Leven in de hoofdstad
 

'Ik ben overal een luis in de pels'

Luckas Vander Taelen, Berichten uit Brussel. Leven in de hoofdstad. Uitgeverij Houtekiet, 131 blz.


Pek en veren kreeg Luckas Vander Taelen over zich heen toen hij vorig jaar in een column uitviel naar het wangedrag van Maghrebijnse jongens in Brussel. Nu dient hij zijn critici van repliek met een boek over zijn geliefde Brussel. 'Als we nu niet hervormen, wacht Brussel een catastrofe.'


Het curriculum van Luckas Vander Taelen verraadt een rusteloze ziel: historicus, bibliothecaris, gelauwerd reportagemaker, politicus voor Groen!, filmintendant, schrijver en regisseur. In geen enkele van die vele bezigheden schrok hij ervoor terug om tegen de schenen te schoppen. Nu neemt hij in een boekje de Brusselse instellingen onder vuur, en het linkse politiek correcte denken, dat niet wil zien dat cultuur wel degelijk een rol speelt bij het wangedrag van een deel van de Brusselse jeugd. Na het lezen van Berichten uit Brussel. Leven in de hoofdstad vraag je je af waarom Vander Taelen zich niet terug haast naar zijn rustige geboortestad Aalst.

'Ik ben dertig jaar geleden naar Brussel verhuisd en toen had ik ook al zo'n kritisch boek over de stad kunnen schrijven. Dat neemt niet weg dat ik graag in een grootstad woon. Zeer graag zelfs, omdat Brussel een plaats is van vermenging. Als je hier iemand ontmoet, weet je nooit welke taal hij spreekt of waar hij vandaan komt. Die grootstedelijke anonimiteit geeft mij een geweldige energie.


In 1980 was Brussel toch nog een zeer monoculturele stad?

'Ik ben toen terechtgekomen in een Franstalige stad die gedomineerd werd door een zelfgenoegzame bourgeoisie, die op bijna racistische manier op de Vlamingen neerkeek. Als je dan in het grootwarenhuis plots Engels en Japans hoort praten, terwijl in je straat alle huizen in buitenlandse handen komen, besef je dat die ingeslapen Franstalige bourgeoisstad in snel tempo evolueert naar een kleine wereldstad.'

'Vandaag kun je niet meer beweren dat Brussel een Franstalige stad is. Bij de Franstaligen ligt dat zeer gevoelig. Het Frans is wel nog de lingua franca, de omgangstaal, omdat je niet weet welke taal je buur spreekt. Maar thuis spreekt de helft van de inwoners een andere taal dan Frans of Nederlands. Positief is dat, hoewel het aantal Vlaamse gezinnen laag blijft, dertig procent van de Brusselaars wel eens Nederlands spreekt.'


Deze week stond in de Vlaamse pers dat de stadsvlucht toeneemt. U hebt er wel voor gekozen om een dochter in Brussel groot te brengen.

'En in tegenstelling tot wat veel mensen in Vlaanderen denken, was dat perfect mogelijk. Voor wie het nog niet wist: Brussel heeft ook scholen, crèches, zwembaden en parken. Ik had wel het geluk dat ik in 1985 een groot appartement kon kopen net voor de huizenprijzen explodeerden. Volgens mij is dat het grootste obstakel voor gezinnen om in de stad te blijven.'

'Vandaag verhuizen niet langer de Franstalige bourgeois naar de Vlaamse Rand, maar een zeer internationale middenklasse van migranten die sociale opgang hebben gemaakt en een huis in het groen zoeken. Verfransing is niet langer de bedreiging voor de Rand, maar de ontnederlandsing.'


De paradox is dat de bevolking van Brussel wel aangroeit.

'Brussel staat aan de vooravond van een bevolkingsexplosie. Die verjonging is goed. Noodzakelijk zelfs. Probleem is alleen dat bijna al die nieuwe Brusselaars geboren worden in kansarme gezinnen in de arme wijken langs het kanaal, waar vooral migranten wonen. Brussel staat voor een gigantische uitdaging om al die jongeren goed op te leiden en naar de arbeidsmarkt door te sluizen. Mijn frustratie, en aanleiding voor dit boek, is dat de politieke instellingen en geesten van Brussel daar niet klaar voor zijn.'


De preformatiegesprekken zijn gestrand op de herfinanciering van Brussel. Moet Brussel meer geld krijgen?

'Natuurlijk. Zowat iedereen is het erover eens dat Brussel meer geld moet krijgen. Maar de onderhandelaars schermen met de verkeerde argumenten.'

