Iraanse vrouwen staan vooraan in het verzet
 

Iraanse vrouwen staan vooraan in het verzet


Hoe meer Iraanse vrouwen studeren, hoe groter de woede wordt over hun onrechtvaardige behandeling. 'Ik heb moedige jonge vrouwen gezien die aan de kop van de manifestaties lopen', zegt de Iraanse advocate Shadi Sadr, die zelf al twee keer in de cel heeft gezeten.


'Ze is een gewone vrouw die grootse daden verricht.' Zo werd Shadi Sadr (35) omschreven toen zij vorige maand in Den Haag de mensenrechtenprijs van de Nederlandse regering kreeg. De Iraanse advocate zet zich in voor de verbetering van de positie van de vrouwen in haar land. Ze is met een campagne begonnen om een einde te maken aan de stenigingen. En arme vrouwen kunnen op haar gratis verdediging rekenen in de rechtbank. Haar engagement heeft een prijs, want ze heeft voor haar activiteiten al twee keer in de gevangenis gezeten. De eerste keer werd ze opgepakt toen ze in 2007 aan het gerechtsgebouw mee betoogde tegen het proces van vijf vrouwenactivisten. De tweede keer was in de zomer van dit jaar. Toen heeft ze elf dagen in de cel gezeten nadat ze had deelgenomen aan de manifestaties om eerlijke en vrije verkiezingen te eisen.

'De periode in de gevangenis deze zomer was moeilijk. In tegenstelling tot de eerste keer, heb ik een week in eenzame opsluiting doorgebracht. Daarna werd ik overgebracht naar een gemeenschappelijk cel, waar ik met twee andere vrouwen zat.'


Wat doet eenzame opsluiting met een mens?

'Ik zat in een cel van anderhalve meter op twee. Als ik naar de wc wilde gaan, moest ik op een knopje duwen om de bewakers te roepen. Soms duurde het meer dan een uur vooraleer ze kwamen vragen wat ik nodig had. Ik voelde me zo machteloos. Ik was totaal overgeleverd aan de goodwill van de bewakers.'

'Het licht in de cel blijft altijd aan, zelfs 's nachts. Ik kon niet slapen. Ze probeerden mij steendoodmoe te maken om mijn weerstand te breken.'

'Het grote probleem is de tijd door te komen: ik had niets om te lezen, niets om te schrijven, niemand om tegen te spreken, niets. Ik was alleen met mijn dromen en mijn nachtmerries. Veel arrestanten proberen de tijd in de gevangenis slapend door te brengen, maar ik kon niet in slaap geraken. Ik probeerde goede herinneringen boven te halen. Ik dacht aan mijn dochter, aan de mensen die ik liefhad. Soms begon ik in mezelf te praten over mijn situatie of over de politiek in mijn land.'


Was u bang dat u misdrijven zou bekennen die u niet begaan had?

'De ondervragers wilden mij doen bekennen dat ik een agent van de VS was die de regering wilde omverwerpen. Ze wilden dat ik dat op papier neerschreef. Ik heb kunnen standhouden ondanks de zware druk die ze op mij uitoefenden. Ze waarschuwden mij dat, als ik zou vrijkomen, ik mijn werk zou moeten stopzetten, geen teksten meer zou mogen schrijven of naar meetings en conferenties gaan. Ze zeiden dat alles wat ik zou doen, illegaal zou zijn omdat ik een “pop van de VS, was.'

'Telkens als ik uit de cel werd gehaald, moest ik mijn ogen bedekken. Ik mocht tijdens de ondervragingen niets of niemand zien. Ik zat met mijn gezicht naar de muur terwijl de ondervrager achter mij zat. Ik kon dus niemand, zien, ik kon alleen de stem van mijn ondervrager horen. Hij was de enige persoon in de gevangenis met wie ik contact had. Na een lange periode van eenzame opsluiting, wil je dingen zeggen die je ondervrager graag wil horen. Hij is de persoon die je stuurt, die je leidt.'

'Als ik nog langer dan één week in eenzame opsluiting zou hebben doorgebracht, dan zou ik misschien wel een valse bekentenis hebben afgelegd. Ik dacht zo vaak aan mijn kind en ik wilde uit die vervloekte situatie verlost worden.'


Worden vrouwen in de gevangenis harder aangepakt dan mannen? Worden ze seksueel benaderd?

'Ja, dat is tegenwoordig de gewoonte. Sommige vrouwen worden inderdaad verkracht. Anderen worden geconfronteerd met niet-fysieke seksuele mishandeling. De ondervragers willen dat vrouwen bekennen dat ze seksuele relaties met onbekende mannen hebben gehad. Dat is voor mij ook een vorm van mentale marteling.'

'Vandaag in Iran zijn alle buitenechtelijke relaties een misdaad. Als je zoiets bekent, dan beken je dat je een misdaad hebt gepleegd. En dan mag je je aan een zware straf verwachten.'


Waarom laat de Iraanse overheid zoveel vrouwen studeren, terwijl ze hen in de samenleving een tweederangsrol geeft?

