actualiteitsforums - De hetze tegen vaccinatie

Vaccineren tegen onverantwoordelijke dwazen?

Alternatieve geneeswijzen geven hun praktijk graag een aureool van "natuurlijkheid". Het begrip is zeer geliefd in de sector. Het appelleert aan zuiverheid, onschuldigheid en onschadelijk. Heel wat alternatieve toepassingen zijn nochtans volstrekt onnatuurlijk: van nekkraken bij babies door chiropractors tot homeopatische producten die synthetisch geproduceerd worden. Maar woordmagie leidt ook de aandacht af van de achterliggende overtuiging die vaak minder onschuldig is dan men vermoedt. Eén kwalijke kant die we hier belichten is de anti-vaccinatiementaliteit, die als een rode draad doorheen het alternatieve landschap loopt. De leuze "baat het niet dan schaadt het niet" gaat eigenlijk niet op.

In alle landen ter wereld worden bijna alle, of toch zoveel mogelijk, kinderen gevaccineerd tegen een reeks ziekten veroorzaakt door bacteriën en virussen. In België is enkel de inenting tegen kinderverlamming (poliomyelitis) bij wet verplicht, alle andere gebeuren op vrijwillige basis. Die prikjes worden meestal gegeven tijdens de gratis raadplegingen van Kind en Gezin, maar heel wat ouders verkiezen daarvoor bij hun eigen huisarts of naar een kinderarts te gaan. Dankzij die veralgemeende campagnes is ongeveer 90% van de bevolking in de westerse landen ingeënt en zijn er al een hele reeks nare ziekten bijna verdwenen. Er zijn niet veel mensen meer die zich nog herinneren wat een vreselijk lijden die ziekten konden aanrichten. Er worden steeds meer nieuwe vaccins geïntroduceerd om nog meer van die gevaarlijke ziekten te voorkomen. Een recent voorbeeld is pneumococcenvaccinatie, die niet alleen kinderen beschermt, maar ook hun gevoelige grootouders. Door vaccinatie werden de pokken zelfs geheel uitgeroeid, één van de grootste plagen die de mensheid ooit heeft gekend. Daarom is nu de pokkenvaccinatie overbodig.

Aan poliomyelitis (kinderverlamming) stierven in 2006 wereldwijd nog maar 1968 kinderen, dank zij grootschalige vaccinatiecampagnes. Poliomyelitis kan worden uitgeroeid zoals de pokken, en dat probeert de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) sinds 1988. In 1988 stierven er nog 350.000, dat is een daling met 99%. Voor ieder sterfgeval moet je een vijftal kinderen in rekening brengen die overleven met blijvende handicap. Sinds 2002 heeft de WHO 124 landen poliovrij verklaard. Er blijven nog haarden in Nigeria, India, Afghanistan en Pakistan. De WHO schat dat er sinds de campagne vijf miljoen minder verlamden zijn.

Voor ons liggen enkele pamfletten, verdeeld door de Vereniging voor Vaccinatievrijheid, de Zelfhulpgroep Vaccinatieschade en de vzw Preventie Vaccinatieschade. Het contactadres is telkens dezelfde postbus, nr. 533 te Genk. Ze gaan uit van een groepje verkopers van alternatieve behandelingen, vooral homeopaten. Ze beweren dat vaccineren niet nodig en zelfs gevaarlijk is, en dat je beter bij hen komt om de “natuurlijke weerstand te laten verhogen”. Het idee dat je “natuurlijke weerstand” verhogen goed is voor de gezondheid klinkt logisch, maar is recent helemaal naar de vuilbak van de wetenschappelijke geschiedenis verwezen. Net het tegendeel lijkt het geval. De nu populaire “ontstekingstheorie” tracht te verklaren waarom zowel de historische kindersterfte als de moderne sterfte bij ouderen zo sterk daalt. Vanuit een darwinistisch perspectief verwacht je dat de nu veel grotere aantallen overlevenden zwakker zijn. Waarom leven ze toch langer? Als een jong kind wordt blootgesteld aan veel infecties, zal het zijn weerstand flink moeten opschroeven om te overleven. Op hogere leeftijd keert die hoog opgeschroefde weerstand zich tegen het eigen weefsel, meer bepaald tegen de eigen vaatwand. Minder infecties op kinderleeftijd gaan daarom gepaard met minder hart- en vaatziekte op oudere leeftijd. Het is verdomd onrechtvaardig: hoe lager de kindersterfte, hoe lager de sterfte op alle volgende leeftijden...