'De Wever wil pas meer geld aan Brussel geven als de instellingen gerationaliseerd worden, want die kosten te veel geld. De Franstaligen repliceren dat het bestuur in Brussel niet duurder is dan in andere gemeenten. Dat klopt. Het probleem van de Brusselse instellingen is echter niet dat ze te veel kosten, maar dat een structuur van 19 gemeenten niet in staat is om een globaal grootstedelijk beleid uit te werken. Er komen tegen 2020 tweehonderdduizend Brusselaars bij. Al die mensen moeten naar school gaan. Ze moeten vervoerd worden. Ze willen zich ontspannen. Ze hebben huizen nodig. Daar dienen het geld en de hervormingen van de instellingen voor. Om te vermijden dat de bevolkingsexplosie op een catastrofe uitdraait.'


De Franstalige politici zien toch ook wat er in die arme wijken aan het gebeuren is.

'In alle kritiek op het Brusselse bestuur zien ze Vlaamse samenzweringstheorieën. Het is bijna pathologisch. Ze denken dat het afschaffen van de gemeenten bedoeld is om de Vlaamse greep op Brussel te versterken. Mais je suis aussi Bruxellois, antwoord ik dan. Ik wil geen verandering omdat ik Vlaming ben, maar omdat ik een beter Brussel wil.'


U probeert uzelf altijd boven het communautaire getwist te plaatsen. Maar volgens uw boek is alles wat in Brussel fout loopt, wel de schuld van de Franstalige politici.

'Van een Franstalige politieke klasse, inderdaad. Er zijn trouwens veel Franstalige intellectuelen die me gelijk geven, en die erkennen welke impuls de Vlamingen de voorbije tien jaar aan Brussel hebben gegeven. Zo verbazingwekkend is dat niet, want dat is de dynamiek van een minderheid. Velen onder ons zijn immigranten die ervoor kozen om in een grootstad wonen.'


Linkse fundamentalisten

Uw boek is ook een repliek op de vele kritiek die er kwam op een van uw columns, waarin u de overlast door Maghrebijnse jongeren aanklaagde. Voelde u zich fout begrepen?

'Ik was vooral geschrokken dat dit thema nog zo taboe is. En ik was boos over de manier waarop sommigen aan de hand van verkeerde citaten een karikatuur van mijn persoon hebben gemaakt. Ik was zogezegd de bourgeois die neerkeek op het proletariaat.' 'Veel van de kritiek op mijn column kwam van linkse coryfeeën. Philippe Moureaux, bijvoorbeeld, vroeg zich hardop af of ik nog wel een links politicus was. Off the record gaf hij me geen ongelijk. Maar door mijn kritiek publiek te ventileren, speelde ik volgens hem in de kaart van extreem-rechts. Dat argument haalt ook een krant als Le Soir aan om de problemen in Brussel dood te zwijgen of te minimaliseren.'

'Ik vind dat onzin. Waarom zou links de onveiligheid niet mogen aanklagen? Het verschil met rechts is dat ik daar geen etnisch discours aan koppel. Ik volg met veel interesse hoe mijn dochter en haar generatiegenoten omgaan met overlast in Brussel. Voor hen zijn alle Brusselaars, waar ze ook vandaan komen, welkom.te Maar ze moeten wel hun manieren houden. Als een jongen haar achterna roept omdat ze een jurk draagt, maakt mijn dochter niet eerst een analyse van zijn socio-economische achtergrond om zijn gedrag te verklaren. Maar ze zal zijn gedrag ook niet linken aan zijn etnische achtergrond, zoals rechts doet. Ze vindt alleen dat de fatsoensnormen voor iedereen gelden.'


Uw critici namen het u vooral kwalijk dat u het over 'onze' waarden had.

'Vrije meningsuiting, gelijkheid van man en vrouw, scheiding van kerk en staat zijn onze waarden, en ik vind, neen, wij vinden dat daar niet aan te tornen valt. Aanleiding voor mijn column was het bericht dat een galeriehouder een kunstwerk had moeten verwijderen na vandalisme door moslims. Het kunstwerk, van een Marokkaanse kunstenares nota bene, stelde enkele bidmatjes voor met een paar rode vrouwenschoenen. Dat is toch onaanvaardbaar.'


U gelooft niet dat als die jongeren een diploma halen en een fatsoenlijke boterham verdienen, ze wel zullen ophouden met kortgerokte vrouwen te bespuwen en kunstinstallaties te vandaliseren?

