De operatie die D-Day doet verbleken
 

De operatie die D-Day doet verbleken


BRUSSEL - Het is gemakkelijk gezegd, dat van die terugtrekking uit Afghanistan. Maar tussen die droom en de daadwerkelijke daad ligt een logistieke nachtmerrie.


Niks hadden ze in handen, geen van beiden. Niet de Amerikaanse president Barack Obama en niet zijn Pakistaanse evenknie Asif Ali Zardari. De Pakistaanse president was begin deze week nochtans uitgenodigd op de Navo-top in Chicago om te proberen de getroebleerde relaties met ‘het Westen' te verbeteren. Dat ze na afloop geen millimeter vooruitgang konden voorleggen, was echt niet de bedoeling.

Sinds een Navo-bombardement in november vorig jaar, waarbij 24 Pakistaanse militairen het leven lieten, heeft Pakistan zijn doorvoerroutes naar Afghanistan gesloten. Het land wil excuses van de Verenigde Staten, maar verder dan dat hij het incident betreurde, is Obama nooit geraakt. Ook andere Navo-landen zijn niet gehaast om de Pakistanen meer aan te bieden dan hun deelneming.

Bovendien willen de Pakistanen ook een pak meer geld voor elke container die langs de beruchte Khyberpas moet passeren. Budgettaire engagementen kwamen er net zo min als de excuses. Zelfs zijn persoonlijke ontvangst door Obama, en de erkenning die daarmee gepaard zou gaan, mocht Zardari op zijn buik schrijven. Meer dan een gesprek met de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Hillary Clinton, zat er voor hem niet in.

Voor de militair-logistieke planners van de Navo zijn de zaken er op die manier niet eenvoudiger op geworden. Wel integendeel. Want in Chicago is met name wel beslist dat in 2013 de controle over de veiligheid van Afghanistan in handen van de Afghanen zelf komt — onder Navo-supervisie nog, maar toch. Er is bovendien ook bevestigd dat het bondgenootschap tegen eind 2014 zijn gevechtstroepen zo goed als helemaal terugtrekt uit het land. De doorgang via Pakistan is daarom van levensbelang: behalve zo'n 100.000 manschappen, moeten de Navo-landen ook tienduizenden voertuigen en tonnen en tonnen materiaal terug mee naar huis brengen. Van wapens en munitie tot computers en bureaustoelen.

Over een periode van tien jaar tijd hebben de Navo-landen die deelnemen aan de Isaf-missie zich ‘geïnstalleerd' in Afghanistan. Het komt er nu op aan alles terug te halen op amper anderhalf jaar tijd. ‘Sommige militairen beschrijven dit als misschien wel de meest complexe militaire operatie ooit', zegt een diplomaat aan De Standaard. Een hoge militaire bron vergelijkt het met een indrukwekkende referentie uit het verleden.‘D-Day is klein bier in vergelijking met wat ons in Afghanistan te doen staat.'


Antwerpen-Parijs

In diplomatieke kringen probeert men de boot nog wat af te houden. Er wordt bevestigd dat het een logistieke heksentoer van ongeziene omvang zal worden, maar de meesten voegen er meteen aan toe dat de zaak pas in 2013 echt prangend wordt. Er zijn op dit moment immers nog te veel onzekerheden om gedegen te kunnen plannen. Wie blijft tot wanneer? Gaan de Fransen echt voet bij stuk houden en eind dit jaar hun biezen pakken? En wanneer beginnen de andere landen echt te vertrekken? Dat ze eind 2014 weg willen zijn, is duidelijk. Maar wanneer wordt de terugtrekking ingezet, hoeveel troepen blijven er dan nog over en hebben die werkelijk al hun materiaal tot de laatste dag nodig? En hoe zit het met de veiligheid wanneer de Afghanen alles in handen krijgen? Wat zijn de budgetten? En wat met Pakistan?

En toch. Een andere diplomatieke bron wijst er fijntjes op dat het niet Janneke en Mieke zijn die zich uit Afghanistan moeten terugtrekken. ‘We hebben hier wel te maken met militairen. En die plannen AL-TIJD. Het is hun natuur om maanden, zo niet jaren vooruit te proberen kijken.'

Dat vooruitkijken gebeurt zowel in het SHAPE, de Supreme Headquarters Allied Powers Europe, in Bergen, als in het JFC, de Allied Joint Force Command, in het Nederlandse Brunssum. ‘Voorlopig is het werken met ramingen, maar er wordt wel degelijk al volop aan die terugtrekking gewerkt', bevestigt een bron. ‘De getallen zijn enorm. Er is nu sprake van 56.600 twintigvoetcontainers met materiaal. En dan hebben we het nog niet over de voertuigen.'

Om dat getal wat tastbaarder te maken: wie 56.600 containers netjes achter mekaar zet, kan een lint maken van de Groenplaats in Antwerpen tot aan de Eiffeltoren in Parijs, 345 kilometer lang. Omgerekend komt dat neer op 1,5 miljoen kubieke meter aan containerruimte. De boutade die in militaire kringen de ronde doet, is dat er tussen nu en eind 2014 om de 7 minuten een vrachtbeweging moet uitgevoerd worden om alles op tijd weg te krijgen — om de 7 minuten, dag én nacht.


Geitenpaadjes

Er zijn twee grote ‘evacuatielijnen' waarlangs de redeployment zal verlopen, een noordelijke en een zuidoostelijke. Die laatste loopt via Pakistan. ‘Het is de kortste en de gemakkelijkste weg', zegt een diplomaat. ‘Maar politiek is de situatie daar het minste stabiel.'

