Material girls & boys
 

We willen geen kinderen die voortdurend zeuren om het nieuwste hebbeding. En toch puilt hun speelgoedkast uit. Brengt een materialistische maatschappij materialistische kinderen voort? ‘Mijn kinderen kregen voor hun verjaardag zo’n berg cadeaus dat ik mij ongemakkelijk begon te voelen.’

Niet astronaut. Niet dokter of verpleegster. Niet pandaverzorger in de zoo of dierenarts. Niet de nieuwe Taylor Swift of Harry Styles. Toen Britse kinderen tussen de vijf en tien in 2014 werd gevraagd wat ze later wilden worden, antwoordde één op de vijf – meteen het meest gegeven antwoord: ‘Gewoon rijk’. En, vroegen ouders hen nog, denk je dat geld gelukkig maakt? Ja, antwoordde 75 procent.
Dat de bron van het onderzoek in The Telegraph een verkoopsite voor kortingsbonnen is, geeft te denken. Erger is dat de resultaten niet eens onaannemelijk klinken.
‘We leven in een maatschappij waarin veel belang wordt gehecht aan bezit en succes vaak wordt afgemeten aan de hoogte van je salaris’, zegt professor ontwikkelingspsychologie Maarten Vansteenkiste van de UGent. Op economische groei wordt overdreven gefocust, zelfs als het welzijn van de bevolking daaronder lijdt, zoals in Griekenland. Om de staat van een land te meten, ligt de nadruk op verkoopcijfers en consumentenvertrouwen. Het rentabiliteitsdenken begint ook zorgsectoren te domineren. En sommige politici lijken dezer dagen meer geïnteresseerd in een vet salaris dan in het algemeen belang.

De maatschappij wordt materialistischer en dus ook onze kinderen? ‘Er bestaan geen data die dat bewijzen’, zegt Vansteenkiste. ‘Van universiteitsstudenten is aangetoond dat het belang dat ze hechten aan financieel en materieel succes, in drie generaties is toegenomen. Algemeen wordt aangenomen dat mensen materialistischer zijn ingesteld dan vroeger. Er is dus weinig reden om te denken dat het bij kinderen niet zo zou zijn.’
Vansteenkiste bestudeert samen met zijn collega Bart Soenens welke waarden mensen drijven bij keuzes en levensbeslissingen. Daarbij maakt hij een onderscheid tussen twee soorten levensdoelen. ‘Streef je intrinsieke levensdoelen na, dan hecht je vooral belang aan zelfontwikkeling, de opbouw van warme relaties, of wil je bijdragen aan de samenleving. Vandaag worden steeds meer mensen – volwassenen, maar ook jongeren en kinderen – verleid om extrinsieke doelen na te streven: financieel succes, status en populariteit, het schoonheidsideaal. Onderzoek heeft aangetoond dat beide levensdoelen zich verhouden als de einden van een wip: hoe materialistischer je wordt, hoe minder waarde je hecht aan hechte relaties of een betere wereld.’

Krijgen, hebben

Meer betekenis, minder spullen, dat wil Sarah Maréchal uit Sint-Amandsberg voor haar kinderen. Toen een kennis een kinderfeestje gaf zonder cadeaus, besefte de moeder van Felix en Gloria: zo wil ik het ook. ‘Soms kregen mijn kinderen op hun verjaardag zulke grote geschenken van klasgenootjes dat ik mij er ongemakkelijk bij voelde. Naar het negende pakje keken ze nog amper of ze wisten niet meer van wie ze het gekregen hadden. Met het feest voor de familie groeide die berg spullen nog.’
Het was niet alleen buiten proportie, vond Sarah, vooral werden de verkeerde prioriteiten gesteld. ‘Een verjaardag gaat toch niet over zoveel mogelijk spullen krijgen? Het gaat erom dat je samen met je vrienden feest kan vieren.’
Voortaan vermelden Sarah en haar man Bram op de uitnodiging voor vriendjes van hun kinderen expliciet: kom met lege handen, a.u.b. ‘Ik heb even getwijfeld of onze kinderen het niet te erg zouden vinden. Toen we hen hebben uitgelegd dat het feestje het geschenk is, hebben ze misschien even geslikt, maar daarna was het voorbij. Ze kijken nog steeds even hard naar hun verjaardag uit. En van ons krijgen ze nog wel een cadeau.’
Ouders van klasgenootjes reageerden vertwijfeld. ‘Veel mama’s hebben mij toch even gecontacteerd. Of ze echt niets hoefden mee te brengen? Ze wilden hier niet met het schaamrood op de wangen staan.’