'Dertig jaar geleden wel. Toen dacht ik dat de kinderen en kleinkinderen van de vroegere gastarbeiders vandaag geïntegreerd zouden zijn. Maar de kloof is alleen maar gegroeid.'

'Natuurlijk moeten we hun sociaal-economische achterstand wegwerken. En is discriminatie onaanvaardbaar. Maar we moeten ook enkele culturele normen duidelijk stellen. Want dat is deel van het probleem. We beleven snel veranderende tijden, en veel migrantenjongeren hebben het daarbij extra moeilijk om hun plaats te vinden tussen de werelden van hun ouders en hun omgeving. Als wij die jongeren geen duidelijk kader aanbieden, zoeken ze heldere normen in de patriarchale plattelandscultuur van hun grootouders. Of in het fundamentalisme. En vreemd genoeg is het links dat verwarring creëert over de basisprincipes van onze democratie.'


Omdat ze nog getekend zijn door hun eigen katholieke of stalinistische achtergrond, schrijft u. Dat moet u toch eens uitleggen.

'Ik heb de indruk dat een deel van links moeite heeft om het religieuze fundamentalisme te veroordelen, omdat ze zelf gedweept hebben met fundamentalistische ideeën. Het stalinisme en de catechismus boden heel duidelijke antwoorden. En een deel van links denkt nog in gelijkaardige duidelijke schema's. Daarom verdragen ze niet dat iemand als ik, progressief en lid van Groen!, buiten de lijntjes kleurt. Ikzelf heb nooit met enige kerk gedweept. Ik heb een anarchistisch verleden. Misschien heb ik daarom zo'n hekel aan politiek correct denken.'


Is de politiek eigenlijk wel het juiste biotoop voor een rebel als u?

'Ik heb vele biotopen, gelukkig maar. Ik ben niet zodanig met de politiek vergroeid dat ik mijn mond hoef te houden om het partijbelang of mijn eigen carrière niet te schaden. De partij heeft ook deugd aan enkele leden die out of the box durven te denken. Ik denk dat veel Brusselse kiezers blij waren dat Groen! het terrein van onveiligheid niet volledig aan extreem-rechts overlieten. We haalden nooit een beter verkiezingsresultaat.'


Kunt u via uw columns of reportages niet meer van u laten spreken dan vanop het spreekgestoelte in het Vlaams Parlement of de Senaat?

'In de Senaat had ik effectief het gevoel dat er niet veel te doen was. In het Vlaams Parlement voel ik me wel goed, omdat ik er opnieuw een beetje de luis in de pels ben. Als Brusselaar bied ik graag tegengewicht voor het Vlaamse politiek correcte denken. Er ligt een dunne grens tussen terechte bezorgdheid om het Vlaams karakter van de Rand, en een enge, nationalistische strijd voor volkseigenheid. En als er stemmen opgaan om Brussel te laten vallen, wijs ik op de consequenties.'


Uw kritiek op de Vlaamse zelfgenoegzaamheid maakt van u een graag gelezen columnist in Le Soir. Maar vindt u niet dat Le Soir vooral die columns overneemt die de Franstalige stellingen bekrachtigen?

'Le Soir kan heel eenzijdig zijn. Maar de krant heeft ook al heel scherpe columns van mij over Franstalige politici gepubliceerd. Le Soir heeft inmiddels ook vier Vlaamse chroniqueurs die voor de krant schrijven. Het is goed om de stem van de andere kant van de taalgrens te horen.

Ik heb nooit beweerd dat de verhouding tussen de gemeenschappen gemakkelijk is. Thuis leven wij in klein-België. Mijn vrouw is Waalse, ik ben Vlaming en mijn dochter is een Zinneke. Dat kan heftige discussies opleveren. Maar het helpt ook om je in de gevoeligheden van de ander te verplaatsen. Dat verwijt ik veel Vlaamse politici. Ze leveren maar commentaar op de Franstaligen, maar doen zo weinig moeite om zich in de positie van de ander te verplaatsen. Wat meer empathie zou de onderhandelingen een pak vooruit helpen.'


Vlaanderen muziekland

Hebt u 'De School van Lukaku' gezien?

'Ik vind dat prachtige televisie, die het reële Brussel van vandaag en morgen laat zien. Het is het Brussel zoals ook mijn dochter de stad kent en ervaart. Een multiculturele stad waaruit een Brusselse identiteit moet voortkomen.'


Biedt 'De School van Lukaku' geen genuanceerder beeld van Brussel dan uw boek?

