Barst
18th March 2006, 14:46
Goede foltering bestaat niet
Folteren lijkt aan een stille comeback bezig in het Westen. Een ramp, vindt de Australische moraalfilosoof Raimond Gaita: ,,Sterven als gijzelaar is altijd beter dan gered te worden door marteling. Wie begint met het martelen van terroristen, zal vroeg of laat iedereen martelen, schuldig of niet.''
IN de beschaafde wereld van vandaag tref je pijnbanken en 'ijzeren maagden' alleen nog in het museum der gruwelen aan. Folteren is folklore, een schandvlek uit een barbaars verleden die gelukkig voorgoed uit de wereld gebannen is.
Althans zo lijkt het, want volgens de rapporten van Amnesty International wordt er nog altijd gefolterd in meer dan zeventig landen wereldwijd. Zelfs het hoogontwikkelde Westen ontsnapt niet aan de plaag. Denk aan de schandalen over de mishandeling van al of niet vermeende terroristen in de gevangenissen van Abu Ghraib en Guantánamo Bay.
,,De aanslagen van 11 september 2001 hebben de doos van Pandora opengegooid'', waarschuwt de Australische moraalfilosoof Raimond Gaita. ,,In het geheim folteren is niet meer genoeg, vandaag praten we openlijk over de legalisering van marteling binnen de strijd tegen het internationale terrorisme. Terwijl folteren toch de ergste misdaad tegen de menselijkheid is. Niemand heeft het recht anderen te martelen, onder geen enkele voorwaarde, 'het weze dan oorlog, politieke instabiliteit of een staat van beleg', zegt de Internationale Conventie tegen Foltering. En die is ook ondertekend door de V.S.'' Gaita (60) hield vorige week een lezing op het patroonsfeest van het Hoger Instituut van Wijsbegeerte in Leuven, waarin hij de vraag stelde: ,,Kunnen we folteren goedpraten als het minste kwaad?''
Hoe geschokt was u toen u voor het eerst de foto's uit de gevangenis van Abu Ghraib zag? De folterkamers van Saddam Hoessein waren amper gesloten of de Amerikaanse inlichtingsdiensten namen ze al opnieuw in gebruik.
,,Ik was aangedaan, maar niet verbaasd. Uit de jaren zeventig herinner ik me de Amerikaanse steun aan de folterregimes van Chili en Argentinië. Alles gebeurde toen nog clandestien. Het grote verschil is dat je vandaag steeds meer stemmen hoort die martelpraktijken willen rechtvaardigen. De mensenrechtenactivist Jeffrey Robertson voorspelde nog niet zo lang geleden dat het internationale recht in de 21ste eeuw de wereld zou beheersen. Dat blijkt een voortvarende gedachte geweest te zijn. Sinds 9/11 zitten de voorvechters van de mensenrechten weer helemaal in het defensief.''
De folteringen in Abu Ghraib waren het werk van een kleine minderheid van sadisten, beweerde de regering-Bush. Binnen drie maanden wordt de beruchte gevangenis gesloten.
,,Maar Camp X-Ray in Guantánamo Bay blijft open, en allicht heersen daar nog ergere toestanden. De gevangenen zijn er 'onwettelijke strijders' zonder rechten, die niet beschermd worden door de Conventie van Genève voor Krijgsgevangenen. Hun isolement is een regelrechte invitatie tot misbruik.''
Maar niet alle misbruik is foltering, zeggen ze in Guantánamo. Gevangenen urenlang op één been laten staan, blinddoeken, slaapgebrek en blootstelling aan extreem lawaai gelden als 'beperkte fysieke druk', iets wat onontbeerlijk is om een terrorist aan het praten krijgen.
,,Noem het gerust foltering die zijn naam niet wil kennen. In Israël, het land van mijn vrouw, is het al langer een systeem. Palestijnse verzetsmensen worden al sinds de jaren zeventig op grote schaal gefolterd, maar voor de rechtbank werd dat steevast ontkend. Tot de onderzoekscommissie-Landau, in 1987. Om de wildgroei van clandestiene foltering tegen te gaan, stelde Landau voor een beperkt gebruik van fysieke druk tijdens ondervragingen toe te staan. De veiligheidsdiensten zagen dat helaas als een wettelijke vrijbrief en sindsdien is er alleen nog meer gefolterd. 'Kleine foltering' bestaat niet. Als je er eenmaal mee begint, is er geen ophouden meer aan. Je begeeft je op een hellend vlak.''
