bijlinda
18th April 2025, 01:30
De Nederlandse democratie staat onder druk, waarschuwt de Raad van State
De Raad van State waarschuwt in zijn jaarverslag dat de Nederlandse democratie kwetsbaar is. De politiek moet in actie komen tegen de ondermijning van buitenaf en uitholling van binnenuit.
Terwijl wereldwijd het aantal landen in democratisch verval toeneemt, waarschuwt de Raad van State (RvS) dat ook de Nederlandse democratie onder druk staat. Zowel door ondermijning van buitenaf als door uitholling van binnenuit.
In het donderdag gepubliceerde jaarverslag doet het hoge adviesorgaan daarom met klem een beroep op de politiek om juist nu ‘democratisch ethos’ te tonen. Het is een oproep die ook regelmatig in de Tweede Kamer klinkt.
“Democratie vraagt voortdurend onderhoud”, zegt RvS-vicepresident Thom de Graaf. Het adviesorgaan is al langer kritisch op het functioneren van de Nederlandse rechtsstaat en stelde vast dat tijdens de kabinetten-Rutte ‘de grenzen van de wet’ werden opgezocht. Oprukkend populisme en polarisatie zetten het bestel verder onder druk.
Nieuwe politieke wind
Het is de eerste keer dat de Raad terugblikt op een jaar waarin de rechts-populistische PVV tot het centrum van de macht toetrad. Zelf noemt het adviesorgaan in het rapport geen concrete voorbeelden van partijen. Dit is volgens vicepresident De Graaf niet nodig, omdat geen partij antidemocratisch heeft gehandeld. Tussen de regels staan wel degelijk voorbeelden van politici die rechtsstatelijk de grenzen opzoeken.
Zo wijst de Raad erop dat de wil om bepaalde politieke oplossingen te realiseren binnen bestaande normen en wet- en regelgeving moet passen. Wanneer politici dit principe negeren, omdat ‘de nood hoog is’, dreigt volgens de RvS een ‘verval’ dat moeilijk te herstellen is.
Eind vorig jaar trachtte PVV-minister Marjolein Faber het parlement te omzeilen door het staatsnoodrecht in te zetten voor het asielvraagstuk. Een juridische onderbouwing voor de asielcrisis ontbrak, waardoor Faber onder politieke druk van haar plan afzag.
Twijfels of de rechtsstaat in goede handen is
Vanwege grote twijfels over het vermogen van de PVV om de democratische rechtsstaat te waarborgen, kon de partij pas toetreden tot de coalitie na het ondertekenen van een rechtsstaatverklaring. Daarin beloofden de coalitiepartijen zich aan wetten, verdragen en internationale regelgeving te houden.
Het goed functioneren van een democratie behelst echter meer dan dat, benadrukt de RvS. Het gaat ook over de bescherming van minderheden, het waarborgen van een vrij en open debat én het hebben van respect voor andere machten in de samenleving, zoals de rechter.
‘Wederzijdse tolerantie’ is daarbij essentieel, schrijft de Raad. Sinds de verkiezingen klinkt echter stevige kritiek op de manier waarop de regering, het parlement en mede-overheden met elkaar omgaan, wat samenwerking bemoeilijkt. In november stapte staatssecretaris Nora Achahbar (NSC) op vanwege ‘polariserende omgangsvormen’, onder meer in het kabinet.
De VS als voorbeeld
De opvatting dat democratie slechts zou betekenen ‘dat de meerderheid het voor het zeggen heeft’, noemt de Raad ‘gevaarlijk’. PVV-leider Geert Wilders beweert regelmatig het recht te hebben om bepaalde besluiten te nemen, omdat de PVV als grootste coalitiepartij het mandaat van de kiezers heeft gekregen.
Opvallend is dat kiezers ook steeds vaker hun voorkeur uitspreken voor een sterke leider. Dat wijst volgens de RvS op een dalend vertrouwen in de democratie.