Sarah en Bram willen niet te materialistisch in het leven staan en dus ook hun kinderen niet zo opvoeden. Sarah geeft haar vrienden liever ‘tijd’ cadeau dan een materieel geschenk. Bram deelt spullen met zijn buren via leendiensten als peerby. Delen is de boodschap, niet hebben.
Schuld van de reclame
Heb je materialistische kinderen of krijg je ze? Menig ouder zal het beamen: zelfs al laat je ze nooit een K3-liedje horen, vroeg of laat komen kinderen er toch mee in aanraking en blijven ze om die K3-beker zeuren. En is het niet K3, dan vallen ze wel voor Rox of Mega Mindy. De boosdoener: de reclame.
‘Veel ouders maken zich zorgen’, zegt professor Sanne Opree van het Departement Media en Communicatie aan de Erasmus Universiteit van Rotterdam. ‘Ze vinden het oneerlijk dat kinderen als consument worden benaderd, omdat ze nog te jong zijn om de mechanismen achter reclame te begrijpen.’
Opree onderzocht het effect van commercials op kinderen. Ze stelde 466 kinderen tussen de 8 en 11 jaar op twee verschillende momenten twee vragen. Hoe belangrijk vinden ze het om veel dure spullen te hebben en te kopen? En denken ze dat die hen gelukkiger maken of populairder?
‘We ontdekten dat commercials kinderen inderdaad materialistischer maken, alleen zijn niet alle kinderen even gevoelig. Vooral kinderen die ongelukkig zijn of slecht in hun vel zitten, hechten meer waarde aan geld en spullen. Zeker als ze vaak naar commercials kijken.’

Beloning en straf

Minder aandacht was er tot nu voor de effecten van ‘een materiële opvoedingsstijl’, zegt de Amerikaanse Lan Nguyen Chaplin, professor marketing aan de Universiteit van Illinois in Chicago en experte in materialisme bij kinderen. ‘Ouders zien hun kinderen graag en kopen hen trendy kleren, iPads, videogames, ook zonder dat ze erom vragen’, vertelt Chaplin via Skype vanuit de VS. ‘Net omdat materiële spullen zo aantrekkelijk zijn, gebruiken veel ouders ze ook als beloning of straf. Voor die eerste keer op het potje krijgt de peuter een speeltje, bij een goed rapport krijgt het oudere kind een smartphone. Misdraagt het zich, dan nemen ze die telefoon weer af of mag er drie dagen niet meer met de Wii worden gespeeld.’
‘Cadeaus om je liefde te uiten, je tijdsgebrek of afwezigheid te compenseren of om het gedrag van je kind bij te sturen: wie heeft er zich nog nooit aan bezondigd? Alleen staan weinigen stil bij de effecten op langere termijn.’
Chaplin deed dat wel. Ze stelde 701 volwassenen vragen over hun huidige leven, hun waarden, de leefomstandigheden tijdens hun jeugd, de relatie met hun ouders en welke beloningen en straffen ze kregen op de leeftijd van drie, zeven en tien.
‘Wie als kind meer materieel beloond of gestraft werd, was als volwassene materialistischer. Ze waren meer geneigd te geloven dat materiële bezittingen uitdrukten wie ze waren. Ze gingen er vaker van uit dat bezit van gegeerde producten hen aantrekkelijker maakte. Ze hadden meer bewondering voor mensen met een dure smaak en maten succes af aan iemands rijkdom. De manier waarop je je kinderen beloont, heeft een invloed op hun consumptiegedrag als volwassene.’
Is dat geen luxeprobleem voor welgestelde middenklassegezinnen? Nee, zegt Chaplin. Ze vergeleek materialisme bij kinderen tussen de elf en dertien jaar uit welgestelde en arme gezinnen. ‘Op die leeftijd daalt de zelfwaarde bij zowat elk kind. Omdat je dan in je puberteit belandt, zelfbewuster wordt en daardoor vaak kritischer naar jezelf kijkt. Bij kinderen die ook nog eens zien wat zij allemaal niet hebben in tegenstelling tot hun rijkere leeftijdsgenoten, daalt die zelfwaarde nog meer. En aangezien materialisme sterk verbonden is met een negatief zelfbeeld, riskeren ze daardoor materialistischer te worden.’

