'Irak heeft opgehouden te bestaan'
 

'Irak heeft opgehouden te bestaan'

Peter W. Galbraith, 'Het Einde Van Irak', De Bezige Bij, Amsterdam, 304 blz., €21,50


'De Amerikaanse invasie in Irak,' zegt Peter Galbraith, 'heeft ertoe geleid dat de ayatollahs in Iran ons nu vierkant uitlachen. Dat is natuurlijk een beetje gênant. Ik zou de Koerden, de sjiieten en de soennieten elk hun eigen regio geven, met een eigen leger en eigen instellingen.'


Zijn vader, de wereldberoemde Amerikaanse econoom John Kenneth Galbraith, die in april op 97-jarige leeftijd overleed, heeft de eerste vier hoofdstukken van zijn boek nog gelezen. En hij zag dat het goed was. 'Hij voorspelde', zegt Peter W. Galbraith, 'dat ik een belangrijk boek aan het schrijven was'.

The End of Iraq is het eerste boek van Peter Galbraith (55). Het werd een wereldwijde bestseller. Galbraith werkte als Midden-Oostenexpert voor de commissie Buitenlandse Zaken van de Amerikaanse Senaat. In die functie publiceerde hij een aantal ophefmakende rapporten over de oorlog tussen Iran en Irak, en vooral over de genocide in Iraaks Koerdistan. Van 1993 tot 1998 was hij de ambassadeur van Bill Clinton in Kroatië. Vorige week was Peter Galbraith in Den Haag om er te getuigen voor het Joegoslaviëtribunaal en tussendoor de Nederlandse vertaling van zijn boek voor te stellen.


U hebt het uiteenvallen van het vroegere Joegoslavië van dichtbij meegemaakt. Ziet u parallellen met de huidige situatie in Irak?

PETER W. GALBRAITH: Zeker. Irak is een van de vier artificiële, multi-etnische en multireligieuze staten, die na de Eerste Wereldoorlog in elkaar zijn geflanst - de andere waren Joegoslavië, Tsjecho-Slowakije en de Sovjet-Unie. In Joegoslavië heeft maarschalk Tito geprobeerd het nationaliteitenprobleem op te lossen door de verschillende bevolkingsgroepen een eigen gebied toe te wijzen waar hun cultuur dominant was. Maar toen de democratie naar Oost-Europa kwam, hield die constructie geen stand. Joegoslavië, Tsjecho-Slowakije en de Sovjet-Unie zijn intussen van de kaart verdwenen. Irak staat nog wel op de kaart, maar eigenlijk is het land al uiteengevallen. Volgens de nieuwe grondwet heeft de centrale regering er nog nauwelijks bevoegdheden.


Het is dus nog maar een kwestie van tijd voor Irak ophoudt te bestaan?

GALBRAITH: De Koerden zullen zich in de nabije toekomst losmaken van Irak. Ze haten Irak, en dat is ook niet zo vreemd na tachtig jaar van gruwelijke onderdrukking. In een referendum heeft 98 procent van de Iraakse Koerden zich uitgesproken voor een onafhankelijke staat. En ook Arabisch Irak zal moeten worden opgesplitst in een soennitische en een sjiitische staat. De ideeën van iemand als Abdul Aziz al-Hakim, de leider van de invloedrijkste sjiitische partij, gaan duidelijk in die richting. Hij wil dat de sjiieten in het zuiden dezelfde bevoegdheden krijgen als de Koerden in het noorden vandaag al hebben. Dat wil zeggen: bevoegdheid over bijna alles.


En wat moet er dan met Bagdad gebeuren?

GALBRAITH: Bagdad vormt natuurlijk de frontlijn in de Iraakse burgeroorlog omdat er zowel soennieten als sjiieten wonen. De religieuze verdeeldheid maakt Bagdad tot veruit de gevaarlijkste hoofdstad ter wereld. Er is domweg geen oplossing voor Bagdad, of het zou een Belgische oplossing moeten zijn: je zou er een zelfstandige regio kunnen van maken, met een apart statuut. Maar Bagdad is Brussel niet natuurlijk.


Turkije, dat meer Koerden binnen zijn grenzen heeft dan Irak, zal een volledig onafhankelijk Koerdistan toch nooit accepteren?

