Bye-bye, Oranje Revolutie
 

De Oekraïense Oranje Revolutie is voorbij


Dankzij het ‘verraad’ van de socialisten treedt in Kiev Viktor Janoekovitsj aan als premier. Anderhalf jaar na de Oranje Revolutie die Viktor Joesjtsjenko aan de macht bracht, treedt zijn aartsrivaal Viktor Janoekovitsj aan als leider van een regering met de socialisten en de communisten.


‘Judas!’, klonk het gisteren in de Verchovna Rada, het Oekraïense parlement. De partij van Joelia Timosjenko, ex-premier en heldin van de Oranje Revolutie, overstemde met een sirene het debat. De stemcomputer was gesaboteerd. Een parlementslid waggelde met een gebroken neus weg na een vechtpartij.

Er was ook wel wat gebeurd: de kersverse parlementsvoorzitter Aleksandr Moroz had zojuist de revanche op de ‘Oranje Revolutie’ voltrokken. Er komt een nieuw kabinet onder premier Viktor Janoekovitsj, de gewezen bajesklant die twee jaar geleden door stembusfraude aan de macht wilde komen. Dat mislukte toen door een volksopstand op het Maidanplein in Kiev, de ‘oranje revolutie’.

Nu is Janoekovitsj de spil in een 'anti-crisis coalitie' met de communisten en de socialisten van Moroz, indertijd vaste gast op het podium van het Maidan. De pro-westerse koers van Oekraïne lijkt daarmee verleden tijd.

Het verraad van Moroz openbaarde zich eind vorige week al, in een nacht van geduw en getrek, gejoel en boegeroep. Deze nacht hebben wij bewezen niet in Europa, maar in Eurazië te leven, riep een boze parlementariër achteraf. „We leven in Europa noch Azië. Het zou beschamend zijn te zeggen waar we leven”, antwoordde Moroz raadselachtig.

Maandenlang lijmen van de oranje coalitie, die in september uiteenviel, heeft tot niets geleid. Oranje viel toen uiteen door de botsende ego’s van premier Timosjenko en de rijke zakenlieden achter president Joesjtsjenko. Ditmaal was het de ambitie van Moroz, de kleinste partner in de oranje coalitie. Moroz wilde parlementsvoorzitter worden. Na intense massage zag hij daar vanaf, zo leek het. Tot het donderdagnacht op stemming aankwam.

Die stemming werd tien dagen vertraagd omdat de Partij der Regio’s van Janoekovitsj het spreekgestoelte blokkeerde. Deze partij, de grootste in het parlement, eiste een proportioneel aandeel in de parlementscommissies. Ook wilde ze apart stemmen over de premier en de parlementsvoorzitter. Oranje vreesde in dat geval desertie in de rangen, maar Joesjtsjenko ging overstag, waarna verraad inderdaad volgde.

Het akkoord tussen de oranje partners – ‘Ons Oekraïne’ van Joesjtsjenko, Blok Joelia Timosjenko en de socialisten – stipuleerde dat Timosjenko premier werd en de zakenman Porosjenko parlementsvoorzitter. De onderlinge rivaliteit van de twee laatsten leidde in september tot een breuk, dus bestond er gerede twijfel over de stabiliteit van de nieuwe coalitie.

Aanvankelijk ging de stemming over de parlementsvoorzitter volgens plan. De Partij der Regio’s nomineerde een eigen kandidaat voor de post van parlementsvoorzitter, oud-douanechef Azarov. Hij stak een speech af in het Russisch, beschermd door een lijfwacht van parlementsleden. Toen volgde de verrassing: Moroz nomineerde zichzelf toch, om zo zei hij, het ‘explosieve mengsel’ te voorkomen dat eerder zoveel ellende had veroorzaakt. Porosjenko besteeg geagiteerd het spreekgestoelte, trok zijn kandidatuur in en vroeg Moroz dat ook te doen. Toen al sprak Janoekovitsj in de lobby over de ‘nieuwe meerderheid’ die zich aftekende.

Krijgt Oekraïne nu een Franse ‘cohabitation’ van president Joesjtsjenko en premier Janoekovitsj, het duo dan in 2004 zo bitter streed om het presidentschap? De premier heeft volgens de nieuwe grondwet een sterke positie: hij gaat over de economie en het binnenlandse beleid, de president kan hem niet ontslaan. Veel analisten hebben er een hard hoofd in. Cohabitation wordt chaos, voorspellen ze: blokkades, verlamming, pogingen aan de bevoegdheden van de president te morrelen, hem af te zetten of zijn baan af te schaffen.

Joelia Timosjenko, gefnuikt in haar ambitie premier te worden, eist de ontbinding van het parlement en nieuwe verkiezingen. Na drie ronden presidentverkiezingen, een jaar vol politieke crises en parlementsverkiezingen zit Oekraïne daarop niet te wachten. Joesjtsjenko’s ‘Ons Oekraïne’ kan ook meegaan in een door Moroz gewenste ‘brede coalitie’ met Janoekovitsj. De ‘zakenlobby’ binnen ‘Ons Oekraïne’ – ex-premier Kinach, interim-premier Jechanoerov – wil dat al langer. Het is mogelijk dat Moroz hun stilzwijgende steun had bij het forceren van de crisis.

Een andere optie is de zaak aan het Constitutioneel Hof voor te leggen, want de nieuwe grondwet is al op vele wijzen geschonden. Maar dat Hof kan al maanden niet bijeenkomen wegens onvoldoende rechters, en het geblokkeerde parlement is niet in staat nieuwe te benoemen.

Oranje is dood, de Oekraïense democratie eveneens? Getuigen de chaotische taferelen, de geringe compromisbereidheid, de grote ego’s en de plooibare principes van een onvolwassen democratie? Ligt Oekraïne inderdaad nog te ver buiten Europa en is het parlement een nieuwe Poolse Landdag, het beruchte 18de eeuwse aristocratenparlement dat zo notoir besluiteloos was dat Polen aan het eind van de eeuw van de landkaart werd geveegd?

Anderen stellen dat Oekraïne gewoon een moeizame coalitievorming doorloopt, niet ongewoon voor zo’n gepolariseerd parlement. Dat Janoekovitsj premier wordt is niet dramatisch: hij leidt de grootste partij. In Oekraïne is de macht nu zo verdeeld, dat een herhaling van de oligarchendictatuur zoals onder de vorige president Koetsjma onwaarschijnlijk is. De angst is weg en de media zijn vrij.

Maar Moskou kijkt wel glunderend toe bij de comeback van zijn man Janoekovitsj. Het houdt nog even de druk op de ketel. Nadat het Oekraïne fors meer liet betalen voor gas, legde het importverboden op voor vlees en andere landbouwproducten. Nu dreigt het ook met een staalembargo omdat de Oekraïense metaalindustrie zich aan dumping schuldig zou maken. Mocht Janoekovitsj als premier aantreden, dan zullen die bezwaren snel uit de wereld zijn.


NRC, 12 juli 2006