De mythe van de meertalige Vlaming
 

So good we speak our languages not


Die brede talenkennis waar de Vlaming zo graag mee uitpakt, is een cliché dat steeds meer achterhaald geraakt, zegt Luc van Doorslaer. Als we (weer) aan de top willen staan, moet de plaats van zowel Engels, Frans als Duits in het curriculum herbekeken worden.


Donald Tusk kende behalve Pools al uitstekend Duits, en blokt nu op Engels. Als de leiders van de twee grootste landen van het Europese continent met elkaar praten, kunnen ze dat in twee talen: het Russisch van Poetin of het Duits van Merkel. De drie voorzitters van de Europese instellingen (Tusk van de Raad, Juncker van de Commissie, Schulz van het Parlement) hebben één taal gemeen: het Duits. Het zijn drie voorbeelden van hoog niveau die alvast één ding aantonen: ons knusse West-Europese coconnetje is al een tijdje voorbijgestreefd, ook in talenland.

Je kunt daar allerlei politiek-strategische conclusies aan verbinden. Le Soir zag er bijvoorbeeld l’affaiblissement considérable de la position de la France in. Maar ik wil het hier vooral over ons vreemdetalenonderwijs hebben: is dat nog wel bij de tijd? We gebruiken graag het cliché van de Vlaming ‘die zijn talen kent’, maar welke zijn dat dan wel? Engels kennen de jongeren van populaire muziek en media, maar ze leren het pas laat écht op school. Het Frans boert stevig achteruit (DS 29 oktober ). En het Duits is in Vlaanderen nauwelijks nog gekend en zwaar miskend in de curricula. Die brede talenkennis is een illusie die we graag koesteren, maar het blijft een illusie.

Het Nederlandse taalgebied heeft het unieke voordeel dat het omringd wordt door de drie grootste talen van de EU: Duits, Engels en Frans. Maar ondanks die troef dreigen we in Vlaanderen terecht te komen in de grijze brij van het basic English-only.

Het is nobel dat minister Hilde Crevits dat inziet en wil inzetten op beter Engels, Frans en Duits in het middelbaar onderwijs. Maar moet je dan niet veel structureler ingrijpen dan door een aanpassing van de eindtermen? De situatie van die drie talen is immers totaal verschillend. Is er een aanpak denkbaar die voor alle drie voordelig is?

1. Voor het Engels zijn jongeren uitermate gemotiveerd. Maar het steenkolenengels, of beter clip- en game-Engels, wordt pas heel laat ondersteund door structureel taalonderwijs.

Op de wereld*ranking voor kennis van het Engels is België ‘gestegen’ naar de negende plaats (DS 12 november ). Klinkt goed. Alleen zijn die acht voor ons ook wel Europese landen. We zijn dus ‘maar’ negende in Europa. Op grote afstand van de Scandinavische landen en Nederland. En intussen staan ook al vlijtige Centraal-Europese landen als Polen en Estland (half Scandinavisch) voor ons. In Vlaanderen is Engels een entertainmenttaal, in Centraal-Europa is het een politiek en economisch statement. Bij ons begint het onderwijs Engels op 12 of 13 jaar, in Estland voor de meeste jongeren op 8, in Slovakije op 6. Binnenkort zoeven ook anderen ons voorbij.

Is het geen jammerlijk gemiste kans dat wij van de ‘goesting’ van de jongeren in het Engels zo laat gebruik maken in de curricula? Zou het Scandinavische niveau niet het streefdoel voor Engels in Vlaanderen moeten zijn?

2. De toestand van het Frans staat daar diametraal tegenover. Zowat iedereen met tienerkinderen weet het wel: zij beschouwen Frans als oud en out. Hoe prachtig de cultuurtaal Frans ook is, ze wordt ervaren als opgelegd in het onderwijs. Met een stevig koloniaal geurtje, nog versterkt door het Belgische feit dat taalconflicten zal blijven genereren. Is er geen onderwijsmodel denkbaar dat van Frans opnieuw een positieve, wervende keuze kan maken? Dat geen staatssecretarissen voortbrengt die hun beleidsnota door Google Translate halen?

3. De grootste contradictie tussen de Europese realiteit en het Vlaamse talenonderwijs bestaat er voor het Duits. De grootste handelspartner van België, de belangrijkste Europese economie, de veruit grootste EU-taal, de taal die het meest verwant is met het Nederlands. Onze noorderburen zijn overal in Duitsland. Bij ons bepalen vooroordelen en vernauwde beeldvorming onkennis en onkunde. Wie in België weet (of wil weten) dat de wereld meer Duitse dan Franse moedertaalsprekers heeft? Brazilianen die in de Bundesliga voetballen, geven na twee jaar vlot interviews in het Duits. Kevin De Bruyne doet dat na twee jaar nog altijd in het Engels. Want een Vlaming kent zijn talen, toch?

Eindtermen aanpassen lijkt op morrelen in de marge. Ons talenonderwijs is nog altijd op ouderwetse Belgische leest geschoeid, terwijl de 21ste eeuw een Europees model vergt. Een concentrisch model bijvoorbeeld, met Nederlands als essentiële kern, en daaromheen Engels als tweede kernlaag. Want Engels zal alvast de eerstvolgende generaties dé sleuteltaal voor de wereld blijven. De Franse gemeenschap denkt niet meer Belgisch, zij laat kiezen tussen Engels en Nederlands. De meeste leerlingen gaan voor Engels, en ze hebben gelijk. Wie wél kiest voor Nederlands, is gemotiveerd. Want als je mag kiezen, verandert dat de psychologie tegenover een taal.


Belgische context

Dat stimulerende element van een keuze zou je in de derde laag kunnen invoeren: Frans of Duits. In een Belgische context zal de overgrote meerderheid Frans kiezen, maar op een bewustere, meer gemotiveerde basis. Niet alleen omdat het moet. En dat hoeft niet later te starten dan nu. Ik krijg nu ongetwijfeld belgicisten over mij heen. Maar zou die gemotiveerde basis er niet toe leiden dat de gemiddelde kennis van het Frans weer verbetert? En is dat niet de bedoeling? Tot slot kan ook Duits voor een beperkte groep zeker een positieve keuze worden. Bijvoorbeeld in Limburg, of in Antwerpen met zijn grote Duitse bedrijven. Objectieve argumenten zijn er te over. Het zou ons perspectief op Centraal-Europa alvast flink verruimen.

Mevrouw Crevits, heeft een voluntaristische politica er niet het geknipte profiel voor om ons vreemdetalenonderwijs eindelijk de 21ste eeuw in te leiden? En met een Europees in plaats van Belgisch model een basis te leggen voor de Vlaming die zich in talenkennis écht onderscheidt?


Blog DS, 29-11-2014 (Luc Van Doorslaer)