Het systeem achter de verontwaardiging
 

Vertekend Afghanistan


Van 'Time Magazine' tot 'De boekhandelaar van Kaboel': westerlingen doen niets liever dan de Afghaanse werkelijkheid verdraaien, zegt PRIYAMVADA GOPAL.


In navolging van een legendarische cover van National Geographic uit 1985 wordt de cover van Time Magazine deze week ook gesierd door een mooie, jonge Afghaanse vrouw. Maar in dit geval zie je een gapend gat op de plaats waar vroeger haar neus was, voor die weggesneden werd op bevel van de Taliban. Het grimmige bijschrift luidt: 'Wat gebeurt er als we Afghanistan verlaten.' In het hoofdartikel wordt omzichtig verklaard dat de foto niet afgedrukt wordt 'als steun aan de oorlogsinspanningen van de VS, en ook niet als een verzet daartegen'. Het zou hun bedoeling zijn een tegenwicht te bieden voor de bezwarende onthullingen van WikiLeaks - 91.000 documenten die volgens Time geen 'emotionele waarheid en inzicht bieden in verband met de manier waarop in dat moeilijke land geleefd wordt'.

Feministen beweren al langer dat de situatie van vrouwen aanhalen om een bezetting te rechtvaardigen een cynisch manoeuvre is en de cover van Time wordt daar nu al van beschuldigd. Het is dan ook interessant dat uit de documenten van WikiLeaks blijkt dat de CIA adviseert de ellende van Afghaanse vrouwen als 'drukpunten' te gebruiken, een gevoelsgebonden manier om de verflauwde publieke steun voor de oorlog weer op te wekken.

Vrouwonvriendelijk geweld is onaanvaardbaar, maar we moeten ons ook zorgen maken om de niet aflatende hardnekkigheid waarmee een ingewikkelde oorlog, bezetting en werkelijkheid herleid worden tot een verhaaltje voor het slapengaan.

Niet alleen Time vat de Afghaanse werkelijkheid samen als simplistische moraliteiten. Dankzij een betreurenswaardig aantal recent verschenen werken zijn we er gewend aan geraakt Afghanistan te zien als een 'kapot, dertiende-eeuws land', zoals de Britse minister van Defensie Liam Fox het noemde, een land dat enkel gekenmerkt wordt door ziekelijk gewelddadige mannen en in stilte vernederde vrouwen. Terwijl de Afghanen het zwijgen opgelegd wordt en ze nog machtelozer staan, nu ze herleid zijn tot het onderwerp van Westerse tuchtiging, is door de recente veroordeling van De boekhandelaar van Kaboel van Asne Seierstad de mogelijkheid ontstaan vervormingen aan te vechten. Na haar verblijf in het huis van de hoofdpersoon uit de titel gebruikt Seierstad in haar terugblik een aanstootgevende commerciële taal om gebruikelijke huwelijksonderhandelingen te beschrijven en verwijst ze naar vrouwelijke personages als 'de boerka'. Uit de toon van haar boek valt af te leiden dat zelfs de meest anti-Talibangeoriënteerde Afghaanse mannen onverbeterlijk boosaardige patriarchen zijn. Het was dan ook te voorspellen dat de critici in hun reacties Afghanistan als een 'afschuwelijke maatschappij' afschilderden.

Hoewel er een koloniale traditie bestaat om alles wat niet tot het Westen behoort te verbannen naar het verleden van het Westen - en in hopeloosheid te laten wegrotten, zoals sommigen suggereren - is de meer modieuze mogelijkheid Afghanen in de moderne wereld te integreren door ze in een geglobaliseerd heden te leren leven. In non-fictiebestsellers zoals De schoonheidssalon van Kabul van Deborah Rodriguez leert een Amerikaanse vrouw Afghaanse vrouwen de fijne kneepjes van haarkleuringen, sexy zijn en verzet tegen onderdrukking. 'Het heeft er alle schijn van dat er geen seksleven bestaat in Afghanistan', schrijft Rodriguez, die - net zoals Seierstad - geobsedeerd is door de huwelijksgewoonten van de Afghanen. Sex and the City in het Midden-Oosten was als film misschien een flop, maar de ideologie heeft het relevante algemene feminisme vervangen. 'Aanvaardbare' Afghaans-Amerikaanse vertegenwoordigers zoals Khaled Hosseini (De vliegeraar) en Awista Ayub (De meisjes van Kabul) bevestigen de theorie dat het voorstedelijke Amerika de Afghanen tot vrijheid kan inspireren. Clichéverhalen worden bevolkt door onvermoeibare, menslievende westerlingen, op seks beluste, polygame pedofielen (meestal Afghaanse mannen) en 'kindvrouwtjes' in een boerka, met een geknakt lichaam en een dito ziel, of ze zijn net dapper genoeg om te figureren in een triomfantelijk Hollywoodverhaal. De reële effecten van de Navo-bezetting, waaronder de achteruitgang in veel vrouwenlevens door de dodelijk gewelddadige combinatie van het oude patriarchale leenstelsel en het nieuwe collectieve militarisme, komen zelden aan bod.