De tegenstanders keren zich tegen alle gebruikelijke vaccins. Tetanus raden ze af, tenzij voor “welbepaalde groepen”. De tetanusbacil is alomtegenwoordig in vuil en stof. De patiënt krijgt hevige onophoudelijke spierkrampen, terwijl het lichaam door de rugspieren in een achterover gestrekte boog wordt getrokken. Behandeling bestaat uit verlamming met spierverslappers en beademing, maar desondanks overlijden (niet-gevaccineerde) patiënten nog geregeld. Difterie (kroep) raden ze absoluut af “want het komt enkel nog voor bij personen uit de derde wereld en het is behandelbaar”. Helaas weten de Russen dat niet. Het socialisme had ook voordelen, onder andere goed georganiseerde vaccinatieprogramma's. Door de ineenstorting van de vaccinatieprogramma's waren er alleen al in 1998 in de oude Sovjet-Unie 200.000 gevallen van difterie met 5.000 doden. Bij kinderen onder de vijf jaar loopt de sterfte op tot 5%.

Volgens de tegenstanders van vaccinatie mag je tegen kinkhoest absoluut niet vaccineren, want “het gevaar van het vaccin is groter dan dat van de ziekte”. Je zou de charlatans potdorie naar een tropische pediatrie willen sturen. Kinkhoest is niet veel minder dodelijk dan mazelen. Wereldwijd sterven er enkele honderdduizenden kinderen, vaak op een basis van ondervoeding: de onophoudelijke lange hoestbuien eindigen in braken en putten kinderen uit. Bij baby's is kinkhoest nog steeds een levensbedreigende medische noodtoestand.

Mazelen zou een gewone kinderziekte zijn. Per jaar sterven er toch nog ongeveer 350.000 kinderen aan deze gewone kinderziekte (2006). Mazelen geeft een middenoorontsteking bij 1 op 10, longontsteking bij 1 op 20, hersenaantasting (encefalitis met doofheid, epilepsie of mentale retardatie) bij 1 op 1000. Een op de 500 sterft eraan in het westen. Maar waar slecht gevoede kinderen op jonge leeftijd massieve infecties te slikken krijgen, loopt de sterfte op tot 10%. Waar de voeding arm aan vitamine A is, is mazelen de grootste oorzaak van verworven blindheid bij kinderen. In niet-gevaccineerde Afrikaanse dorpen kan een zware mazelenepidemie tot één derde van de jonge kinderen blind, gehandicapt of dood maken.

Griepvaccin is volgens hen “volslagen onwerkzaam en geeft vaak een averechts effect”, het inenten van risicopatiënten (ouderen, hart- of longlijders, diabetici) is totaal verkeerd, want “het verbeteren van hun algemene toestand” is de enige bescherming. Natuurlijk krijgen nog veel mensen “griepachtige syndromen”, die echter geen griep zijn en waar vaccinatie niet helpt. Bij echte griep, een ware doder bij ouderen, halveert vaccinatie de sterfte. Als ouderen goed gevaccineerd zijn, en hun verzorgers natuurlijk ook (daar schort het nog veel te dikwijls aan), krijgt griep geen kans om te spreiden, en treedt er gewoon geen epidemie op.

Je moet niet tegen alles en nog wat vaccineren. Zoals bij alle medische interventies toegepast op de hele bevolking moeten de kosten worden afgewogen tegen het maatschappelijke belang en het individuele nut. Dat gebeurt bij het invoeren van nieuwe vaccins. Het oude kinkhoestvaccin was niet onschadelijk, maar nog steeds veel minder erg dan de ziekte. De druk van Big Farma is nooit gering, maar de kosten van massale vaccinatie evenmin: er wordt altijd flink gestudeerd. Het maatschappelijke belang is centraal in dit debat: bij hoge vaccinatiegraad worden niet-gevaccineerde kinderen mee beschermd, de zogenaamde kudde-immuniteit, omdat de ziekte niet langer kan spreiden. De ouders die niet vaccineren, profiteren de facto van de plichtsbewustheid van anderen, hoewel hun beslissing dikwijls wordt ingefluisterd door een misplaatst natuursentimentalisme of verkeerde opvattingen over weerstand en immuniteit.