'Het feit dat zoveel vrouwen een goede opleiding hebben gevolgd, is een onbedoeld gevolg van het overheidsbeleid. Als de Iraanse regering in de eerste tien jaar na de revolutie zou hebben geweten wat het resultaat van haar beleid zou zijn, dan zou ze het niet hebben gedaan. Ze wilde voor de armen vrede en gerechtigheid brengen en daarom investeerde ze in de gezondheidszorg en het onderwijs. Met de speciale programma's voor arme Iraniërs, wilde de regering zich verzekeren van hun steun, zeker in tijden van oorlog. Maar ze heeft nooit voorzien dat die gestudeerde vrouwen zouden opkomen voor hun rechten.'


Er namen de voorbije zomer veel vrouwen deel aan de betogingen na de presidentsverkiezingen. Is dat een gevolg van de opleiding die ze hebben genoten?

'Zeker en vast. De vrouwen die gestudeerd hebben, stonden mee vooraan in de betogingen. Ze zijn kwaad omdat ze beseffen hoe ongelijk de maatschappij is verdeeld. Ik heb vaak aan jonge vrouwen gevraagd waarom ze een leidersrol opnamen en zoveel risico's wilden nemen, en dan antwoordden ze mij dat in Iran de vrouwen tweederangsburgers zijn. Zij leggen het verband tussen hun persoonlijke strijd voor meer gelijkheid en vrijheid en de maatschappelijke beweging voor vrijheid en democratie in Iran.'

'Zonder democratie en vrijheid, zullen vrouwen altijd minder rechten hebben dan mannen. Daarom stonden de vrouwen vooraan in de betogingen en waren ze zo moedig. In de dagen dat de veiligheidsdiensten de betogers aanvielen, waren het de vrouwen die bleven doorgaan met de acties. Jong en passioneel.'

'In die zin is Neda Agha-Soltan, de jonge vrouw die tijdens de betoging van 20 juni werd neergeschoten, het symbool voor de betogers. Ze was jong, opgeleid, modieus en ze beschikte over het soort moed dat ik bij veel vrouwelijke demonstranten heb gezien.'


Was u geschokt door het brute optreden van de veiligheidsdiensten?

'Ik heb al aan veel betogingen deelgenomen, vooral vrouwenbetogingen, die wreed uiteen werden geslagen. Maar ik heb nog nooit de brutaliteit van afgelopen zomer meegemaakt. Ik heb mannen gezien die zich gewapend met messen tussen de betogers mengden.'

'Het is een teken dat de regering zich bedreigd voelt. Ze is bang dat ze zal worden omvergeworpen. De vroegere revolutionairen die nu aan de macht zijn, vrezen voor een nieuwe revolutie die hen van de macht zal stoten.'


Was 2009 een jaar van wanhoop in Iran?

'Een jaar van wanhoop én hoop. Hoop voor de Iraanse vrouwen, die een grote omwenteling achter de rug hebben. Het was een wonder om te zien dat deze generatie vrouwen met politieke eisen op straat is gekomen. Het doet deugd te merken dat onze strijd voor de gelijkheid van de vrouw in de Iraanse samenleving wordt voortgezet.'

'De laatste tien jaar had de vrouwenbeweging het gevoel dat ze een klein groepje vormde. We hadden soms de indruk dat niemand naar ons luisterde. Maar toen we zagen hoeveel vrouwen deelnamen aan de betogingen, beseften we dat onze boodschap wel degelijk in het land is verspreid.'


Vreest u niet dat de vrouwen hun acties zullen stoppen omdat de regering op zo'n brutale manier op de manifestaties reageert?

'Ik denk dat de betogingen hun effect hebben gehad, want ik zie geen andere reden waarom de regering op zo'n brutale manier moest reageren. Vele demonstranten zullen zich inderdaad wel afvragen welke prijs ze willen betalen. De meerderheid van de betogers waren gewone mensen, die niet verbonden waren aan een organisatie. Bij hen is de druk kleiner om weer de straat op te gaan. Maar ik denk dat de meesten de scènes die ze tijdens de betogingen hebben gezien, willen vergeten en verder willen vechten voor hun toekomst. Ik ben ervan overtuigd dat de beweging springlevend is, zelfs al is het aantal betogers dat nog op straat durft demonstreren, kleiner geworden.'


U hebt een man en een dochter. U hebt al twee keer in de cel gezeten. Waarom stopt u er niet mee?

'Ik zou niet kunnen stoppen, ik moet ermee doorgaan. Mijn hart vertelt mij dat ik mee verantwoordelijk ben voor betere vrouwenrechten in Iran. In deze tijden ben je geen individu dat alles alleen voor zichzelf kan beslissen. Ik moet proberen de mensenrechten in mijn land te verbeteren. Dat wordt van mij verwacht.'


Welke prijs bent u bereid daarvoor te betalen?

'Ach, een hoge prijs. Ik heb momenteel twee zaken voor de revolutionaire rechtbank lopen, mijn huis en dat van mijn vader zijn als borg betaald om mij uit de gevangenis te krijgen. Het gaat om een bedrag van 250.000 dollar.'

'Ik blijf tot januari in Frankfurt, tot mijn beurs afloopt. Dan moet ik beslissen of ik terugkeer naar Iran. Concreet betekent dit dat ik de keuze heb tussen in de cel gaan in Iran of een tijd in het buitenland te blijven. Op dit moment weet ik nog niet wat ik ga doen, ik weeg alles af. Niet alleen voor mij, maar ook voor de toekomst van de beweging. Vanuit het buitenland kan ik ze nog helpen, vanuit de gevangenis niet. Ik sta voor een zwaar dilemma.'


DS, 24-12-2009 (Corry Hancké)