'De twee zijn complementair. De serie toont het reële Brussel. Mijn boek legt uit waarom de instellingen daar niet aan zijn aangepast. In de commotie van de voorbije weken pleitte een Franstalige commentaarschrijver voor de oprichting van een Franstalige nationale voetbalploeg. Met Lukaku. Is Lukaku dan een Franstalige? Of toch een Vlaming? Iedereen ziet toch hoe onzinnig die schema's zijn. Lukaku is een Brussels Zinneke.'


Volgt u nog het Vlaamse mediadebat?

'Ik zit sinds een jaar in het Vlaams Parlement en zetel in de Commissie Media en Cultuur. Ik heb wel zin om me weer wat meer in het debat over de VRT te gaan moeien. De School van Lukaku is top, maar een programma als Vlaanderen Muziekland is zo abominabel slecht dat ik me afvraag wat het op de openbare omroep doet. Ik geloof nog altijd dat televisie een educatieve functie kan hebben op een aangename manier. Woestijnvis bewijst dat het kan. Ik vraag me af waarom de VRT het zelf niet kan. Het antwoord is eenvoudig; je moet mensen de tijd geven om goede televisie te maken.'


Kijkt u veel televisie?

'Neen. Ik heb altijd het gevoel dat ik tijd verlies. Dat is net het probleem. Het hele programma zit zo vol formats en nietszeggende talkshows, dat televisie niet meer verrast. Ik mis durf. De lat zou wat hoger mogen liggen. Ik vind dat trouwens ook voor Radio 1. Dat is een soort Studio Brussel light geworden, met makkelijke muziek- en praatprogramma's voor de pendelaar in de wagen. Waarom geen stevig debat op de radio? Waar zijn de goede radiodocumentaires gebleven? Waarom slaagt men er niet in een modern programma over kunst en literatuur te maken?'


Omdat de luisteraar of de kijker dat niet wil.

'Die kijkcijfers zijn zelfbedrog. Men meet alleen het kijkgedrag van de regelmatige televisiekijker. Die hele grote groep mensen die zijn gading niet meer vindt op radio of televisie, mezelf incluis, wordt buiten beschouwing gelaten.'


Kriebelt het niet om zelf wat meer de camera in de hand te nemen?

'Ik heb heel graag Arm Wallonië gemaakt, en ik zou u zo kunnen vertellen wat ik graag voor televisie zou doen. Alleen laat het format-denken van de omroepen niet veel ruimte meer over voor het soort reportages die ik maak. Ik kom uit de school van Striptease, op de RTBF, en ik vind dat nog altijd de beste reportages.'


U hebt als eerste intendant van het Vlaams Audiovisueel Fonds het Vlaamse filmbeleid op de sporen gezet. Tevreden met de oogst van de laatste jaren?

'Absoluut. De Vlaamse film is in goeden doen. En hoewel mijn passage bij het VAF een bittere ervaring is geweest, ben ik blij dat mijn werk niet zonder resultaat is geweest. Ik ben gelyncht als filmintendant, omdat ik enkele oude coryfeeën van de Vlaamse film geen subsidie wilde geven voor hun barslechte scenario's. Dat heeft mij mijn job gekost, maar het heeft wel de weg vrij gemaakt voor een nieuwe generatie jong talent.'

'Ik verdedigde een tweesporenbeleid: kaskrakers subsidiëren, om de Vlaamse film weer aantrekkelijk te maken voor een groot publiek, en tegelijk auteursfilms steunen, om de kwaliteit op te krikken. Het doet me plezier dat het VAF die lijn heeft doorgezet, met mooi resultaat.'


Vele passies

U bent historicus. U maakte reportages, doet aan politiek, speelt toneel, ... Wat doet u het liefst?

'Ik proef graag van vele schotels, goed beseffend dat ik op geen van al die terreinen de top heb bereikt. Ik heb me daarmee verzoend. Toen ik nog in een punkbandje speelde, heb ik U2 de weg weten vragen naar een café waar de band zou optreden voor enkele tientallen toeschouwers. Nu treedt U2 op voor 140.000 mensen in Brussel. Of kijk naar Arno, die zwarte sneeuw heeft gezien, maar koppig zijn ding is blijven doen. Nu staat hij er.'

'Ik bewonder dat geweldig, maar zelf heb ik nooit zo'n heldere keuze kunnen of willen maken. Ik heb me wel eens afgevraagd of ik me niet beter op een van mijn vele passies had geconcentreerd. Maar dan had ik zoveel andere zaken moeten opgeven, en dat kon ik niet.'


Weinigen weten dat u ook toneel speelt.