Wie zijn deze strijders tegen vaccinatie en wat beweegt hen?

De antivaccinatiebeweging is internationaal en is ontstaan in Groot-Brittannië, waar de eerste National Anti-Vaccination League werd opgericht in 1866. De pokken is een van de grootste gruwels aller tijden, uitgeroeid door de vaccinatie. Je vraagt je echt af wat deze mensen bezielde, door welke soort hondsdolle vleermuis ze waren gebeten (tegen hondsdolheid kan je overigens ook vaccineren, de enige manier om het te overleven: het is de enige infectieziekte die – indien bevestigd – tot nog toe één persoon heeft overleefd). Deze beweging heeft stand gehouden doorheen de twintigste eeuw en Groot-Brittanië heeft zware epidemies van kinkhoest gekend door de lage vaccinatiegraad van zijn bevolking. De vermindering van de vaccinatiegraad in 1974 werd gevolgd door een epidemie van meer dan 100.000 kinkhoestgevallen met 36 doden in 1978.

In Nederland is de Nederlandse Vereniging Kritisch Prikken (NVKP) even vurig anti. Ook daar is de boodschap dat inenten onnodig en heel gevaarlijk is, en dat reguliere gezondheidszorg het publiek stelselmatig vals voorlicht uit onwetendheid of andere, duistere motieven. Daar is de drijvende kracht een homeopaat die beweert dat die ziekten niet worden veroorzaakt door virussen of bacteriën, maar door een specifieke vatbaarheid van het individu. Pas nadat iemand de verschijnselen van een bepaalde aandoening heeft gekregen verschijnt de bacterie of het virus dat bij de ziekte hoort. Medicijnen mogen niet genezen, maar slechts de kracht van zelfgenezing stimuleren. Homeopathie als onschadelijke therapie voor onschadelijke aandoeningen, daar kan je eens mee glimlachen, maar deze adviezen zijn ver van onschadelijke verdunde onzin.

Religieuze fundamentalisten vormen een andere antivaccinatiekern. In Nederland zijn fundamentalistische christenen, die de bijbel erg letterlijk nemen en menen dat je niet mag handelen tegen Gods wil, meermaals zwaar getroffen. Zij ontsnapten aan de “kudde-immuniteit” omdat ze een kleine, geïsoleerde en niet-gevaccineerde kudde vormden. In 1992 liepen 59 personen verlammingen op, uitsluitend niet-gevaccineerden, in 2000 volgde een mazelenepidemie: 2811 gevallen, 64 ziekenhuisopnamen, 418 ernstige thuis behandelde complicaties en drie doden, waaronder een jongen van 17 jaar. Die mazelen werden dan ook nog door een bezoekster overgebracht naar hun geloofsgenoten in Canada. In 2004 en 2005 werden ze nogmaals zwaar getroffen, dit keer door een epidemie van rubella (rode hond), met als gevolg een doodgeboren baby en enkele zeer ernstig gehandicapten (doof, blind). Het zouden allemaal goedaardige kinderziekten zijn, van eens goed doorzieken word je sterk, en indien niet, is het toch allemaal Gods wil.

Ook islamfundamentalisten verzetten zich. In Pakistan is het aantal poliogevallen scherp aan het stijgen na een campagne in sommige madrassa's en moskeeën. Gezondheidswerkers van de VN die vaccinaties aanraden, worden zelfs met de dood bedreigd. Ook in Nigeria hebben sinds 2003 fundamentalistische moslims bereikt dat er weer haarden van polio opflakkeren die riskeren zich uit te breiden naar tientallen Afrikaanse landen die poliovrij waren. In Nigeria en Pakistan verspreiden ze het gerucht dat die vaccins een duivelscomplot zijn van de westerse landen om aids te verspreiden, hun kinderen steriel te maken of te vermoorden. Voor alle duidelijkheid: dit zijn fanatieke minderheden, om vele redenen zwaar gefrustreerd en achterdochtig tot op het waanzinnige af. Voor hen zijn vaccins gevaarlijk, niet effectief en is er een grote doofpot over de gevaren. Saudi-Arabië, niet bekend om zijn laksheid in godsdienstkwesties, eist van de bedevaarders naar Mekka een certificaat van vaccinatie tegen meningitis, anders krijgen ze geen visum.