De verminkte Afghaanse vrouw vult uiteindelijk een symbolische leegte, die voortkomt uit een gebrek aan ideeën voor echte verandering. De waarheid is dat de VS en hun bondgenoten Afghanistan niets wezenlijks te bieden hebben, behalve brandstof voor de reusachtige oorlogsmachine die ze ontketend hebben. Hoe zouden ze dat ook kunnen? In het welvarende Westen is het tegenwoordig modern welzijnsvoorzieningen op te doeken, ongelijkheid op te drijven (waarbij vrouwen op een onevenredige manier hun rechten verliezen) en bedrijfswinst te subsidiëren. Andere ideeën die vroeger geassocieerd werden met een moderne maatschappij - sociale gerechtigheid, economische rechtvaardigheid, vrede, allemaal zaken die de Afghaanse vrouwen zouden bevrijden - zijn naar het verleden verbannen in naam van de vooruitgang. Deze waardeloze versie van een moderne maatschappij heeft de Afghanen weinig te bieden behalve bikini-epilaties en Oprah-imitatoren. Er is nood aan een radicale moderne maatschappij voor de mensheid - niet alleen voor de belaagde inwoners van Afghanistan

Priyamvada Gopal, docente post-koloniale studies aan de universiteit van Cambridge


DS, 06-08-2010

Westerse waarden en verminkte meisjes
 

Westerse waarden en verminkte meisjes


Worden vrouwenrechten misbruikt als excuus voor een neokoloniale oorlog in Afghanistan? LUCKAS VANDER TAELEN dacht het niet. Universele mensenrechten zouden wel eens de enige goede reden kunnen zijn voor die oorlog.


Hoe erg ze het lot ook vindt van de 18-jarige Bibi Aisha, die door haar man oren en neus werd afgesneden, toch kan Priyamvada Gopal (DS 6 augustus) in de voorpagina van Time, waarop het meisje poseert, niets anders zien dan een emotioneel argument dat door oorlogszuchtige Amerikanen wordt gebruikt om Afghanistan bezet te houden. Feministen, weet Gopal, vinden het wel bijzonder cynisch dat vrouwen als argumenten voor een oorlog worden gebruikt.

Dat is een merkwaardige redenering. Meestal beklagen feministen zich erover dat aan het lot van vrouwen te weinig aandacht besteed wordt. Maar als Time het negen pagina's lang heeft over de Afghaanse vrouwen, vindt Priyamvada Gopal dat cynisch.

Bestaan er dan misschien twee soorten feminisme, één voor gebruik in het Westen en een ander soort voor de rest van de wereld? Met het geloof in universele waarden, zoals de gelijkheid tussen man en vrouw, hebben denkers als Gopal het bijzonder moeilijk. Als het gaat over het lot van vrouwen in Afghanistan, waarschuwt ze meteen voor koloniale reflexen. Haar politiek correcte denken maakt dat voor haar een foto van een mishandelde vrouw op de cover van Time nooit los gezien kan worden van het Grote Kader, in dit geval het Amerikaanse oorlogsapparaat.


Salman Rushdie

Toen Salman Rushdie in 2007 aanvaardde om tot ridder geslagen te worden, verweet Gopal hem dat hij zich had laten corrumperen door het Britse establishment. Rushdie stond achter de inval in Irak en Afghanistan, vanuit een universele verdediging van mensenrechten. Gopal viel hem hard aan en catalogeerde hem bij 'dat soort linksen die menen dat de notie van menselijke waarden, verdraagzaamheid en vrijheid fundamenteel westerse ideeën zijn, die verdedigd moeten worden.' Wat was er toch met de Rushdie gebeurd die ze vroeger zo bewonderde, vroeg Gopal zich af toen hij nog schreef dat in een koloniale visie van het westen 'een zwarte enkel kon geïntegreerd worden als hij zich begon te gedragen als een blanke'?