Toch is dat het eeuwige argument van de aanhangers van legalisering. ,,Folteren gebeurt sowieso, de vraag is alleen of we het binnen of buiten de wet laten gebeuren'', zegt de bekende Amerikaanse strafpleiter Alan Dershowitz.
,,Het voorbeeld van Israël laat zien dat regulering een hersenschim is. Misschien heeft folteren enkele zelfmoordaanslagen voorkomen, maar het heeft zeker niet geleid tot meer veiligheid. Het conflict tussen Israëliërs en Palestijnen wordt er alleen door op de spits gedreven. En geklemd tussen terreur en tegenterreur gaat stilaan de hele samenleving kapot. Terreur is een ontbindingsenzym, zoals de schrijver David Grossman zegt.''
Dershowitz pleit niet voor de afschaffing van het verbod op foltering. Geen zinnig mens wil dat. Maar folteren moet mogelijk worden op gerechtelijk bevel als een hoger belang op het spel staat: het voorkomen van een bomaanslag, het lokaliseren van gijzelaars.
,,Toch is folteren niet meteen de meest betrouwbare vorm van informatiegaring. Mensen vertellen om het even wat in de martelkamer om de pijn te doen ophouden. En als er desondanks vandaag nog zoveel gefolterd wordt, komt dat omdat foltering niet alleen gebruikt wordt als ondervragingstechniek. Het kan ook een straf zijn, een instrument van sociale controle of afschrikking. De folteringen in Abu Ghraib viseerden net zo goed de Iraakse samenleving als de gevangenen zelf.''
Dershowitz gaat zelfs op zoek naar een 'humane foltertechniek'. Gesteriliseerde naalden onder de vingernagels steken is de beste techniek, vindt hij: ,,De pijn voelt ondraaglijk, maar er is geen blijvend letsel en zeker geen gevaar van overlijden.''
,,Wat een vreselijke misvatting. Het gaat er niet om of je stroomstoten op je geslachtsdelen krijgt of bedreigd wordt met verdrinking: het echte trauma van slachtoffers van foltering is psychisch. 'Wie gefolterd wordt, voelt zich nooit meer thuis in de wereld', zei de Franse schrijver Jean Améry, die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Gestapo gemarteld werd. De gefolterde daalt af in een wereld zonder regels, waarin hij blindelings aan de willekeur van zijn beulen overgeleverd is.''
,,Net daarom is het een illusie te denken dat je foltering aan regels kunt onderwerpen. In de folterkamer zijn geen grenzen: de ondervrager is erop uit zijn slachtoffer te breken, en dat lukt alleen door een steeds verdere escalatie van de pijn. Als de 'beperkte fysieke druk' niet werkt, verhuizen de gevangenen van Guantánamo Bay in het geniep naar Egypte, Pakistan en Syrië, landen die niet wakker liggen van schendingen van de mensenrechten. Dat is het outsourcen van marteling: officieel blijft het verbod overeind, het folteren gebeurt door huurlingen die werken 'in het zwart' .''
,,Zelfs een land als Israël verbiedt officieel foltering, na een vonnis van het Hooggerechtshof in 1999. Maar als mensenlevens op het spel staan, wordt dat door de rechtbank aanvaard als verzachtende omstandigheid. Of het veel uitmaakt, weet ik niet. Ondervragers die hun boekje te buiten gaan, worden maar zelden veroordeeld, weet ik van mijn dochter, die jaren werkte voor de Israëlische mensenrechtenorganisatie B'tsella. Toch is het levensbelangrijk dat de wet foltering blijft verbieden.''
U gelooft niet in de doctrine van het minste kwaad?
,,Stel: veiligheidsdiensten mogen folteren na een bevel van de rechter. Maar die rechter is niet onfeilbaar. Wat als de verdachte geen terrorist is of niets afweet van de 'tikkende klok'? Het risico van collateral damage is enorm. Met de doctrine van het minste kwaad begeven we ons op een zeer gevaarlijk hellend vlak. Wie begint met het martelen van terroristen, zal vroeg of laat iedereen gaan martelen, schuldig of niet.''