Verder is er de “jardin des miracles” van alternatieve genezers. De homeopathie, chiropraxie, osteopathie of naturopaten zijn in grote mate antivaccinatie-doctrines die hun praktijk graag een aura geven van “natuurlijkheid”, appellerend aan onschuld en zuiverheid. Ze zijn tegen vaccinaties, niet in de eerste plaats vanuit medische beweegredenen maar vanuit een geromantiseerd natuurlijkheidsideaal of een zekere natuursentimentaliteit, die niet zelden terug te brengen is tot een zwak voor folklore. Antroposofen geloven dat vaccinatie ingaat “tegen de natuur”. Dat is echt zo: moedertje natuur doodt één kind op twee voor volwassenheid, de natuurlijke levensverwachting is niet veel hoger dan 30 jaar. De menselijke evolutie wil net de natuur beheersen.

Een groot deel van de homeopaten, chiropractors, osteopaten en naturopaten hebben een afkeer van alle wetenschappelijke geneeskunde, die zij allopathie noemen. Vooral de farmaceutische industrie is de grote boosdoener en moordenaar van kinderen. De grote Vithoulkas, de aanbeden supervedette van de homeopaten, zegt onomwonden dat hij tegen vaccins is: “Vaccinations prevent epidemic diseases by compromising the immune system which is then unable to develop the epidemic fever.” Hij bedoelt dus dat je eerst flink ziek moet zijn om later heel gezond te kunnen worden. Dat zeggen de antroposofen ook: een kind gaat pas goed groeien en ontwikkelen als het eerst eens flink ziek is geweest. Kinderen die blind zijn door mazelen, half verwoeste longen hebben door kinkhoest of verlamd zijn door polio, die groeien nochtans niet zo heel goed. Sommige ouders houden dan mazelen- of windpokkenparty's, om hun kinderen natuurlijk te besmetten via zieke kindjes. Die kinderen gaan het natuurlijke gevaarlijke virus verspreiden in de gemeenschap, en als ze dan iemand besmetten die om goede redenen niet gevaccineerd is of geen weerstand heeft, komt die in levensgevaar. De Vlaamse viroloog Marc Van Ranst noemt in De Morgen van 20 juni 2006 de mazelenparty's “totaal onverantwoord” en “even laakbaar als slagen en verwondingen”.

Volgens hun eigen publicaties is 46% van de Amerikaanse chiropractors actief tegenstander van vaccinaties tegen kinderziekten (J Manipulat Physiolog Therapeut 1994;17:584-90). Peilingen in Groot-Brittannië en Canada wijzen op zeer hoge percentages van anti's bij de chiropractors, 1/3 tot meer dan de helft raadt actief vaccins af. De International Chiropractors Association promoot en verkoopt een leugenachtig antivaccinatieboek van Viera Scheibner, Vaccination: 100 Years of Orthodox Research Shows that Vaccines Represent a Medical Assault on the Immune System. Veel chiropractors menen dat vaccins overbodig zijn omdat zij het immuunsysteem kunnen fijnregelen door de ruggenwervels te laten kraken. Wie denkt dat ik overdrijf, doe een internetsearch naar “chiropractic vaccine”, u zult versteld staan van wat daar beweerd wordt. De boodschap is steeds dat vaccineren gelijk staat met massamoord, een echte holocaust (sic!). Dat is eigenlijk dezelfde boodschap die onze westerse alterneuten ook verspreiden, maar hier verpakken ze het in misleidende en wetenschappelijk klinkende argumenten.

Wat wordt er zoal beweerd over negatieve gevolgen?

Zoals steeds zijn het aandoeningen met onbekende oorzaak of veel voorkomende symptomen die de grootste kanshebbers zijn. In het vaccinatieverhaal zijn, naast de hele medische encyclopedie, wiegendood en autisme erg populair. Later onderzoek heeft aangetoond dat de wereldwijde epidemie van wiegendood er onmiskenbaar was, maar werd veroorzaakt door het op de buik leggen van baby's. Pedagogen, niet gehinderd door proefondervindelijke kennis van zaken, vonden dat dat heel goed was voor hun motorische ontwikkeling. Wiegendood is zo een voorbeeld uit het leerboek van de Evidence Based Medicine geworden: hoe dodelijk bakerpraatjes wel kunnen zijn. Campagnes die de kinderen weer op de rug lieten leggen, halveerden wiegendood op zeer korte termijn. Schattingen lopen op tot minstens 60.000 door een verhaaltje afgemaakte baby's (wiegendood is de grootste doodsoorzaak bij jonge kinderen na de postnatale periode en het bakerpraatje spreidde als een epidemie) – het verdriet en de ellende van 120.000 ouders en nog eens zoveel grootouders mag je erbij denken (Gilbert et al. Infant sleeping position and the sudden infant death syndrome: systematic review of observational studies and historical review of recommendations from 1940 to 2002. International Journal of Epidemiology 2005 34(4):874-887). Deze geschiedenis schaamtevol verzwijgen zodat we er niet genoeg van kunnen leren: dat vinden wij pas een schunnige doofpotoperatie.

