Irak is als Noord-Ierland
 

Irak is als Noord-Ierland


De spanningen tussen sjiieten en soennieten in Irak en het Midden-Oosten draaien niet om religie. De inzet is een nieuwe machtsbalans in de regio.


Veel mensen zijn met verstomming geslagen en begrijpen niet hoe mensen die in dezelfde God en dezelfde profeet geloven, elkaar op zo'n wrede manier kunnen aanvallen als in Irak gebeurt. Wat vertelt dit over de islam? Of vertelt het meer over de manipulatie van religieuze verschillen om politieke redenen?

De sjiitische en soennitische identiteit mogen dan al voortvloeien uit religie, het huidige gevecht gaat om macht. De twee voeren een gevecht over de controle van de toekomst in Irak. Het sectaire geweld in Irak is vergelijkbaar met het conflict tussen protestanten en katholieken in Noord-Ierland. Daar heb je ook het feit dat hun identiteiten voortvloeien uit het christendom: de twee kampen volgen dezelfde religie.

Maar hun gevecht vandaag gaat niet over de figuur van Martin Luther, maar over de toekomst van Noord-Ierland en de machtsdeling. In Irak bepaalt de sectaire identiteit de politieke identiteit, op dezelfde manier als de etnische identiteit in andere samenlevingen de politieke identiteit bepaalt.

Was deze evolutie voorspelbaar? Was ze onvermijdelijk, gezien het sectaire beleid dat wijlen Saddam Hoessein voerde?

Irak was onder Saddam Hoessein een sectaire staat. Sektarisme en geïnstitutionaliseerde vooringenomenheid tegen de sjiieten (maar ook tegen de Koerden) was ingebouwd in het weefsel van de staat, en daardoor ook in de samenleving geweven. Zodra de VS de staat in Irak hadden vernietigd, openden ze ook de deur voor die sectaire gevoelens. De strijd voor de toekomst van Irak heeft een sectaire toon gekregen. Indien de VS zich beter op deze realiteit hadden voorbereid, hadden ze de kracht ervan kunnen minimaliseren en voor een meer ordentelijke transitie kunnen zorgen.

De Indiase moslimgeestelijke Kalbe Sadiq verklaarde ooit dat de soennieten en sjiieten het eens zijn over ongeveer 94 procent van de islam. Bent u het daarmee eens, of onderschat hij de verschillen inzake onder meer theologie en beleving?

Wat Kalbe Sadiq zegt, kan kloppen. Maar die zes procent waar ze het niet over eens zijn, zorgt precies voor de verwijdering. Je zou kunnen zeggen dat protestanten en katholieken het op een gelijkaardige manier eens zijn over het meeste van het christendom, maar toch zijn we ons nog altijd aan het inspannen voor een vredesakkoord in Noord-Ierland. Het sectaire geweld gaat echter niet over die zes procent, het gaat over de verdeling van politieke macht. Zolang er geen akkoord is over de machtsdeling, zal het geweld blijven duren.

In uw boek The Shia Revival schrijft u: ,,Mettertijd zullen we vaststellen dat de conflicten tussen soennieten en sjiieten een centrale erfenis zijn van de Irak-oorlog.'' Wat bedoelt u daar precies mee?

De oorlog in Irak heeft van het sektarisme een centraal kenmerk gemaakt van de politiek in het Midden-Oosten. Het is niet dat er meer gevallen à la Irak zullen zijn. Het gaat erom dat de opstellingen onder de bevolking en het beleid van de verschillende regeringen nu meer gekleurd zijn door het sektarisme. De oorlog in Irak bracht geen democratie, maar maakte van het sektarisme ( tussen sjiieten en soennieten, red .) een centraal punt binnen de regionale politiek.

Libanon is een van de meest democratische landen in de Arabische wereld. De sjiieten kunnen er de politieke vrijheden gebruiken om hun positie te versterken. Maar hoe kunnen de sjiieten in Bahrein of Saudi-Arabië hetzelfde doen, gezien het absolute gebrek aan vrijheid daar?

Als de eisen van de sjiieten op termijn niet vreedzaam ingewilligd worden, zal dit leiden tot toenemend radicalisme. En dat zal de heersende regimes op hun beurt ertoe aanmoedigen om nog meer autoritarisme aan de dag te leggen. Vooruitgang in het Midden-Oosten zal pas mogelijk zijn als soennieten en sjiieten de macht gaan delen.

Als we ervan uitgaan dat die heropleving van de sjiieten er komt, in welke zin moet het Westen dan zijn beleid in het Midden-Oosten aanpassen?

Het Westen moet de regionale spelers aanmoedigen om niet naar sektarisme te grijpen als een instrument van buitenlandse beleid. We moeten ook bedacht zijn voor groter geweld in Irak. Want dat zou de publieke opinie in de Arabische wereld verharden. Ten slotte moet het Westen niet de fout maken om een kant te kiezen, in Irak of in Libanon of in de regio. Kanten kiezen - bijvoorbeeld Saudi-Arabië tegen Iran - zal het sektarisme alleen maar verdiepen.


DS, 08-03-2007