We kunnen stemmen, maar we kiezen niet
 

Hendrik Vuye hard voor Belgische kiessysteem: “Wij leven niet in een democratie. We kunnen stemmen, maar we kiezen niet”


Uittredend Kamerlid Hendrik Vuye (Vuye&Wouters) vindt het Belgische, politieke systeem ondemocratisch. De grote machtsconcentratie bij de partijen – kortweg particratie – zorgt ervoor dat de controlemechanismes zijn verdwenen en we eigenlijk niet meer van een democratie mogen spreken. Die opvallende analyse maakte de professor staatsrecht in het Radio 1-programma "Nieuwe feiten". “Als kiezer kan je in België stemmen, maar eigenlijk kies je niet”, aldus Vuye.


De ondertussen wereldwijde bekendheid van het Amerikaanse Congreslid Alexandria Ocasio-Cortez blijft ook in ons land niet onbesproken. Haar verhaal over hoe ze zich zonder voorkennis, financiering of politiek netwerk op 29-jarige leeftijd tot in het Amerikaanse Congres knokte is sinds kort ook te zien op Netflix.

Dergelijke gevallen van politieke figuren die uit het niets naar voren treden blijven erg uitzonderlijk, maar zijn dus niet ondenkbaar in het Amerikaans kiessysteem. Ook Donald Trump, die zonder ooit een politiek mandaat te hebben gehad toch de presidentiële nominatie van de Republikeinen wist binnen te halen, is daar een voorbeeld van.

Hendrik Vuye grijpt dit verhaal aan om het Belgische, particratische systeem aan te klagen. "Een Vlaamse Ocasio-Cortez kan niet." Dat komt vooral door het bestaande partijwezen zoals wij dat in België kennen. Bij ons is het de partijtop van de politieke partijen die bepaalt wie een kans maakt op een zetel in het parlement. “Als je geen verkiesbare plaats hebt, is het bijna onmogelijk om verkozen te worden”, stelt Vuye.

Dit heeft heel duidelijke gevolgen voor de uiteindelijke samenstelling van het parlement. Bij de vorige verkiezingen van 2014 zijn er in totaal drie kandidaten verkozen vanuit een niet-zichtbare plaats op een kieslijst. “Dus je kan eigenlijk zeggen dat er in 2014 drie Kamerleden (op een totaal van 150) op eigen kracht verkozen zijn.”


Partijfinanciering

Wie zonder steun van een partij in het parlement wil geraken, moet dat in ons systeem dus doen met een eigen lijst en dus een eigen partij. Ook dat geeft allerlei nieuwe hindernissen. Zo krijgt een nieuwe partij geen financiering, terwijl de nu zittende partijen vandaag samen jaarlijks 72 miljoen euro krijgen van de belastingbetaler.

Wanneer je er toch in slaagt om met een eigen lijst de kiesdrempel van 5% te halen en zo in de Kamer te komen (Jean-Marie Dedecker slaagde hier bijvoorbeeld in met zijn Lijst Dedecker), dan krijg je pas financiering als je een erkende fractie vormt. Hiervoor moet je met minstens 5 leden (op 150) zijn, wat dus meteen erg veel is. “Voor iemand die echt als buitenstaander begint, is het een quasi onmogelijke zaak”, stelt Vuye.


Tegen de versnippering

Al deze regels zijn er om de versnippering van het partijlandschap te verhinderen. Vuye kan zich niet vinden in deze uitleg. Hij kijkt daarvoor naar Nederland, waar er op dit moment 13 partijen in het parlement zetelen. Daarvan zijn er zes die bij ons onder de kiesdrempel zouden vallen en dus geen vertegenwoordigers zouden hebben. Toch heeft Nederland een begrotingsoverschot, en België een tekort. “Gaan beweren dat een land daardoor instabieler zou zijn, klopt dus niet. Nederland bewijst net het tegendeel.”

De kiesdrempel vindt Vuye dus bijzonder ondemocratisch. Thierry Baudet haalde toen hij voor het eerst opkwam 1,78%, maar kwam wel in het parlement. Zo kon hij verder bouwen tot waar hij nu staat. Hetzelfde kan gezegd worden over de Franse president Emmanuel Macron. “Wat hij gedaan heeft in Frankrijk, is bij ons onmogelijk.”


Heilige getrouwheid aan de partijlijn

Ook over het stemgedrag van de Belgische Kamerleden is Vuye erg kritisch. “De Belgische cijfers tonen een uitzonderlijke getrouwheid aan de partijlijn in vergelijking met andere landen.” Parlementsleden in ons land stemmen met andere woorden zo goed als nooit tegen het standpunt van hun partij.

Ook dit linkt Vuye aan het functioneren van de particratie, meer bepaald het feit dat deze Kamerleden steeds in het achterhoofd hebben dat ze hun positie op de lijst bij de volgende verkiezingen moeten vrijwaren. “Een Kamerlid dat eigen accenten gaat leggen, wordt wel eens naar een niet-verkiesbare plaats op de lijst verschoven”, aldus Vuye.


Fraudegevoelig

Het Belgisch politiek systeem wordt dus volledig gecontroleerd door de macht van de partijen. “Je hebt eigenlijk een soort pact tussen de klassieke partijen dat de zaken in hand houdt.” Dit wil zeggen dat je eigenlijk een zeer beperkt aantal mensen hebt om de politieke beslissingen te nemen.

Het gevolg daarvan is dat elke vorm van controle bij ons is uitgeschakeld. “De parlementsleden controleren de facto de regeringsleden niet meer en dat maakt – en dat beseft men onvoldoende – dat ons systeem ook fraudegevoelig is geworden.” Dit omdat het volstaat om een van die beslissers te kunnen beïnvloeden.

Het uiteindelijke gevolg van dit gebrek aan controle is volgens Vuye een schandaal. “Het staat in de sterren geschreven dat er ooit weer een schandaal als de Agusta-affaire komt in de toekomst”, besluit de gewezen N-VA'er.


www.vrt.be, 06-05-2019 (Bavo Boutsen)