Leegte vullen

Materiële compensatie zoeken om een innerlijke leegte te vullen, frustraties of psychische kwetsuren te verhelpen, werkt subtiel en is daardoor hardnekkiger, zegt professor Bart Soenens. ‘Als je niet sterk in je schoenen staat of je niet goed voelt, gaat er een enorme aantrekkingskracht uit van materiële spullen. Omdat de reclame ze voorstelt als producten die je levensgeluk kunnen bezorgen of verhogen.’
Ook ouders kunnen daartoe bijdragen, aldus Soenens. ‘Onderzoek heeft aangetoond dat een erg controlerende, autoritaire opvoedingsstijl bij kinderen van vijf jaar het risico vergroot dat ze materialistische volwassenen worden. Een voorbeeld. Een autoritaire ouder zet regelmatig en snel druk opdat een kind zich op een bepaalde manier zou gedragen. Als het zijn kamer niet meteen opruimt, ontzegt hij het bepaalde privileges, zoals tv kijken. Hij dreigt meteen met straffen of – subtieler – speelt vaak in op het schaamtegevoel van het kind.’
‘Als je meteen autoritair optreedt en zelden rekening houdt met de reden waarom je kind niet luistert of zich misdraagt, erken je zijn eigenheid niet. Je geeft dat kind het gevoel dat het zichzelf niet mag zijn en dat het niets te zeggen heeft. Dat kan zijn basisbehoeftes diep kwetsen en een kind onzeker maken. Ook kinderen hebben behoefte aan autonomie en erkenning van wie ze zijn. Het gevolg is dat ze onbewust op zoek gaan naar compensatie om die psychische frustratie te lenigen.’
Dat verklaart ook waarom vooral ongelukkige kinderen zo aangetrokken worden door reclame of waarom gepeste kinderen sterker geneigd zijn om materialistische waarden na te streven, zegt Soenens. ‘Bovendien weten ze dat bepaalde spullen cool bevonden worden en dat materieel succesvol zijn je aanzien verhoogt. Die Star Wars-figuren of die hippe broek hebben, lijkt een shortcut om erbij te horen én om gelukkiger te zijn.’

Wereld als strijdtoneel

Maar is dat echt zo erg, een materialistische ingesteldheid? ‘Het is een verslavend denkpatroon waar je niet zo makkelijk uit raakt’, zegt Soenens. ‘Spullen of status doen je geluk even pieken, maar het is van korte duur. Ze zorgen niet voor voldoening gevend levensgeluk. Al snel begint het te knagen dat het niet genoeg is, dat je nog meer kan hebben, het nog verder kan schoppen. Wie erg materialistisch is ingesteld, wil alsmaar meer.’ Het verband tussen materialisme en een koopverslaving, schulden of meer drugs- en alcoholgebruik is herhaaldelijk aangetoond.
Bovendien, zegt Soenen, heeft materialisme ‘een maatschappelijke prijs’. ‘Wie vooral wil “hebben”, blijkt vaker vreemdelingenhaat te koesteren en staat machiavellistischer in het leven. Als je erop gebrand bent macht, status en middelen te verwerven, heiligt het doel sneller alle middelen. Dan zie je andere mensen als te duchten concurrenten of als een springplank naar een positie. Dan gebruik je mensen bijna als object voor je eigen doel.’
De samenleving wordt dan een strijdtoneel, waarbij maatschappelijke groepen elk voor hun positie moeten vechten. En immigratie wordt een bedreiging voor de eigen maatschappelijke positie, schrijven *Soenens en Maarten Vansteenkiste in hun boek Vitamines voor groei.
‘De kans is groter dat je sterk gericht bent op sociale dominantie’, zegt Vansteenkiste. ‘Je vindt bepaalde groepen in de maatschappij beter en wilt daar deel van uitmaken om je positie op de maatschappelijke ladder te verstevigen en zo het grootste deel van de koek te bemachtigen. Die houding opent de deur voor discriminatie en vooroordelen. Anderen worden snel als te wantrouwen concurrenten gezien, wat leidt tot spanningen tussen verschillende groepen in de samenleving.’
Wie vooral geld en status wil vergaren, heeft vaak ook minder aandacht voor het milieu en is sneller geneigd tot onethisch gedrag, blijkt uit studies.
‘We hebben dat vastgesteld bij voetballers’, zegt Soenens. ‘Spelers met een erg materialistische ingesteldheid kregen meer rode kaarten. Zij zagen de andere partij vaker als tegenstanders die uit de weg gemaaid mochten worden. Andere onderzoeken vermelden hoe zulke verkopers klanten zonder problemen te veel durfden aan te rekenen of hoe leerlingen met die waarden geen moeite hadden met spieken.’