Bovendien is de route op dit moment nog helemaal geen optie. Na het bombardement waarbij in november 24 Pakistaanse militairen gedood werden, zijn de poorten aan de grensovergangen van Torkham en Chaman dichtgegaan. En voorlopig lijkt daar nog niet veel beterschap in zicht.

Waar de Pakistanen vroeger 250 dollar ‘tol' per vrachtwagen vroegen, zouden ze nu 5.000 dollar per truck willen. Ondanks die vertwintigvoudiging van de doorvoerprijs, zou dit in the long run nog wel eens de goedkoopste oplossing kunnen zijn. Wapens worden sowieso niet via de weg vervoerd, maar via luchttransporten, maar voor alles wat voor de rest vervoerd moet worden, is de optie ‘weg' aanzienlijk goedkoper dan luchttransport.

Eens de vrachtwagens de Pakistaanse grens over zijn, gaat het 800 kilometer (vanuit Chaman) tot 1.400 kilometer (vanuit Torkham) zuidwaarts, naar de haven van Karachi. Transport over zee is de volgende stap. Voor vracht met bestemming de Verenigde Staten is de eerstvolgende halte dan vaak de Verenigde Arabische Emiraten.

Maar zelfs als er excuses komen, en zelfs als die vergezeld worden van grote zakken geld, dan nog is de Pakistaanse exit-route geen evidentie. De vele vrachtwagens met bevoorrading die geblokkeerd staan in Karachi, tonen de verstrekkende gevolgen die incidenten met de Navo kunnen veroorzaken.

Bovendien is het afwachten hoe de Taliban zullen reageren op de grote exit-beweging. Er wordt onderhandeld om tot akkoorden te komen, maar een groot probleem daarbij is dat er niet één enkele ‘Taliban' is, met één centraal gezag. ‘Ik kan me niet voorstellen dat die twee jaar lang de andere kant gaan uitkijken', zegt een militaire bron. ‘En doorgangen zoals de Khyber-pas zijn relatief makkelijk te blokkeren. Soms zijn het daar echt geitenpaadjes, hoor.'


Halfvolle vliegtuigen

De transporten die via het noorden gaan, via de ‘stans' (Kazachstan, Oezbekistan, Tadzjikistan) en Kirgizië, gebeuren ofwel via de weg, ofwel deels via luchttransport. Maar door de combinatie van de zware vracht en de hoge bergketens die de vliegtuigen meteen moeten bedwingen in het noorden van Afghanistan, kunnen ze maar voor de helft volgeladen worden. Vanuit Afghanistan gaat het in de eerste plaats naar Kirgizië (Manas), Oezbekistan (Navoi), Azerbeidzjan (Bakoe) of Turkije voor een tussenstop.

Deel twee van de reis kan dan via het spoor door Kazachstan en Rusland lopen, via smalle bergwegen van Kazachstan — wat logistiek allesbehalve een evidentie is — of opnieuw via de lucht.

Los van alle mogelijke problemen met de transportroutes zelf, vormen ook de transportmiddelen een probleem. ‘Er zijn maar zoveel vliegtuigen , treinen en vrachtwagens ter beschikking', zegt een diplomaat, ‘en de rest van ‘het werk' moet ondertussen gewoon doorgaan.' Er zal in ieder geval een beroep gedaan worden op privé-bedrijven om de transporten te organiseren. ‘En hoe hoger de vraag, hoe meer die zullen aanrekenen', is te horen in militaire kringen. ‘Want iedereen wil op hetzelfde moment weg, omdat iedereen zijn spullen tot het laatste moment ter beschikking zal willen houden. De Navo zal daarom zoveel mogelijk collectief proberen te regelen via NAMSA, dat is het Nato Maintenance and Supply Agency.'


Verschroting

Om de kosten te drukken wordt de komende maanden grondig opgelijst welke spullen de verschillende legers liever kwijt zijn dan rijk. Het Afghaanse klimaat, met enorm hoge temperaturen in de zomer en diepe duiken onder nul in de winter, is ongenadig voor de militaire uitrusting. Legerjeeps die hun beste tijd gehad hebben, tenten, wooncontainers, keukens... het komt allemaal in aanmerking om ‘cadeau' te doen aan de Afghaanse bevolking. ‘We moeten gewoon nagaan of het sop de kool nog waard is. Het is niet de bedoeling om een stort achter te laten zoals de Russen indertijd, maar we kunnen nu eenmaal niet alles meenemen', luidt het bij Defensie. ‘Ook de mogelijkheid tot verschroting wordt bekeken. Als we dat ter plaatse doen, creëren we meteen ook tijdelijke werkgelegenheid voor Afghanen.'

Het laatste vraagstuk is de kostprijs van deze immense operatie. Minister van Defensie Pieter De Crem (CD&V) mag er graag op wijzen dat zijn collega-ministers raar opkeken toen hij hun de eerste keer confronteerde met het kostenplaatje dat aan deze terugtrekking hangt. ‘Tussen september en november zullen we vijf pelotons van veertig militairen en zo'n dertig leden van de militaire staf terugtrekken vanuit Kabul. De kostprijs daarvoor wordt geraamd op 4 miljoen euro', liet De Crem eerder deze week nog optekenen in Chicago.

Maar van die raming bestaan helaas meerdere versies. ‘Afhankelijk van onder meer de veiligheidssituatie kan dat oplopen tot 6, 7, 8 of zelfs 9 miljoen euro. Voor 9 miljoen euro kunnen we alles via de lucht doen', aldus een goedgeplaatste militaire bron. Eraan toevoegend dat we dergelijke marges ook zullen mogen verwachten bij de veel grotere bedragen die de komende jaren zullen circuleren, eens de exit echt op gang komt.


DS, 26-05-2012 (Peter De Lobel)