Bot en boertig. Yes, we can!
 

Bot en boertig. Yes, we can!

Hillary Clinton is een toffe madam. Dat waren zo ongeveer de eerste woorden van Donald Trump in zijn overwinningsspeech. We zijn haar dankbaarheid verschuldigd, voegde hij eraan toe. De verkiezingen waren nog maar net voorbij en het bedrog begon al. Hij had toch beloofd dat hij haar in de gevangenis zou stoppen? Hij kwam, hij zag, en hij begon zijn kar te keren.


Niemand kan vandaag voorspellen hoeveel verkiezingsbeloftes Trump zal houden, hijzelf vermoedelijk het minst van al. Miljoenen migranten deporteren? Een muur tussen Amerika en Mexico? Investeringen voor duizend miljard? De overheidsschuld laten verdwijnen? De klimaatakkoorden aan zijn laars lappen? Moslims buiten houden? Vrijhandel belemmeren? Misschien wel. Misschien ook niet.

In juni koos een meerderheid van de Britten voor het verlaten van de Europese Unie, na een campagne die even diep gedrenkt was in racisme en leugens, in lompheid en boertigheid. We zijn intussen bijna een half jaar later en veel Brexit zagen we nog niet. We zagen wel hoe politiek verantwoordelijken de achterdeur zochten en van het Britse toneel verdwenen. Voormalig Ukip-leider Nigel Farage stookt nu elders onrust. En we zien ook dat de Britse regering er geen flauw idee van heeft hoe ze straks de onderhandelingen moet aanpakken. Veel beleidsdaden zijn er tot nu toe niet gesteld, en al zeker geen waar de Brexit-kiezers beter van werden. Toch blijkt uit onderzoek dat ze vandaag nog altijd hetzelfde zouden stemmen.

Zij die in de dode hoek van de klassieke partijen belandden, maken in Amerika en Groot-Brittannië intussen de helft van de kiezers uit. De slachtoffers van de globalisering, worden ze genoemd. Grenzen vervagen, handelsstromen worden intenser, er is snelle communicatie, migratie, en aan nationale soevereiniteit wordt geknabbeld. De ene wint meer bij die globalisering dan de andere. Wie hooggeschoold is en wat talen spreekt, ziet mogelijkheden om er zijn profijt mee te doen. Sommigen doen dat arrogant en schaamteloos. Meer herverdeling met minder gefortuneerden zou een allergrootste prioriteit moeten zijn. Maar is het werkelijk zo dat intussen de helft van de Amerikanen of de Britten als slachtoffer moet worden beschouwd? Wonen zij collectief in meer miserabele huizen dan een of twee generaties geleden? Werken zij in gevaarlijkere omstandigheden? Hebben ze minder toegang tot gezondheidszorg? Rijdt de helft van het electoraat ginds met een tweedehands Fiat Panda?

Feiten doen er niet meer toe, zo leren de recente campagnes. Als de sfeer doordrenkt is van pessimisme en het gevoel overheerst dat alles bergaf gaat, heeft dat zijn gevolgen. Massaal wordt dus de kant gekozen van een miljardair die geen belastingen betaalt, maar tegelijk ook een paljas is met een vranke muil en een rood petje. Of van Farage, die over elk debat een scheut goor racisme giet.

Dit is een beweging, riep Trump, niet een campagne. Vermoedelijk heeft hij gelijk en is het ook besmettelijk. Het wordt een mechaniekje, aangedreven door de successen in Amerika en Groot-Brittannië. Niemand kan vandaag nog uitsluiten dat Marine Le Pen president wordt van Frankrijk of dat Geert Wilders incontournabel wordt in Nederland. Huidige machtshebbers worden publiek te kakken gezet en daarin zit voor velen al de grootste pret. Zij die altijd het hoge woord voerden, staan ineens te stotteren, kijken ontredderd om zich heen of vluchten de nacht in. Dat het volk zoiets kan klaarspelen, is nu wel duidelijk. Yes, we can, het motto van Barack Obama, krijgt plots een aparte betekenis.

Of populisten ook wezenlijke verandering brengen, doet er niet toe. Mogelijk rekenen veel van die kiezers daar niet eens op. Intussen zijn er wel grenzen verlegd. Nieuwe gezagsdragers baanden zich een weg naar de top door vrouwen te affronteren, moslims te beledigen, homo’s te krenken, gehandicapten uit te lachen en voor de rest maar wat te roepen. Na de Brexit namen de aanvallen op migranten fors toe. In Lincolnshire, waar het aantal Brexit-kiezers het grootst was, verdrievoudigde het aantal haatmisdrijven. Ook elders in het land worden Polen en Roemenen zonder scrupules in elkaar geklopt. We zijn met velen en de wind zit ons in de zeilen, is er de teneur. Politieke leiders bepalen in grote mate wat er maatschappelijk hoort, en wat niet. Deze golf van populisme voorspelt weinig goeds. Vroeg of laat gaat ze aan eigen contradicties ten onder, maar intussen richt ze veel ellende aan. Misschien met dwaze beleidsmaatregelen, maar in elk geval, en meer diepgaand, door de ontwrichting die ze veroorzaakt. Plat en grof, bars en meedogenloos, dat dreigt voortaan de norm te zijn.

DS, 15-11-2016 (Hendrik Vos)