GALBRAITH: Daar ben ik nog niet zo zeker van. Turkije heeft niet veel alternatieven en de Turkse regering schijnt dat in te zien. Een militaire interventie in Noord-Irak is geen optie. Het heeft het Turkse leger vijftien jaar gekost om in Zuidoost-Turkije de guerrilla's van de PKK (Koerdische Arbeiderspartij - nvdr) te verslaan, terwijl die over niet meer dan 5000 strijders beschikten. In Noord-Irak zouden de Turken geconfronteerd worden met een gedisciplineerd en goed bewapend leger van meer dan 100.000 man. Het zou ook betekenen dat Turkije voor de rest van deze eeuw het lidmaatschap van de Europese Unie kan vergeten. Ik heb in Ankara mensen ontmoet, die zegden: als we de oprichting van een onafhankelijke Koerdische staat niet kunnen voorkomen, is de op één na beste oplossing waarschijnlijk er een Turkse satellietstaat van te maken. Vergeet niet dat Turkije nu al de grootste investeerder is in Iraaks Koerdistan. De Koerden hebben veel gemeen met de Turken: ze zijn seculier, prowesters en vooral: het zijn geen Arabieren. Voor Turkije kan een onafhankelijk Koerdistan dus een nuttige buffer zijn tegenover een sjiitisch, door Iran gedomineerd Irak.


Het kan toch nooit de bedoeling van de Verenigde Staten zijn geweest om in Irak een theocratie naar Iraans model in het zadel te helpen?

GALBRAITH: Nee, maar het is wel het resultaat van deze oorlog. Mensen zeggen mij: jij bepleit het uiteenvallen van Irak en je weet toch welke problemen dat zal veroorzaken. Ik bepleit de opsplitsing van Irak niet, ik constateer ze alleen maar. Nu al gelden in het sjiitische zuiden van Irak de islamitische wetten - en ze worden er zelfs veel strenger toegepast dan in Iran.


Met andere woorden: als de oorlog in Irak een winnaar kent, dan is dat Iran.

GALBRAITH: Dat staat buiten kijf. De grens tussen Iran en Irak was tot voor kort niet alleen de grens tussen de Arabische en de Perzische wereld, maar ook tussen de door sjiieten en de door soennieten bestuurde wereld. Voor ayatollah Khomeiny was Saddam Hoessein 'de kleine Satan'. De ironie van de geschiedenis wil nu dat George W. Bush erin is geslaagd de voormalige aartsvijanden Iran en Irak in elkaars armen te drijven. En de sjiitische zege in Irak zal een enorme weerslag hebben op de door sjiieten bevolkte halvemaan die zich van zuid-Irak uitstrekt naar de oostelijke provincie van Saudi-Arabië, Koeweit en Bahrein, waar de grootste oliereserves ter wereld liggen.


Klopt het dat president Bush het verschil tussen soennieten en sjiieten niet kende?

GALBRAITH: Het probleem is niet dat hij het verschil niet kende. Hij wist zelfs niet dát er een verschil bestond.


Voor hem waren het allemaal moslims, punt uit.

GALBRAITH: Ik kan niet in zijn hoofd kijken, maar een jaar na zijn beroemde rede over 'de as van het kwaad' en twee maanden voordat hij Amerikaanse troepen naar Irak stuurde, had de president een gesprek met drie Iraakse Amerikanen over de toekomst van Irak na de val van Saddam. Toen bleek inderdaad dat de president absoluut niet wist dat er binnen de islam twee hoofdrichtingen bestaan. Ik vertel dat verhaal in mijn boek, niet om de president in verlegenheid te brengen, maar om aan te tonen op welk niveau er over de toekomst van Irak werd nagedacht. Of beter gezegd: niet nagedacht.


Niemand had een plan voor wat er moest gebeuren na de val van Saddam?

GALBRAITH: Nee. Als je niet eens weet dat de islam is verdeeld tussen sjiieten en soennieten, kun je natuurlijk nooit inschatten dat een van de mogelijke gevolgen van een Amerikaanse invasie wel eens een burgeroorlog zou kunnen zijn. Bush was niet in staat om beslissingen te nemen. Moest de macht snel worden overgedragen aan een Iraakse interim-regering of moest het land bezet worden, zoals Japan en Duitsland na de Tweede Wereldoorlog? Je kunt het een of het ander doen, maar niet de twee tegelijkertijd. En dat is wat wij deden. Het gevolg was een totale chaos.


