar bent, verpest je het eigenlijk al. Want je hoort daar niet. En als je nou de enige was, dan zou je het zelf niet merken. Maar om de hoek verschijnt dan al gauw iemand anders, die ook staat te kijken naar dat mannetje. Waardoor de hele situatie een beetje onecht begint te worden.”

We willen niet bij de grote toeristische massa horen, maar als René Girard gelijk heeft, doen we toch allemaal precies wat de ander wil. Is er dan echt geen manier om op vakantie te gaan en simpelweg tot rust te komen? Paul van Tongeren: „Wandelen. Ik ken geen andere activiteit die je zozeer dwingt om aanwezig te zijn bij wat je nu en hier aan het doen bent. Wandelen is een ideale beweging om bij na te denken, en dat denken is dan niet vreemd aan het lichaam. Je denkt als het ware in het tempo waarin je beweegt. Hoewel het zeer inspannend kan zijn, voel je hoe je langzaam maar zeker de haast en het elders zijn uit jezelf weg wandelt.”


Trouw, 08-08-2007 (Marc van Dijk)