De val van Londen
 

De val van Londen


HET machtsevenwicht in Europa wordt dezer dagen hertekend. Niet door een zoveelste rondje institutioneel sleutelen aan de Europese constructie, of door een uitbreidingsgolf met nieuwe landen. Neen, de krachtmeting die zich momenteel voltrekt, speelt zich af in de financieel-economische sfeer.


De Deutsche Börse in Frankfurt en Euronext (Amsterdam/Brussel/Parijs/Lissabon), de twee grote continentale beurzen, voeren allebei een paringsdans uit rond de London Stock Exchange (LSE). Hoewel de uitkomst daarvan verregaande consequenties heeft voor de toekomst van de Europese Unie, wordt er in de media weinig aandacht aan besteed. Het lijkt wel te gaan om de zoveelste overname van een ordinair bedrijf.

Er staat echter veel meer op het spel dan deze simpele marktlogica ons wil doen geloven. In werkelijkheid gaat het hier om een politiek-economische transformatie met belangrijke gevolgen voor de Europese financiële wereld, de euro, het Europese kapitalisme in het algemeen en zelfs de geo-economische verhoudingen op wereldvlak.


Dag pond, welkom euro

Laten we beginnen met het Britse verhaal. Londen is - samen met New York en Tokyo - hét financiële centrum van de wereld en heeft al eeuwenlang een traditie van financiële hegemonie. In de negentiende eeuw heerste de City over de hele wereld en zelfs toen ze deze positie na de Tweede Wereldoorlog aan New York moest afstaan, slaagde ze er lange tijd in het grootste financiële centrum ter wereld te blijven. Terwijl de Britse industrie en publieke infrastructuur al meer dan een halve eeuw aan het wegrotten zijn, lijkt de City wel het laatste restje imperial glory dat Engeland nog kan koesteren.

Daarom is het uiterst merkwaardig dat de Londense beurs de prooi is van een overnamestrijd, eerder dan zelf op jacht te gaan. De Britse pers wijt die situatie aan het zwakke management van de LSE tijdens de laatste jaren, maar de erosie van de Britse financiële sector lijkt eerder van structurele aard. En de overname van de LSE door Frankfurt of Euronext zal de Britse financiële macht enkel nog meer onder druk zetten.

Zelfs als de operaties fysiek gezien grotendeels in Londen afgehandeld worden - iets waar de City op aandringt - zal de greep van het Europese vasteland op de City ernstig toenemen. Dat zal in de eerste plaats leiden tot het verdwijnen van het Britse pond, want de voornaamste reden voor het behoud daarvan was precies de voorkeur van de City om haar monetaire autonomie te bewaren, alle retoriek over nationale gevoelens en gehechtheid aan de eigen munt ten spijt. Met het verdwijnen van de LSE als autonome beurs verdwijnt grotendeels ook de reden om Groot-Brittannië uit de eurozone te houden. Dan kan de Britse regering eindelijk doen waar de Britse industrie en werkende bevolking het meeste belang bij hebben: overschakelen op de euro. Want het behoud van het pond mag dan wel in het belang zijn van de City, de hoge rentevoeten en de wisseltransactiekosten zijn allesbehalve in het belang van de Britse industrie en de modale Britse consument. De regering-Blair kan door de toetreding tot de eurozone eindelijk eens aantonen dat ze niet de lakei is van het financieel kapitaal.


Paard van Troje

Voor de Europese politieke economie in het algemeen heeft dat alles belangrijke gevolgen. De nationaliteit van de kapitaalbezitters doet er immers wel degelijk toe, zeker als er een botsing van socio-economische modellen in het spel is. Groot-Brittannië is al eeuwenlang de bakermat van het ' laissez faire kapitalisme', onder meer gekenmerkt door een erg dominante financiële sector, actief internationalisme en liberaal economisch beleid. Het Europese vasteland heeft steeds een ander model van kapitalisme gehad dat gebaseerd was op een sociale markteconomie, grotere staatsinmenging, grotere nadruk op industriële ontwikkeling eerder dan financieel winstbejag op korte termijn, enzovoort. Dat vertaalde zich in een financiële sector die veel sterker verweven was met de industrie, met een grotere nadruk op bankleningen op lange termijn, eerder dan het Angelsaksische shareholder value beurskapitalisme.

De overname van de LSE door een continentale beurs en het verdwijnen van de Bank of England zouden kunnen leiden tot een verdere inschakeling van Groot-Brittannië in een continentaal economisch model en dus een ondergraving van het neoliberalisme. Men zou kunnen opwerpen dat de Europese Unie zelf sinds Maastricht in verregaande mate hervormd is langs neoliberale lijnen. De overname van de LSE zou dat proces zelfs kunnen doen toenemen, met de LSE als zoveelste neoliberale paard van Troje dat de Angelsaksische greep op Europa versterkt.


Kloof met de VS

Ten slotte zal alles ook zijn weerslag hebben op het wereldwijde economische machtsevenwicht, in de eerste plaats op de transatlantische verhoudingen. De Europese monetaire unie weerspiegelt immers nog een derde traditie, naast de neoliberale en de sociaal-democratische. Ook het - voornamelijk Frans geïnspireerde - geopolitieke streven om een tegengewicht te vormen tegen de Verenigde Staten door een sterke Europese Unie te creëren, komt erin tot uiting. De euro als rivaal voor de dollar kadert in dat streven, en de opslokking van het pond in de euro zou deze laatste aanzienlijk versterken tegenover de dollar, gezien het volume van financiële transacties dat nog in ponden afgehandeld wordt.

Groot-Brittannië is traditioneel altijd een brug geweest tussen het Amerikaanse en het Europese kapitaal. Op politiek vlak is de Atlantische Oceaan de laatste jaren heel wat breder geworden, daar valt moeilijk naast te kijken met de strubbelingen rond Irak en het terrorisme. Maar wat minder bekend is, is dat de VS en Europa ook economisch uit elkaar drijven, waarbij zich duidelijke clusters van grote bedrijven vormen aan weerszijden van de oceaan. Het lijken wel tektonische platen die uit elkaar drijven, met Groot-Brittannië dat in het gat dreigt te vallen en dus moet kiezen. De fusie van de LSE met Euronext of de Deutsche Börse zou aangeven dat Londen definitief heeft gekozen voor Europa.

Stefaan Van Kerchove

(De auteur is wetenschappelijk medewerker aan de vakgroep politieke wetenschappen van de Universiteit Gent.)


11/02/2005 Stefaan Van Kerchove

©Copyright De Standaard