,,En er bestaat ook niet zoiets als 'goede foltering' en 'slechte foltering'. Niet alles wordt goedgepraat omdat je het in naam van vrijheid en democratie doet. Foltering degradeert niet alleen het slachtoffer, maar ook de beul. Het maakt ons even slecht als de vijand die we bestrijden. Onze grote uitdaging vandaag is de strijd tegen het terrorisme te winnen zonder onze eigen ziel te verliezen. En dat kan niet als we terrorisme met terreur blijven bestrijden.''
Wie had tien jaar geleden durven te denken dat folteren ooit nog een goede pers zou krijgen?
,,Ik ben geschokt door de snelle omslag van de geesten in het Westen. Wat is er gebeurd? Op 9/11 vallen er drieduizend doden in New York, daarna worden nog eens 200 toeristen opgeblazen op Bali en 55 pendelaars omgebracht in de Londense metro. Dat is natuurlijk vreselijk, maar is het ook een reden om al onze waarden in de uitverkoop te doen. Plots praten we over preventieve oorlogen en over het goedkeuren van foltering. Dat is historisch een geweldige stap achteruit. In Engeland is foltering al verboden sinds 1640.''
Maar de publieke opinie lijkt het helemaal eens met de doctrine van het minste kwaad: waarom in 's hemelsnaam terroristen níét folteren als dat een heruitgave van 9/11 kan voorkomen?
,,Moraal is meer dan een rekensommetje, het gaat om onze diepste waarden en levensstijl. Tot dusver bedreigen de terroristen alleen ons leven, wijzelf zijn het die uit angst onze eigen burgerrechten onderuithalen. Dat is alleen maar mogelijk als gevolg van een groot cultureel vergeten. Luister naar het Christelijke Triumviraat Bush-Blair-Howard (de Australische premier, nvdr.) . In de aanloop naar de inval in Irak ging het er alleen om hoe goed de oorlog zou zijn voor Irak en het hele Midden-Oosten. Zelfs geen echo hoorde je van de ethiek van Paulus: Doe geen kwaad, zelfs al brengt het goed voort . We zijn het besef kwijt dat een mensenleven iets van onschatbare waarde is. We zijn boekhouders die kosten-batenanalyses verwarren met ethiek.''
In de politieke arena valt maar weinig aan te vangen met de ethiek van Paulus, vrees ik.
,,Dat weet ik nog zo niet. Of je mensen kunt doden of folteren voor het welzijn van anderen, is een eeuwenoude filosofische vraag. Politiek en moraal botsen onafgebroken en als het om het naakte overleven gaat, wordt de ethiek opzijgeschoven. Maar gebeurt dat niet te snel? Je kunt toch moeilijk beweren dat de westerse beschaving sinds 9/11 vecht om zijn voortbestaan? Burgers verschuilen zich al te makkelijk achter de beslissing van regeringen, maar in een democratie is het volk zelf verantwoordelijk. Laat ons dus nee zeggen tegen het goedkeuren van foltering: not in my name, zelfs al redt het levens . Want uiteindelijk zullen niet de terroristen, maar wijzelf de slachtoffers zijn. Wie foltert, verliest zijn menselijkheid.''
,,Foltering is de ultieme verkrachting van de menselijke waardigheid'', schrijft Michael Ignatieff in zijn boek The Lesser Evil. Daarom kan het nooit getolereerd worden in een democratische staat.
,,Een mens kan ermee instemmen te sneuvelen in een oorlog, hij kan zelfs aanvaarden dat hij door een rechtbank ter dood veroordeeld wordt. Maar geen enkel slachtoffer heeft ooit zijn instemming geven om gemarteld te worden, omdat dat de ergste schending van de menselijke waardigheid is. Het verbod van foltering gaat echter verder dan het zelfbeschikkingsrecht. Ook democratische landen blijken te folteren. Ten gronde gaat het folterverbod om medemenselijkheid: elk leven is heilig.''
Dat klinkt bijna religieus.
