Turkse ultranationalisten weten zich gedekt
 

Ultranationalisten weten zich gedekt


Turkije is in de ban van de ’diepe staat’, een schimmige club van ultranationalisten. Zelfs premier Erdogan suggereert dat deze organisatie betrokken is bij de moord op de Armeense journalist Hrant Dink


Sinds kogels een einde maakten aan het leven van Dink is de diepe staat een regelmatig opduikend begrip in het maatschappelijk debat in Turkije. De club zou zich diep in de Turkse staatsinstituties (het onderwijs, de rechterlijke macht, het veiligheidsapparaat) hebben genesteld. In de verdediging van de ’Turkse natie’ zou hij over lijken gaan.

Er is altijd veel discussie geweest of de diepe staat (derin devlet in het Turks) daadwerkelijk bestaat. Complottheorieën doen het goed in Turkije, en dit zou een mooi staaltje zijn. Sommigen menen daarom dat de term eerder verwijst naar een nationalistische mentaliteit onder mensen binnen het staatsapparaat, dan naar een fysieke organisatie.

Iemand als Gareth Jenkins, een Britse analist die al jaren in Istanbul woont en een boek schreef over het Turkse leger, twijfelt echter niet. Hij beschrijft de diepe staat als een ’web dat beschermd wordt vanuit het centrum’. Dat centrum wordt volgens hem gevormd door een clubje binnen het Turkse leger, dat nauw samenwerkt met elementen binnen de veiligheidsdiensten.

Deze groep zou weer banden hebben met andere groepjes die op eigen houtje ’operaties’ uitvoeren tegen ’vijanden van de staat’. „De definiërende karakteristieken van de diepe staat zijn onaansprakelijkheid en immuniteit”, aldus Jenkins. „Maar het is geen centraal gecontroleerde organisatie.”

Ook premier Erdogan van de islamitische AK-regeringspartij gelooft in het bestaan van de schimmige organisatie. Vlak na de moord op de etnisch-Armeense journalist Hrant Dink zei hij: „Ik ben het niet eens met mensen die zeggen dat de diepe staat niet bestaat. Hij bestaat.” Bovendien speculeerde de premier openlijk op betrokkenheid van de geheimzinnige organisatie bij de moord op Dink.

Dat ging de uiterst nationalistische partij MHP een stap te ver. De leider van deze partij, Devlet Bahceli, beschuldigde Erdogan vorige week van het ’besmeuren’ van het Turks nationalisme. Bovendien zou de premier volgens Bahceli met zijn opmerkingen impliceren dat de Turkse staat ’de bron van alle kwaad’ zou zijn.

Erdogan liet het er niet bij zitten. Op zijn beurt noemde hij Bahceli en kornuiten ’geen nationalisten, maar racisten’. Hij benadrukte de afgelopen dagen dat hij met de diepe staat nu juist niet op de staat zelf doelde, maar op ’bendes’ binnen de staat die hun autoriteit misbruiken voor eigen misdadige doeleinden.

Dat niet iedereen binnen de veiligheidsdiensten even begaan is met het lot van Dink, bleek in ieder geval vorige week vrijdag. Toen doken beelden op van triomfantelijke agenten die op het politiebureau met de moordenaar van Dink poseerden. Dat de ’bendes’ verantwoordelijk zijn voor Dinks dood, is echter lang niet zeker.

Analist Jenkins gelooft niet dat Dink is omgebracht door de duistere krachten van de diepe staat. „Al was het maar omdat de moordenaar dan nooit gepakt zou zijn.” Volgens Jenkins probeert Erdogan met zijn beschuldiging vooral de aandacht af te leiden. „Het is veel makkelijker de schuld te geven aan een samenzwering van de diepe staat, dan te erkennen dat racisme aan het groeien is en dat de regering, de media en de rechterlijke macht allemaal deels verantwoordelijk zijn voor de dood van Hrant.”


Trouw, 09-02-2007