Misschien is Rushdie nog altijd een scherp criticus van het kolonialisme, maar verhindert dat hem niet te geloven dat er waarden zijn die fundamenteel zijn voor alle inwoners van deze planeet. Want als we dat niet geloven, dan bestaat er geen enkel argument om bijvoorbeeld steniging of besnijdenis van vrouwen aan te klagen. Ik vind het juist getuigen van een vreemd soort neokolonialisme als men als Westerling belangrijke waarden voor zichzelf gaat reserveren.

Dat vindt Gopal net niet: Afghanistan kan niets leren van het Westen. Ze trekt de lijn door tussen het aloude kolonialisme en de huidige westerse interventies. Voor haar is er geen verschil tussen beide en is de Amerikaanse politiek slechts 'de meer modieuze mogelijkheid Afghanen in de moderne wereld te integreren door ze in een geglobaliseerd heden te leren leven'. Een universeel waardenkader is volgens Gopal slechts een voorwendsel om de hele wereld ons kapitalistisch systeem op te dringen. Anders gezegd: wie vanuit een westers waardenstelsel verontwaardigd is over gemutileerde vrouwen, dient de belangen van het globale kapitalisme.

Priyamvada Gopal wantrouwt overigens principieel westerse boeken over de positie van de vrouw in Afghanistan, zoals De boekhandelaar van Kaboel van Asne Seierstad. Voor haar is het feit dat de man naar de rechter stapte omdat hij in het boek wordt afgeschilderd als een gewelddadige echtgenoot en daar zijn gelijk haalde, het bewijs dat Seierstad bewust de Afghaanse realiteit vervormd heeft. En dus moeten we vooral niet geloven wat zij geschreven heeft. Asne Seierstad bracht maanden door bij de familie van de boekhandelaar in Kabul. Maar vanuit Cambridge weet Priyamvada Gopal beter. Het kan volgens haar gewoon niet anders dan dat Seierstad vanuit haar westerse waardenkader een vertekend beeld heeft opgehangen.

En zo gebeurt weer de wonderlijke omdraaiing waarin de dader het slachtoffer wordt: we zijn te zeer geobsedeerd door de Taliban en onderschatten 'de reële effecten van de Navo-bezetting, waaronder de achteruitgang in veel vrouwenlevens', schrijft Gopal. En daaraan koppelt ze dan de beschuldigende mantra dat wij niet veel lessen te geven hebben aan de Afghanen, want dat bij ons de sociale voorzieningen steeds verder afgebouwd worden. Zo zorgt de obsessie van het Grote Kader ervoor dat Gopal eigenlijk suggereert dat vrouwen er bij ons niet beter aan toe zijn. En dat wij ons dus van elke gemoraliseer over Afghanistan moeten onthouden.

Kritische analyses zijn noodzakelijk en te verkiezen boven het uitvergroten van faits-divers en anekdotes. Maar de obsessie om alles steeds vanuit het Grote Kader te zien, kan even verblindend en verlammend werken en tot schuldige non-interventie leiden.

Want net zo goed kan men de Amerikaanse deelname aan de Tweede Wereldoorlog in dat Grote Kader zien en de bevrijding interpreteren als een overwinning van het Amerikaanse kapitalisme. Het nefaste aan dit soort analyses is dat men zo de essentie uit het oog verliest: dat Europa dankzij de Amerikaanse inbreng verlost is van de terreur van de nazi's. En net zoals het belangrijk is de Amerikaanse interventie in Afghanistan kritisch te kaderen, mag dit niet leiden tot intellectuele verblinding en schuldig verzuim.

Het relaas van een jonge vrouw die voor het leven verminkt is, mag nooit gereduceerd worden 'tot een verhaaltje voor het slapengaan', zoals Priyamvada Gopal dat doet. Hoeveel bedenkingen er ook te formuleren zijn bij de Amerikaanse interventie in Afghanistan en elke berichtgeving daarover, laat ons toch niet vergeten dat in dat land geen vrouw gediend is met een overwinning van de Taliban.

Luckas Vander Taelen, Vlaams parlementslid voor Groen!


DS, 11-08-2010