zelfgemaakte bonnen

Hoe voorkom je als ouder dat je kinderen uitgroeien tot materialisten? Het houdt ook Ilse Vanwezer uit Heverlee bezig. Ze is moeder van Joppe, Wibe en Seppe en probeert de aandacht te vestigen op wat echt telt. ‘Je hoeft je kinderen niet materieel te belonen voor goed gedrag. Ik doe dat met zelfgemaakte bonnen die ze kunnen verdienen. Mijn kinderen hebben nagedacht over wat ze daarmee kunnen krijgen: een uur extra aandacht, een lang gezelschapsspel spelen, het menu mogen kiezen.’
‘Deze kerst hebben we geld dat vroeger naar cadeaus ging, samengelegd voor een goed doel. We hebben bewust gekozen voor iets dat ze kenden. We hebben bijgedragen voor een elektrische rolstoel voor twee mindervalide kinderen uit de buurt. Dat vonden ze prima.’
Een slimme aanpak, vindt Bart Soenens. ‘Zo benadruk je het belang van intrinsieke waarden, zoals hechte banden en bijdragen aan de maatschappij. Het is ook bewezen dat een belevenis of ervaring schenken meer voldoening geeft dan een materieel cadeau. Hecht je veel belang aan intrinsieke waarden, dan word je niet alleen gelukkiger, maar ook meer immuun voor materialisme.’
Professor Lan Chaplin, die kinderen van zeven en elf heeft, probeert de inzichten uit haar onderzoek thuis zoveel mogelijk toe te passen. Toch benadrukt ze dat je alles in perspectief moet blijven zien. ‘Veel ouders durven amper met hun kinderen te praten over geld. Alsof het iets vies is dat je zeker niet mag stimuleren. Je kan hen er beter correct leren mee omgaan.’
‘Mijn kinderen krijgen een beetje zakgeld’, vervolgt ze. ‘Als ze iets willen dat ze niet nodig hebben, antwoord ik dat ze ervoor kunnen sparen. Dan zie je ze nadenken. Heel vaak willen ze het dan niet, omdat het toch wel veel blijkt te kosten. Ik verzeker je: dat heeft veel meer effect dan weigeren.’

Eigen mening:
Het is, naar mijn mening, vrij beangstigend dat meer dan de helft van de kinderen “gewoon rijk” willen worden. Met welke achterliggende reden geven ze dat antwoord op de vraag wat ze later willen worden? Denken kinderen dat geld steeds gelukkig maakt?
Mijn (groot-)ouders maakten me als kind al duidelijk dat geld niet gelukkig maakt. “Mensen met veel geld zijn vaak het ongelukkigst, want ze hebben geen echte vrienden/willen steeds meer/hebben veel zorgen om hun geld niet kwijt te raken/…”
Ik denk dat we de laatste 10 à 20 jaar als maatschappij meer en meer geëvolueerd zijn naar een tijdperk waarin we geld (nog meer) aanzien als statussymbool. Programma’s als “The sky is the limit” staan voor menig vier-kijker gelijk aan een leuke tv-avond. Dit programma bestaat volledig uit het kijken naar mensen met veel geld, die “stoefen” met hun hun aankopen en plezierreisjes. De kijker, volwassenen maar ook kinderen, gaat op die manier opkijken naar mensen met veel geld. “Oh, die man heeft heel zijn leven hard gewerkt en zwemt nu in het geld!” denkt men dan. Dit wordt als het ideale plaatje gezien. Dat deze mens misschien het slechtste karakter van de hele wereld heeft, wordt niet vermeld.
Men zou dit misschien kunnen proberen om te keren door een programma te maken over de gewone man/vrouw. Een persoon die anderen graag ziet en zich maatschappelijk inzet voor hen. Zodat de waarde van naastenliefde boven die van rijkdom komt te staan.
Ik ben het zelf volledig eens met het artikel; we willen als mens steeds meer; gewoon om het te hebben. Kinderen zijn de toekomst en het zou erg zijn als deze nog materialistischer wordt dan ze nu al is. Het bonnensysteem is een zeer goede oplossing voor een beloning, het leert kinderen inderdaad dat het materiele minder belangrijk is dan het samenzijn, de liefde die je krijgt van familie en vrienden, …

Bron: De Standaard, 4 maart 2017

http://www.standaard.be/cnt/dmf2017...ampaign=seeding