Het kernverhaal van de antivaccinatielobby is steeds de complottheorie: “de wetenschap doet nog steeds alsof haar neus bloedt en ontkent halsstarrig elk verband met vaccinatie.” Waarom zou “de wetenschap” doen alsof haar neus bloedt? Dat is een ongelooflijk lasterlijke aantijging tegen honderdduizenden wetenschappers en artsen, die naast beoefenaars van wetenschap of geneeskunde ook gewone moeders en vaders zijn met gewone kinderen. Het is simpel te toetsen: als “de dokters” zouden twijfelen aan het nut van vaccinatie, vaccineren ze hun kinderen niet. Er zijn pittige studies die aantonen dat dokters vaak wat anders doen voor zichzelf en voor hun familie dan ze aanbevelen, maar hun kinderen vaccineren, dat doen ze, en meer dan anderen.

Over de hele wereld zijn deze alarmerende berichten over de gevaren van vaccinatie zeer ernstig genomen en grondig onderzocht, met inzet van enorme mankracht en geld. Er werden in meerdere landen speciale instituten opgericht om data te verzamelen. In de VS is er sinds 1990 het Vaccine Safety Datalink Project (VSD), dat de volledige medische gegevens van meer dan 5,5 miljoen mensen jaarlijks verzamelt en in totaal 9 miljoen mensen volgt via hun managed care organizations. De opdracht is systematisch de veiligheid van alle vaccins te bewaken. Omdat alle gegevens in de database opgenomen worden, ook als ze niets met vaccins te maken hebben, kan men elke afwijking tussen al dan niet gevaccineerden opsporen. Een van de vele gepubliceerde resultaten was dat er geen verschil is in voorkomen van wiegendood. Ook Canada heeft een reeks programma's via de kinderhospitalen lopen om elk mogelijk incident te registreren. Dan zijn er ook nog het Vaccine Adverse Event Reporting System (VAERS) en het Clinical Immunization Safety Assessment (CISA) om elke mogelijke nevenwerking te registreren. Hun publicaties zijn toegankelijk op het internet.

Wat moet de leek nu geloven?

De kinderziekten waartegen gevaccineerd wordt, zijn dodelijk of verminkend. Er is geen enkele aanwijsbare reden waarom kinderen beter zouden worden van het doormaken van ernstige ziekten. Kinderen worden zeker niet beter van doof, blind of verlamd worden. Kinderen die gezond opgroeien, worden groter en leven langer.

De huidige vaccins hebben nevenwerkingen, maar die zijn zelden gevaarlijk. Uiterst zelden treden er zeer ernstige bijwerkingen door vaccinatie op, maar het gevaar van de ziekte is steeds vele malen groter. Je kan erop rekenen dat je kind toch beschermd wordt zolang de anderen hun kinderen maar vaccineren - maar bij voldoende aantallen egoïsten loop je risico op een nieuwe epidemie en zullen er velen prijs hebben, in de vorm van een zware ziekte of een levenslange handicap.

Niet alle vaccins zijn noodzakelijk of zelfs nuttig. Daar wordt flink op gestudeerd, mede door de hoge kosten van algemene vaccinatie. Op ministeries van Volksgezondheid of vergelijkbare instellingen zitten ouders zoals u, met kinderen zoals u. Alle medische beslissingen blijven mensenwerk, maar historisch zijn er zelden vergissingen gebeurd met vaccinaties. De uitroeiing van de pokken is een onwaarschijnlijk menselijk succes geweest. Helaas blijft de uitroeiing van kinderverlamming steken, mede door antivaccinatiedwaasheid, maar in elk geval is deze vreselijke ziekte al gereduceerd tot minder dan 1% van wat het vroeger was, een schepper van verminkte bedelaars. Mazelen- en kinkhoestvaccinatie heeft de kindersterfte enorm doen dalen in de tropen.