,,Het is een religieuze gedachte, ja: geen leven mag vernietigd worden, omdat we allemaal kinderen van God zijn. Maar zelf ben ik geen gelovig mens. Ik ben het wel eens met de Griekse filosoof Socrates, die zei: 'Het is beter kwaad te lijden dan zelf kwaad te doen.' ''
Socrates kreeg weerwerk van de sofist Kallikles. Zo'n moraal maakt je weerloos tegen iedereen die jou of je geliefden onrecht wil doen, argumenteerde die.
,,Kallikles heeft een punt: de moraal van Socrates is een moraal van verzaking. Dat wil niet zeggen dat hij een pacifist was, hij vocht eervol in verschillende oorlogen. Maar voor Socrates was goed leven belangrijker dan het strikte overleven. En dat heeft zijn prijs. Terroristen chanteren ons, ze maken misbruik van onze democratische rechten en regels, maar daarom moeten wij daar nog niet bij het eerste teken van onraad komaf mee maken: dat we kwetsbaar zijn, is altijd al de prijs van het fatsoen geweest. Pleiten voor foltering draagt niet bij tot de overwinning op het terrorisme, het is juist toegeven aan de terroristen. Iedereen zou de dood als gijzelaar moeten verkiezen boven het gered worden door foltering.''
Dat is de moraal van een heilige.
,,Welnee, dat is gewoon fatsoenlijk leven. We mogen niet toegeven aan de terroristen. Wij, de burgers van het vrije Westen, zijn allemaal vrijwilligers in de strijd tegen het terrorisme. Als we gegijzeld worden, mogen we niet smeken om ons leven.''
(Raimond Gaita werd in 1946 geboren in het naoorlogse Duitsland en emigreerde op zijn vierde naar het Australische achterland. Vandaag doceert hij moraalfilosofie aan het King's College in Londen en filosofie aan de Katholieke Universiteit van Australië. Gaita publiceerde onder meer 'De hond van de filosoof' en 'Romulus, mijn vader', een als autobiografie vermomde parabel over wat het betekent 'een fatsoenlijk mens' te zijn, en binnenkort ook te zien als film.)
DS Trottoir, 18-03-2006
Folteren lijkt aan een stille comeback bezig in het Westen. Een ramp, vindt de Australische moraalfilosoof Raimond Gaita: ,,Sterven als gijzelaar is altijd beter dan gered te worden door marteling. Wie begint met het martelen van terroristen, zal vroeg of laat iedereen martelen, schuldig of niet.''
IN de beschaafde wereld van vandaag tref je pijnbanken en 'ijzeren maagden' alleen nog in het museum der gruwelen aan. Folteren is folklore, een schandvlek uit een barbaars verleden die gelukkig voorgoed uit de wereld gebannen is.
Althans zo lijkt het, want volgens de rapporten van Amnesty International wordt er nog altijd gefolterd in meer dan zeventig landen wereldwijd. Zelfs het hoogontwikkelde Westen ontsnapt niet aan de plaag. Denk aan de schandalen over de mishandeling van al of niet vermeende terroristen in de gevangenissen van Abu Ghraib en Guantánamo Bay.
,,De aanslagen van 11 september 2001 hebben de doos van Pandora opengegooid'', waarschuwt de Australische moraalfilosoof Raimond Gaita. ,,In het geheim folteren is niet meer genoeg, vandaag praten we openlijk over de legalisering van marteling binnen de strijd tegen het internationale terrorisme. Terwijl folteren toch de ergste misdaad tegen de menselijkheid is. Niemand heeft het recht anderen te martelen, onder geen enkele voorwaarde, 'het weze dan oorlog, politieke instabiliteit of een staat van beleg', zegt de Internationale Conventie tegen Foltering. En die is ook ondertekend door de V.S.'' Gaita (60) hield vorige week een lezing op het patroonsfeest van het Hoger Instituut van Wijsbegeerte in Leuven, waarin hij de vraag stelde: ,,Kunnen we folteren goedpraten als het minste kwaad?''
Hoe geschokt was u toen u voor het eerst de foto's uit de gevangenis van Abu Ghraib zag? De folterkamers van Saddam Hoessein waren amper gesloten of de Amerikaanse inlichtingsdiensten namen ze al opnieuw in gebruik.