Hoe heeft zoiets kunnen gebeuren? De regering van een land als de Verenigde Staten kan toch niet bestaan uit alleen maar domkoppen?

GALBRAITH: Goeie vraag. Zoveel incompetentie, zoveel nonchalance en arrogantie is in de geschiedenis van de republiek waarschijnlijk nooit eerder vertoond. Hoe zoiets te verklaren is? De echte architecten van deze oorlog - mensen als Paul Wolfowitz en Douglas Feith - zijn mensen met weinig regeringservaring en de mentaliteit van een advocaat. Het zijn gelovigen, voor wie ideologie belangrijker is dan analyse. Voor hen kwam het eropaan argumenten te verzinnen om een oorlog te kunnen beginnen. En dus zegden ze dat het allemaal van een leien dakje zou lopen en dat de Irakezen ons met bloemen en bonbons zouden verwelkomen. De Irakezen, dat waren bovendien de Duitsers van de Arabische wereld, en dus zou er op de val van Saddam ook gauw een Wirtschaf t swunder volgen. De omvorming van Irak tot een democratie, zo zegden ze, zou bovendien een domino-effect hebben en de val van autoritaire regimes in Iran en Syrië inluiden. Irak zou voor de Arabische wereld worden wat de Poolse vakbond Solidarnosc in 1989 was voor Oost-Europa. Een klassiek voorbeeld van wishful thinking . Het eerste slachtoffer van propaganda is, zoals we weten, de propagandist zelf. De regering-Bush probeerde, weliswaar zonder veel succes, anderen te overtuigen, maar ze overtuigde vooral zichzelf.


'Men kan zonder enige overdrijving stellen', schrijft u in uw boek, 'dat we de oorlog verloren op de dag dat we Bagdad innamen'.

GALBRAITH: Zeker. Vele Irakezen zagen ons in het begin ook als bevrijders. Maar het feit dat we er niet in slaagden Bagdad te beveiligen en plunderingen te voorkomen zorgde ervoor dat we binnen de kortste keren alle krediet verspeelden.


Is er nog een eervolle aftocht mogelijk?

GALBRAITH: Dat is de kwestie niet. De kwestie is: hoe kunnen de VS het best hun nationale veiligheidsdoelstellingen bereiken? Bush had niet helemaal ongelijk toen hij zei dat de grootste bedreiging voor de VS komt van 'schurkenstaten' die over massavernietigingswapens beschikken. En dat zijn natuurlijk in de eerste plaats nucleaire wapens. Terwijl de VS focusten op Irak, konden zowel Noord-Korea als Iran ongestoord hun gang gaan. Dat is de ware reden waarom we ons uit Irak moeten terugtrekken. Het is een illusie om te denken dat we deze oorlog nog kunnen winnen of, in de termen van Bush, een verenigd, democratisch Irak kunnen bewerkstelligen. Dat zou twee dingen veronderstellen: de ontwapening van de sjiitische milities en de beëindiging van de burgeroorlog. En dan zouden de Amerikanen, om te beginnen, alle politietaken in Bagdad en in andere gemengde zones op zich moeten nemen.


En dus meer soldaten moeten sturen.

GALBRAITH: En meer gesneuvelden voor lief moeten nemen. Bij politietaken is het gevaar nu eenmaal groter dan bij klassieke militaire operaties. Maar wat is de goede zin nog van onze aanwezigheid in Irak? Het sjiitische zuiden is intussen een stabiele regio. Trekken we onze troepen terug, dan krijgt Iran het daar voor het zeggen. Maar als we er blijven ook. Trekken we onze troepen terug uit Bagdad, dan is het resultaat een verschrikkelijke burgeroorlog. Maar als we er blijven ook. Dat maakt dus niet uit. De enige regio in Irak waar we nog een overweldigend veiligheidsbelang hebben, is de zogenaamde soennitische driehoek.


Die een uitvalsbasis voor terroristen kan worden, zoals Afghanistan ten tijde van de taliban.