We willen ook nog op het volgende wijzen: men vaccineert niet enkel om het kind te beschermen, maar ook hen die wegens verminderde immuniteit niet kunnen of mogen gevaccineerd worden. Die personen zullen als eersten overlijden als een epidemie zich kan verspreiden of als ze in contact komen met iemand die “natuurlijk” ziek is geweest en zo permanent drager en verspreider is geworden van het echte virus.

Om het gevaar te onderlijnen van niet-vaccineren willen we nog enkele ervaringen van een ex-tropenarts meegeven. In 1987 verschijnt op de consultatie van tropengeneeskunde een Belgische piloot met rare verlammingsverschijnselen. De arts denkt onmiddellijk aan kinderverlamming: hij herkent het beeld. Vele kinderen van de geboortegolf werden gevaccineerd na de verwoestende epidemieën van de jaren 1950 die vele slachtoffers hebben gemaakt. Maar als volwassenen lieten ze zich nog niet hervaccineren en in de tropen kan dat gevaarlijk zijn. De piloot was bij een rustpauze in West-Afrika gaan lopen en had water gedronken dat mogelijk verdacht was. De bloedtesten bevestigen een recente polio-infectie. De ex-piloot is uiteindelijk uit de rolstoel geraakt, op wilskracht en op de spieren die hem nog restten. Hij zal geen marathons meer lopen en ook geen vliegtuigen meer besturen.

Of neem het volgende voorbeeld: een arts komt ziek terug van een missie in de tropen, met rare verlammingsverschijnselen. Het Academisch Ziekenhuis gooit het laboratorium naar zijn hoofd. De oud-directeur van het Tropisch Instituut, ex-hoogleraar infectieziekten en ex-tropenarts komt op bezoek. Hij draait zich na een paar minuten weer om, om te gaan vragen of er testen voor polio gebeurd zijn. Quod non: dat was toen niet standaard. De testen zijn positief voor een recente polio-infectie. Gevolgen van de infectie: de arts kan nu slechts moeizaam praten, zijn ademhalingsspieren hebben een zware klap gekregen. Filosoof en levensgenieter zijnde, vindt hij dat hij veel geluk heeft gehad. Het kon veel erger.

Het rurale districtsziekenhuis in Kongo – in de goede oude tijd van Mobutu, horresco referens – kan de volkeren aan de stroom nog niet vaccineren. Om die te bereiken, moet je met de kano gaan, er zijn geen wegen, ze leven verspreid semi-nomadisch en de stroomversnellingen staan geen grotere boten toe. Een zware mazelenepidemie slaat toe. In één weekend telt de jonge tropenarts 9 dode kinderen in zijn kleine pediatrie, in een week worden dat er 37. Hij zal het gevoel van hopeloosheid en hulpeloosheid nooit vergeten.

De vrouw van een van ondergetekenden heeft als baby kinkhoest gehad. Haar vader vertelt hoe hij in doodsangst met haar naar buiten liep in de winternacht, in de hoop dat zij daar meer lucht zou krijgen. Hij zag haar bijna stikken in zijn armen. Ze heeft enige dagen tussen leven en dood gezweefd - de ouders hoopten het beste maar vreesden het ergste. We zouden hen niet vertellen dat kinkhoest een goedaardige kinderziekte is.

Het moge duidelijk wezen, de hetze tegen vaccinatie is gevaarlijk. Vandaar ook deze concrete aanbeveling: als uw kind letsel heeft opgelopen door een kinderziekte die voorkoombaar was, aarzel niet om klacht in te dienen en schadevergoeding te eisen van de alternatieve arts die u heeft afgeraden te vaccineren. Een advies om iets niet te doen, is evengoed een advies. Dwazen moeten de verantwoordelijkheid opnemen voor hun dwaasheid.

Prof. Wim Betz is emeritus diensthoofd van het centrum voor huisartsopleiding aan de Vrije Universiteit Brussel. Hij is stichtend lid en voorzitter van SKEPP.
dr. Luc Bonneux is epidemioloog.

Tijdschrift voor wetenschap en rede - december 2007 (W. Betz - L. Bonneux)