'Misschien ligt daar wel mijn grootste talent. Ik heb twee stukken gemaakt, en ben nu een nieuwe voorstelling aan het schrijven op vraag van het cultureel centrum van Aalst. Het wordt een toneelstuk in het Aalsters dialect, over seks in mijn jeugdjaren. Ik heb er de hele maand augustus aan geschreven, hoewel er maar twee voorstellingen zijn gepland. Ergens is dat ook een aangename gedachte. Je beleeft een kort moment van glorie, en het is weg. Zoals die carnavalsgasten in Aalst, die een heel jaar werken aan een praalwagen, die één keer uittrekt.'


Hebt u heimwee naar Aalst?

'Geen heimwee, want ik had er nooit mijn leven kunnen uitbouwen. Op mijn achttiende moest ik naar de grootstad. Maar ik heb mijn geboorteplaats nooit verloochend. Mijn moeder is altijd in Aalst blijven wonen en de voorbije jaren heb ik mijn band met de stad weer aangehaald.'


Is dat de nostalgie van het ouder worden?

'Ik ben een nostalgicus van natuur. Ik hou van het verleden. We zitten nu in de Koninginnegalerij. Dit is een van mijn lievelingsplekken in Brussel. Ik weet hoe Aalst of Brussel er vroeger uitzagen en zie ook de vergankelijkheid van alles om me heen. Waarschijnlijk ben ik daarom geschiedenis gaan studeren.'


Bart De Wever is ook historicus.

'Dat maakt hem ook zo interessant. Hij is een zegen voor de N-VA en de Vlaamse Beweging, en misschien ook voor België, als hij de stap naar de toekomst durft te zetten. De Vlaamse Beweging zit vol rancuneuze, enggeestige mensen die nog in het verleden leven. De kaakslagnationalisten. En dan komt daar zo'n figuur als De Wever, die gecultiveerd is en grappig, en komaf maakte met het gewicht van dat verleden. Hij heeft de Vlaamse Beweging eigentijds gemaakt. Waarmee ik niet gezegd heb dat ik het politiek met hem eens ben.'


Een balans

U bent 52. Veel mensen maken dan een balans op van wat ze gedaan hebben in het leven en wat ze nog willen doen. U ook?

'Ja, en mijn enige ambitie nog is gelukkig zijn. Het voordeel van politiek op mijn leeftijd, is dat je kunt genieten van de job, zonder nog het koste wat het kost een carrière te willen najagen. Ik heb een aangenaam leven. Ik doe graag aan politiek, maar ik heb ook tijd voor andere zaken. Niets hoeft, alles mag. Ik heb vrede gevonden met hoe ik in elkaar zit. Maar ik heb daarvoor wel door een zware midlifecrisis moeten gaan. Een depressie eigenlijk.'


Na de dood van uw zus?

'Dat was een hele zwarte periode, ook al omdat ze samenviel met de crisis bij het VAF. Mijn zus was amper 52. Ik heb ze begeleid in haar aftakeling en bij haar euthanasie. Net op het moment dat het begon te spannen in het VAF, is zij in een soort coma terechtgekomen. We waren al haar begrafenis aan het regelen, toen ze er weer door kwam. Twee maanden heeft ze nog gestreden. Ondertussen hield de miserie bij het VAF niet op. Een mens kan veel aan, maar die combinatie tussen de kleinzielige ruzie bij het VAF en de existentiële confrontatie met de dood van mijn zus was niet te dragen. Ik ben niet ongeschonden uit die periode gekomen.'


Waren jullie heel close?

'Neen. Dat was het net. We zagen elkaar maar een paar keer per jaar. Aan haar ziekenbed besefte ik wat we allemaal samen gemist hebben. Mijn vader is jong gestorven. Ik heb hem nooit gekend, zij wel. Maar ik heb het met haar nooit over hem gehad. Op haar sterfbed bleek er ook een hele grote tederheid in mijn zus te schuilen. Waarom had ik dat niet vroeger gemerkt? Waarom waren we niet vroeger tot elkaar gekomen? Wat hebben we daardoor niet allemaal gemist? Al die vragen bleven tot lang na haar dood in mijn hoofd knagen.'

'De dag voor haar dood ben ik mijn gevoelens van me beginnen afschrijven in een boek. Ik zie nog de zon op haar gezicht vallen, terwijl buiten duizenden automobilisten naar hun werk reden. Terwijl zij sterft, gaat rond ons het leven gewoon door. Dat stemt toch tot nadenken over de prioriteiten in je leven.'


DS, 25-09-2010