,,Ik was aangedaan, maar niet verbaasd. Uit de jaren zeventig herinner ik me de Amerikaanse steun aan de folterregimes van Chili en Argentinië. Alles gebeurde toen nog clandestien. Het grote verschil is dat je vandaag steeds meer stemmen hoort die martelpraktijken willen rechtvaardigen. De mensenrechtenactivist Jeffrey Robertson voorspelde nog niet zo lang geleden dat het internationale recht in de 21ste eeuw de wereld zou beheersen. Dat blijkt een voortvarende gedachte geweest te zijn. Sinds 9/11 zitten de voorvechters van de mensenrechten weer helemaal in het defensief.''
De folteringen in Abu Ghraib waren het werk van een kleine minderheid van sadisten, beweerde de regering-Bush. Binnen drie maanden wordt de beruchte gevangenis gesloten.
,,Maar Camp X-Ray in Guantánamo Bay blijft open, en allicht heersen daar nog ergere toestanden. De gevangenen zijn er 'onwettelijke strijders' zonder rechten, die niet beschermd worden door de Conventie van Genève voor Krijgsgevangenen. Hun isolement is een regelrechte invitatie tot misbruik.''
Maar niet alle misbruik is foltering, zeggen ze in Guantánamo. Gevangenen urenlang op één been laten staan, blinddoeken, slaapgebrek en blootstelling aan extreem lawaai gelden als 'beperkte fysieke druk', iets wat onontbeerlijk is om een terrorist aan het praten krijgen.
,,Noem het gerust foltering die zijn naam niet wil kennen. In Israël, het land van mijn vrouw, is het al langer een systeem. Palestijnse verzetsmensen worden al sinds de jaren zeventig op grote schaal gefolterd, maar voor de rechtbank werd dat steevast ontkend. Tot de onderzoekscommissie-Landau, in 1987. Om de wildgroei van clandestiene foltering tegen te gaan, stelde Landau voor een beperkt gebruik van fysieke druk tijdens ondervragingen toe te staan. De veiligheidsdiensten zagen dat helaas als een wettelijke vrijbrief en sindsdien is er alleen nog meer gefolterd. 'Kleine foltering' bestaat niet. Als je er eenmaal mee begint, is er geen ophouden meer aan. Je begeeft je op een hellend vlak.''
Toch is dat het eeuwige argument van de aanhangers van legalisering. ,,Folteren gebeurt sowieso, de vraag is alleen of we het binnen of buiten de wet laten gebeuren'', zegt de bekende Amerikaanse strafpleiter Alan Dershowitz.
,,Het voorbeeld van Israël laat zien dat regulering een hersenschim is. Misschien heeft folteren enkele zelfmoordaanslagen voorkomen, maar het heeft zeker niet geleid tot meer veiligheid. Het conflict tussen Israëliërs en Palestijnen wordt er alleen door op de spits gedreven. En geklemd tussen terreur en tegenterreur gaat stilaan de hele samenleving kapot. Terreur is een ontbindingsenzym, zoals de schrijver David Grossman zegt.''
Dershowitz pleit niet voor de afschaffing van het verbod op foltering. Geen zinnig mens wil dat. Maar folteren moet mogelijk worden op gerechtelijk bevel als een hoger belang op het spel staat: het voorkomen van een bomaanslag, het lokaliseren van gijzelaars.
,,Toch is folteren niet meteen de meest betrouwbare vorm van informatiegaring. Mensen vertellen om het even wat in de martelkamer om de pijn te doen ophouden. En als er desondanks vandaag nog zoveel gefolterd wordt, komt dat omdat foltering niet alleen gebruikt wordt als ondervragingstechniek. Het kan ook een straf zijn, een instrument van sociale controle of afschrikking. De folteringen in Abu Ghraib viseerden net zo goed de Iraakse samenleving als de gevangenen zelf.''
Dershowitz gaat zelfs op zoek naar een 'humane foltertechniek'. Gesteriliseerde naalden onder de vingernagels steken is de beste techniek, vindt hij: ,,De pijn voelt ondraaglijk, maar er is geen blijvend letsel en zeker geen gevaar van overlijden.''