GALBRAITH: De strategie die we nu hebben, heeft niet gewerkt. Het Iraakse leger dat tegen de soennitische opstandelingen vecht, is in feite een sjiitisch leger. Het gevolg is: meer steun voor de opstand. Hoe kun je een nationaal Iraaks leger of een Iraakse politie uitbouwen als er geen Iraakse natie bestaat? Ik zou dus de Koerden, de sjiieten en de soennieten elk hun eigen regio geven, met een eigen leger en eigen instellingen. En ik zou ze dan steunen en aanmoedigen om met Al-Qaeda af te rekenen. Als ze dat niet doen, en die kans bestaat, zou ik ervoor zorgen dat er een Amerikaanse snelle interventiemacht klaarstaat in Koerdistan. Een stok achter de deur.


Zullen de Koerden dat aanvaarden?

GALBRAITH: Ik heb het over 20 tot 30.000 man, niet de 135.000 soldaten die we nu in Irak hebben. De Koerden zijn onze trouwste bondgenoten in de regio, tegenover wie we ook morele verplichtingen hebben. Ze zullen dat aanvaarden. De Koerdische milities, de peshmerga, bestaan uit betrouwbare strijders en ze hebben goede inlichtingendiensten.


In november worden er in de VS tussentijdse parlementsverkiezingen gehouden. Neemt de druk toe om de troepen naar huis te halen?

GALBRAITH: De verkiezingen krijgen het karakter van een referendum over de oorlog in Irak. Ik acht het waarschijnlijk dat ze een Democratische meerderheid in het Huis van Afgevaardigden opleveren en dat ook de meerderheid in de Senaat verandert. De moeilijkheid is dat het parlement de president niet kan dwingen om van koers te veranderen. Deze regering heeft maar één punt. De president zou de troepen eigenlijk volgend jaar uit Irak moeten terugtrekken. Maar als hij dat doet, geeft hij toe dat de missie mislukt is en dat de regering heeft gefaald. Ik vermoed dus dat de troepen nog tweeënhalf jaar in Irak blijven. Maar het is voor mij ook zonneklaar dat de president die in 2008 verkozen wordt - of het nu Hillary Clinton, John McCain of iemand anders is - de troepen in 2009 zal terugtrekken.


Hoe schat u de politiek in die de internationale gemeenschap ten aanzien van Iran voert?

GALBRAITH: Militair kan er daar nu in ieder geval niet veel gebeuren. De Amerikaanse en de Britse troepen zijn in het zuiden van Irak de gijzelaars van de bondgenoten die Iran daar onder de sjiieten heeft. Als wij Iran aanvallen, vallen zij ons aan. Dat hebben de Iraniërs ook met zoveel woorden gezegd. Ze lachen president Bush vierkant uit - het is een beetje gênant. Een van de redenen om de troepen uit Zuid-Irak terug te trekken, is dat we dan ten minste weer een militaire optie hebben om Iran aan te pakken. Ik pleit daar niet voor, maar ik denk dat je dan ook een sterkere onderhandelingspositie hebt.


Ja, want wat is er eigenlijk tegen onderhandelen?

GALBRAITH: Er is op dit moment geen andere mogelijkheid. De Iraanse president Mahmoud Ahmadinejad stuurde Bush een beetje een bizarre brief, waarin hij toch voorstelde om te praten. Hetzelfde geldt voor Noord-Korea. De Noord-Koreanen zeggen dat ze bereid zijn om hun nucleair programma op te geven of te bevriezen als ze van de VS veiligheidsgaranties krijgen. Het is van de VS toch geen grote toegeving om ermee in te stemmen een land niet aan te vallen, als we dat toch niet van plan waren? George Bush moet misschien herinnerd worden aan de woorden van John F. Kennedy - die overigens door mijn vader waren geschreven: 'Wij moeten nooit onderhandelen omdat we bang zijn, maar we moeten ook niet bang zijn om te onderhandelen.'


Veronderstelt dat toch niet een bepaalde kracht?

GALBRAITH: Er kan geen twijfel over bestaan dat George Bush ons veel zwakker heeft gemaakt dan we waren. Zwakker omdat ons leger in Irak aan handen en voeten gebonden ligt. Zwakker omdat onze status in de wereld lager is dan ik in mijn leven heb meegemaakt.


