De seculiere staat
 

De seculiere staat

Tinneke Beekcman


Waarom is de seculiere staat zo belangrijk? Omdat ze de meest vreedzame oplossing biedt voor botsende godsdienstige meningen. De seculiere samenleving is geen atheïstisch project, maar precies een manier om recht te doen aan de pluraliteit van visies.


Seculier betekent dus niet dat elke burger atheïst moet worden. Wel dat elke burger zich naar anderen toe in eerste instantie als medeburger bepaalt, dan pas als gelovige of ongelovige. Eeuwenlange godsdienstconflicten in het Westen hebben geleerd dat wie zijn gelovige identiteit eerst plaatst, in conflict komt met anderen: de strijd om de Ware Boodschap wordt vroeg of laat gewelddadig gevoerd.

De bedoeling van Verlichtingsdenkers is precies om een politiek model te hebben waarin de politieke strijd niet over de goddelijke Waarheid gaat. Politieke conflicten zijn eigen aan een gezonde democratie, waarin ‘linkse’ en ‘rechtse’ tegenstanders discussiëren over hun visie op het algemeen belang. Maar geen partij claimt een absolute waarheid.

Onlangs werd de spanning tussen katholieken en vrijzinnigen met een zekere neutraliteit van de overheid besloten. De wederzijdse afkeer tussen beide groepen flakkert in sommige opiniestukken op: sommige katholieken vinden strijdvaardige vrijzinnigen sektarisch, terwijl sommige vrijzinnigen gelovigen reactionair vinden. Maar die vroegere tegenstelling doet er niet meer toe, aangezien beide groepen, de gelovigen én de ongelovigen, zich in eerste instantie burger verklaren.

In een seculiere samenleving is geloof dus niet geheel verdwenen. Je kunt naar solidariteit streven, bijvoorbeeld, vanuit christelijke naastenliefde. Dat is geen enkel probleem. Maar dan streef je naar solidariteit met je medemens als burger — ongeacht geloof, geslacht, kleur of politieke voorkeur — niet alleen met geloofsgenoten. Ons sociaal systeem berust dan ook niet op vrijwillige schenkingen aan wie je uitkiest. Neen, je betaalt belastingen en de staat herverdeelt neutraal: elke burger geniet voordelen los van zijn of haar geloof.

De vraag in onze ‘multiculturele’ samenleving is dan: kunnen we nog van mensen vragen dat ze zich vooral burger voelen van een samenleving? Of willen ze zich altijd en overal als gelovige manifesteren? Aanvaarden alle inwoners van dit land de grondwet, de democratisch gestemde wet, als grond van het recht, of beschouwen ze Gods woord als fundament van de rechtsstaat? Dat is de kernvraag van een seculiere staat.

‘Gelijkheid voor iedereen’ betekent niet dat ieder het recht heeft zelf de basis van zijn recht te kiezen. Onvermijdelijk kiezen sommigen dan voor één of ander boek met Goddelijke Revelaties als enige bron van recht. Maar dan verlaten ze het pad van de Verlichting: niet God, maar de mens creëert het kader voor een politieke gemeenschap. En in die gemeenschap ben je, aldus Verlichtingsdenkers, in eerste instantie burger, niet atheïst, katholiek, moslim, jood of boeddhist.

Los van hoofddoeken of andere discussies is de fundamentele logica van een seculiere staat best voor alle burgers duidelijk: de politieke pluraliteit speelt zich af binnen een grondwettelijke kader dat door en voor de mens is gemaakt. Dat is de boodschap van de Franse Revolutie in 1789 en van de Amerikaanse grondwet van 1776.

Wie het recente boek van socioloog Bilal Benyaich leest over de toenemende, radicaal antidemocratische invloed van Saudi-Arabië op westerse moslims, beseft dat dit een ernstige kwestie is: met democratische middelen (het ‘recht op godsdienstvrijheid’) wordt een antidemocratisch programma opgezet (de Wet van God als enige geldige wet). Die problematiek kan best in alle openheid worden besproken. Bezorgde stemmen in het debat kunnen niet worden weggezet als ‘bange, blanke, getraumatiseerde mannen’.


DS, 10-06-2013 (Tinne Beeckman)