,,Wat een vreselijke misvatting. Het gaat er niet om of je stroomstoten op je geslachtsdelen krijgt of bedreigd wordt met verdrinking: het echte trauma van slachtoffers van foltering is psychisch. 'Wie gefolterd wordt, voelt zich nooit meer thuis in de wereld', zei de Franse schrijver Jean Améry, die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Gestapo gemarteld werd. De gefolterde daalt af in een wereld zonder regels, waarin hij blindelings aan de willekeur van zijn beulen overgeleverd is.''
,,Net daarom is het een illusie te denken dat je foltering aan regels kunt onderwerpen. In de folterkamer zijn geen grenzen: de ondervrager is erop uit zijn slachtoffer te breken, en dat lukt alleen door een steeds verdere escalatie van de pijn. Als de 'beperkte fysieke druk' niet werkt, verhuizen de gevangenen van Guantánamo Bay in het geniep naar Egypte, Pakistan en Syrië, landen die niet wakker liggen van schendingen van de mensenrechten. Dat is het outsourcen van marteling: officieel blijft het verbod overeind, het folteren gebeurt door huurlingen die werken 'in het zwart' .''
,,Zelfs een land als Israël verbiedt officieel foltering, na een vonnis van het Hooggerechtshof in 1999. Maar als mensenlevens op het spel staan, wordt dat door de rechtbank aanvaard als verzachtende omstandigheid. Of het veel uitmaakt, weet ik niet. Ondervragers die hun boekje te buiten gaan, worden maar zelden veroordeeld, weet ik van mijn dochter, die jaren werkte voor de Israëlische mensenrechtenorganisatie B'tsella. Toch is het levensbelangrijk dat de wet foltering blijft verbieden.''
U gelooft niet in de doctrine van het minste kwaad?
,,Stel: veiligheidsdiensten mogen folteren na een bevel van de rechter. Maar die rechter is niet onfeilbaar. Wat als de verdachte geen terrorist is of niets afweet van de 'tikkende klok'? Het risico van collateral damage is enorm. Met de doctrine van het minste kwaad begeven we ons op een zeer gevaarlijk hellend vlak. Wie begint met het martelen van terroristen, zal vroeg of laat iedereen gaan martelen, schuldig of niet.''
,,En er bestaat ook niet zoiets als 'goede foltering' en 'slechte foltering'. Niet alles wordt goedgepraat omdat je het in naam van vrijheid en democratie doet. Foltering degradeert niet alleen het slachtoffer, maar ook de beul. Het maakt ons even slecht als de vijand die we bestrijden. Onze grote uitdaging vandaag is de strijd tegen het terrorisme te winnen zonder onze eigen ziel te verliezen. En dat kan niet als we terrorisme met terreur blijven bestrijden.''
Wie had tien jaar geleden durven te denken dat folteren ooit nog een goede pers zou krijgen?
,,Ik ben geschokt door de snelle omslag van de geesten in het Westen. Wat is er gebeurd? Op 9/11 vallen er drieduizend doden in New York, daarna worden nog eens 200 toeristen opgeblazen op Bali en 55 pendelaars omgebracht in de Londense metro. Dat is natuurlijk vreselijk, maar is het ook een reden om al onze waarden in de uitverkoop te doen. Plots praten we over preventieve oorlogen en over het goedkeuren van foltering. Dat is historisch een geweldige stap achteruit. In Engeland is foltering al verboden sinds 1640.''
Maar de publieke opinie lijkt het helemaal eens met de doctrine van het minste kwaad: waarom in 's hemelsnaam terroristen níét folteren als dat een heruitgave van 9/11 kan voorkomen?
,,Moraal is meer dan een rekensommetje, het gaat om onze diepste waarden en levensstijl. Tot dusver bedreigen de terroristen alleen ons leven, wijzelf zijn het die uit angst onze eigen burgerrechten onderuithalen. Dat is alleen maar mogelijk als gevolg van een groot cultureel vergeten. Luister naar het Christelijke Triumviraat Bush-Blair-Howard (de Australische premier, nvdr.) . In de aanloop naar de inval in Irak ging het er alleen om hoe goed de oorlog zou zijn voor Irak en het hele Midden-Oosten. Zelfs geen echo hoorde je van de ethiek van Paulus: Doe geen kwaad, zelfs al brengt het goed voort . We zijn het besef kwijt dat een mensenleven iets van onschatbare waarde is. We zijn boekhouders die kosten-batenanalyses verwarren met ethiek.''