Is George W. Bush vergeten de lessen te trekken uit de eerste Golfoorlog, die door zijn vader werd gevoerd?

GALBRAITH: En uit de oorlog in Bosnië. Wat is daar aangetoond? Je gaat er naartoe met een overweldigende troepenmacht, je stabiliseert de situatie, je verzekert snel de veiligheid en je kunt snel beginnen met terugtrekken.


Na de eerste Golfoorlog vroeg George H. W. Bush, de vader van de huidige president, de sjiieten in Irak om tegen Saddam Hoessein in opstand te komen. Toen ze dat deden, stak hij geen pink uit om ze te helpen. Hebben ze toen geleerd om nooit een Amerikaanse president te vertrouwen?


GALBRAITH.: Dat is een andere les die George W. Bush niet heeft begrepen. Hij beeldde zich in dat de sjiieten ons zouden steunen omdat we Saddam verdreven, en hij scheen het verhaal van zijn vader niet te kennen. Voor de Koerden pakte het uiteindelijk goed uit, en dat verklaart waarom ze zo pro-Amerikaans zijn. Maar tussen maart en september 1991 werden misschien wel 300.000 sjiieten afgeslacht. Natuurlijk vertrouwen ze de VS niet meer. Natuurlijk kijken ze naar Iran, dat hun politieke partijen en hun militair verzet heeft gesteund. Het is onbegrijpelijk dat de regering nu doet alsof dat allemaal nooit heeft plaatsgevonden.


Mensen zoals vicepresident Dick Cheney en minister van Defensie Donald Rumsfeld waren daar toen toch ook bij betrokken?

GALBRAITH: Het waren dezelfde mensen. Stel je voor: Rumsfeld vergeleek de critici van de oorlog onlangs smalend met de pacifisten uit de jaren dertig. Hij vergat de lamentabele manier waarop de Amerikanen onder Ronald Reagan en George H. W. Bush in de jaren tachtig tegenover Saddam optraden. Hij speelde daar zelf nochtans een vooraanstaande rol in. Reagan stuurde hem in december 1983 en in maart 1984 naar Bagdad. Saddam was toen begonnen met het gebruik van gifgas in zijn oorlog met Iran. Rumsfeld vond het niet nodig om hem daarop te wijzen.


Goede relaties met Saddam waren op dat moment belangrijker?

GALBRAITH: Saddam kreeg voor honderden miljoenen dollars Amerikaanse steun. Reagan vond het ook goed dat Irak gebruikmaakte van Amerikaanse militaire informatie, zodat het zijn chemische wapens doelgerichter kon gebruiken. Toen Saddam in 1988 in Halabja zijn eigen Koerdische bevolking vergaste, suggereerde Washington dat Iran daarvoor verantwoordelijk was. In 1989 was Dick Cheney minister van Defensie in de regering van George H. W. Bush, die de financiële steun aan Saddam verdubbelde. Maar in 2003 wezen zowel Rumsfeld als Cheney en minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell op het gebruik van gifgas vijftien jaar tevoren om de oorlog tegen Irak te rechtvaardigen. Powell dreef het cynisme zover dat hij in 2004 naar Halabja reisde om daar te zeggen: 'We zullen niet toestaan dat dit nog ooit gebeurt.' Maar in 1988, op het moment dat het gebeurde, was hij de Nationale Veiligheidsadviseur van de president.


Wat gebeurt er als Saddam straks ter dood wordt veroordeeld en opgeknoopt?

GALBRAITH: De overgrote meerderheid van de Irakezen, de sjiieten en de Koerden, zullen ongetwijfeld feestvieren. Maar het zal niet bijdragen tot verzoening in het land. De soennieten zullen het vonnis niet accepteren, ook al weten ze dat Saddam schuldig is. De Koerden herinnert het proces eraan hoezeer ze Irak haten. En voor de sjiieten is het een reden te meer om nooit meer toe te staan dat het land door de soennieten wordt geleid.


Is het proces een goede zaak?

GALBRAITH: Ja, en het verloopt alle omstandigheden in acht genomen ook fair. Maar de doodstraf voor Saddam zal de wonden die hij in Irak heeft geslagen niet doen helen.


Piet Piryns en Hubert Van Humbeeck, Knack, 20-09-2006