actualiteitsforums - Waarom We Nood Hebben Aan Stille Optochten, Ook Zonder Protest

Mars voor onschuld

Velen die vanavond om 19 uur mee zullen opstappen in de stille mars aan de Gildenzaal in Schaffen, waar Annick Van Uytsel vorige vrijdag fuifde, hebben nog nooit eerder meegestapt in een manifestatie. Er zullen meer vrouwen deelnemen dan mannen. Naast de vele jongeren van de school en de jeugdbeweging stappen opmerkelijk veel mensen tussen 45 en 54 jaar mee, en opmerkelijk veel huisvrouwen. Het wordt bij uitstek een familiemars.

Die voorspelling is niet moeilijk, de moord op een jong meisje raakt het familieleven in het hart. Maar die voorspelling is ook gebaseerd op wat enquêtes van de Universiteit Antwerpen leerden uit de vele eerdere stille en witte marsen.

Bijna schreven we hier Stille Mars - met zoveel schroom behandelen we die nog relatief jonge uitingen van medeleven. Rond stille marsen hangt een sacrale sfeer, en de media respecteren die graag. De deelnemers stappen samen op in een optocht zonder slogan, zonder ideologie, zonder concreet strijdpunt. Zij verklaren zich één: bijna zoals in een traditionele eredienst belijden ze samen hun medeleven.

Die parallel met de eucharistieviering - die de opoffering en daarmee het slachtofferschap van Christus viert - is niet lukraak. Al van bij de eerste grote Witte Mars, die door Brussel trok nadat de wandaden van Dutroux aan het licht waren gekomen, is het medeleven met Het Slachtoffer de centrale drijfveer van de marsen. Voordien werden ook optochten gehouden om een doodgereden fietser of vermoorde medeburger te eren. Maar het waren geen marsen. Ze hadden niet de status van een ritus. Rond de stille marsen is een volkse cultus gegroeid met een waaier aan rouwrituelen, bloemen en kaarsen, witte ballonnen, fakkeltochten, rouwregisters, minuten stilte, seculiere symbolen zonder geschiedenis of religieuze beladenheid. Ze krijgen hun betekenis in de media, en verhuizen steeds meer van de straat naar de virtuele mediaruimte van het internet.

Die rituele samenhorigheid speelt vanavond voluit. Want het wordt een mars zonder politieke dimensies. Dat is wellicht het opmerkelijkste aan de mars voor Annick. De Witte Mars voor de slachtoffers van Dutroux was een motie van wantrouwen tegenover de bestuurders van het land. De deelnemers aan de witte mars voor Luna en Oulemata manifesteerden tegen racisme. Bij Joe Van Holsbeeck (Brussel), Guido De Moor (Antwerpen), juwelier Eddy Sabbe (Lede) en Bart Bonroy (Oostende) kwamen burgers op straat uit protest tegen zinloos geweld. Andere stille marsen protesteren tegen verkeersdoden, betuigen hun sympathie aan asielzoekers, plegen stil protest tegen wat onmenselijk is, waar we ons onmachtig tegenover voelen, maar waar politici zich niettemin dringend mee moeten gaan bezighouden. De marsen hebben dus een Boodschap, ze willen iets in beweging brengen.

Maar niemand heeft de moord op Annick Van Uytsel tot nu toe tot 'zinloos geweld' uitgeroepen. Daarvoor zijn de omstandigheden van de moord nog te onduidelijk. Politie, gerecht, politiek en allerlei andere officiële instellingen hebben een foutloos parcours gereden. De familie bedankt hen voor hun efficiëntie en menselijkheid. Hier heeft geen systeem gefaald, hoeft geen verwilderde mentaliteit te worden aangeklaagd, hoeft de maatschappij niet tot de orde te worden geroepen.

Hier betuigen mensen hun medeleven met een smetteloos en onschuldig slachtoffer. Annick is, voor zover we nu weten, op geen enkele manier verantwoordelijk voor wat haar is aangedaan. Dat is een absolute voorwaarde voor de massale sympathie. Het had elk meisje kunnen overkomen, en elke ouder. Ze was zo alledaags herkenbaar: een fuif, de jeugdbeweging, een vriendje, fietsende vriendinnen op vrijdagavond. Dat maakt het medeleven zo direct. En het voedt de angst. We zijn allen potentiële slachtoffers. In een maatschappij die ons laat geloven dat alles onder controle is, dankzij verzekeringspolissen, alarminstallaties en airbags, dankzij een politie die waakt en politici die het onveiligheidsgevoel van de burger ernstig nemen, is dat een schokkend besef.

De media werken eens te meer als vergrootglas. We hebben haar moeder zien pleiten, we hebben vrijwilligers naar haar zien zoeken en we hebben bijna live haar lichaam met de lijkwagen weg zien brengen. De kijker is deel van haar drama. Hij wil niet onverschillig blijven. Hij wordt een burger die op straat komt en zijn solidariteit verklaart tegenover mensen die hem persoonlijk niet kennen. Hij loopt mee, met een krop in de keel, hij beleeft zelf emoties in een drama waar hij dagenlang alleen een toeschouwer van was.

Maar hij blijft een buitenstaander. Het valt op hoe de publieke rouw almaar vaker gescheiden circuits bewandelt van de oude rituelen van de rouw, de begroeting van het lijk, de begrafenisviering of de plechtigheid voor de crematie, de teraardebestelling zelf. We zouden dat onkies vinden, om met duizenden het lijk van een 18-jarige te gaan begroeten. Het dode lichaam is voor de intimi.

Dan is de plaats waar ze laatst fietste, een veel geschikter oord voor de collectieve rouw. Op het publieke forum van de straat wordt het een emotionele herdenking, die doordrenkt is van onmacht en solidariteit. Misschien zal nog iemand een signaal vragen van de politiek. Ook dat is nu eenmaal een ritueel van de marsen geworden.

Karel Verhoeven is redacteur weekendbijlagen.
© Pol De Wilde
Reeksen en columnsDe Standaard Analyse