In de politieke arena valt maar weinig aan te vangen met de ethiek van Paulus, vrees ik.
,,Dat weet ik nog zo niet. Of je mensen kunt doden of folteren voor het welzijn van anderen, is een eeuwenoude filosofische vraag. Politiek en moraal botsen onafgebroken en als het om het naakte overleven gaat, wordt de ethiek opzijgeschoven. Maar gebeurt dat niet te snel? Je kunt toch moeilijk beweren dat de westerse beschaving sinds 9/11 vecht om zijn voortbestaan? Burgers verschuilen zich al te makkelijk achter de beslissing van regeringen, maar in een democratie is het volk zelf verantwoordelijk. Laat ons dus nee zeggen tegen het goedkeuren van foltering: not in my name, zelfs al redt het levens . Want uiteindelijk zullen niet de terroristen, maar wijzelf de slachtoffers zijn. Wie foltert, verliest zijn menselijkheid.''
,,Foltering is de ultieme verkrachting van de menselijke waardigheid'', schrijft Michael Ignatieff in zijn boek The Lesser Evil. Daarom kan het nooit getolereerd worden in een democratische staat.
,,Een mens kan ermee instemmen te sneuvelen in een oorlog, hij kan zelfs aanvaarden dat hij door een rechtbank ter dood veroordeeld wordt. Maar geen enkel slachtoffer heeft ooit zijn instemming geven om gemarteld te worden, omdat dat de ergste schending van de menselijke waardigheid is. Het verbod van foltering gaat echter verder dan het zelfbeschikkingsrecht. Ook democratische landen blijken te folteren. Ten gronde gaat het folterverbod om medemenselijkheid: elk leven is heilig.''
Dat klinkt bijna religieus.
,,Het is een religieuze gedachte, ja: geen leven mag vernietigd worden, omdat we allemaal kinderen van God zijn. Maar zelf ben ik geen gelovig mens. Ik ben het wel eens met de Griekse filosoof Socrates, die zei: 'Het is beter kwaad te lijden dan zelf kwaad te doen.' ''
Socrates kreeg weerwerk van de sofist Kallikles. Zo'n moraal maakt je weerloos tegen iedereen die jou of je geliefden onrecht wil doen, argumenteerde die.
,,Kallikles heeft een punt: de moraal van Socrates is een moraal van verzaking. Dat wil niet zeggen dat hij een pacifist was, hij vocht eervol in verschillende oorlogen. Maar voor Socrates was goed leven belangrijker dan het strikte overleven. En dat heeft zijn prijs. Terroristen chanteren ons, ze maken misbruik van onze democratische rechten en regels, maar daarom moeten wij daar nog niet bij het eerste teken van onraad komaf mee maken: dat we kwetsbaar zijn, is altijd al de prijs van het fatsoen geweest. Pleiten voor foltering draagt niet bij tot de overwinning op het terrorisme, het is juist toegeven aan de terroristen. Iedereen zou de dood als gijzelaar moeten verkiezen boven het gered worden door foltering.''
Dat is de moraal van een heilige.
,,Welnee, dat is gewoon fatsoenlijk leven. We mogen niet toegeven aan de terroristen. Wij, de burgers van het vrije Westen, zijn allemaal vrijwilligers in de strijd tegen het terrorisme. Als we gegijzeld worden, mogen we niet smeken om ons leven.''
(Raimond Gaita werd in 1946 geboren in het naoorlogse Duitsland en emigreerde op zijn vierde naar het Australische achterland. Vandaag doceert hij moraalfilosofie aan het King's College in Londen en filosofie aan de Katholieke Universiteit van Australië. Gaita publiceerde onder meer 'De hond van de filosoof' en 'Romulus, mijn vader', een als autobiografie vermomde parabel over wat het betekent 'een fatsoenlijk mens' te zijn, en binnenkort ook te zien als film.)
DS Trottoir, 18-03-2006