Zelf noemt het adviesorgaan de recente ontwikkelingen in de Verenigde Staten als voorbeeld. Sinds het aantreden van president Donald Trump liggen daar instituties zoals wetenschap, hoger onderwijs, onafhankelijke media en de rechterlijke macht onder vuur. Het monddood maken van deze instituties is vaak een eerste indicatie dat een democratie afglijdt naar een autocratie.
Het huidige kabinet erkent de ‘fundamentele waarde’ van dergelijke instituties en heeft beloofd deze te ‘beschermen en versterken’. Tegelijkertijd kondigde het kabinet forse bezuinigen aan op het hoger onderwijs, de media en ontwikkelingsorganisaties.
Politiek kan niet weigeren wetten uit te voeren
Ook de rechter krijgt regelmatig het verwijt een hinderlijke stoorzender te zijn. Dit geluid klinkt ook vanuit de coalitiepartijen. Het afgelopen jaar tikte de rechterlijke macht de overheid op de vingers, omdat zij zich niet aan haar eigen regels hield. Bijvoorbeeld op het gebied van stikstof, klimaat of asiel. Als de overheid moeite heeft met het toepassen van de wet, is zij zelf verantwoordelijk voor het aanpassen daarvan, benadrukt de RvS.
De druk en bedreigingen waarmee de Nederlandse democratie te maken heeft, noemt het adviesorgaan ‘reden tot zorg’. Tegelijkertijd ziet de Raad dit ook als een aanmoediging om het bestel te versterken. Bijvoorbeeld door strengere regels in te voeren voor de organisatie en financiering van politieke partijen.
Trouw, 17-04-2025 (Yara van Buuren)
De Raad van State waarschuwt in zijn jaarverslag dat de Nederlandse democratie kwetsbaar is. De politiek moet in actie komen tegen de ondermijning van buitenaf en uitholling van binnenuit.
Terwijl wereldwijd het aantal landen in democratisch verval toeneemt, waarschuwt de Raad van State (RvS) dat ook de Nederlandse democratie onder druk staat. Zowel door ondermijning van buitenaf als door uitholling van binnenuit.
In het donderdag gepubliceerde jaarverslag doet het hoge adviesorgaan daarom met klem een beroep op de politiek om juist nu ‘democratisch ethos’ te tonen. Het is een oproep die ook regelmatig in de Tweede Kamer klinkt.
“Democratie vraagt voortdurend onderhoud”, zegt RvS-vicepresident Thom de Graaf. Het adviesorgaan is al langer kritisch op het functioneren van de Nederlandse rechtsstaat en stelde vast dat tijdens de kabinetten-Rutte ‘de grenzen van de wet’ werden opgezocht. Oprukkend populisme en polarisatie zetten het bestel verder onder druk.
Nieuwe politieke wind
Het is de eerste keer dat de Raad terugblikt op een jaar waarin de rechts-populistische PVV tot het centrum van de macht toetrad. Zelf noemt het adviesorgaan in het rapport geen concrete voorbeelden van partijen. Dit is volgens vicepresident De Graaf niet nodig, omdat geen partij antidemocratisch heeft gehandeld. Tussen de regels staan wel degelijk voorbeelden van politici die rechtsstatelijk de grenzen opzoeken.
Zo wijst de Raad erop dat de wil om bepaalde politieke oplossingen te realiseren binnen bestaande normen en wet- en regelgeving moet passen. Wanneer politici dit principe negeren, omdat ‘de nood hoog is’, dreigt volgens de RvS een ‘verval’ dat moeilijk te herstellen is.
Eind vorig jaar trachtte PVV-minister Marjolein Faber het parlement te omzeilen door het staatsnoodrecht in te zetten voor het asielvraagstuk. Een juridische onderbouwing voor de asielcrisis ontbrak, waardoor Faber onder politieke druk van haar plan afzag.
Twijfels of de rechtsstaat in goede handen is
Vanwege grote twijfels over het vermogen van de PVV om de democratische rechtsstaat te waarborgen, kon de partij pas toetreden tot de coalitie na het ondertekenen van een rechtsstaatverklaring. Daarin beloofden de coalitiepartijen zich aan wetten, verdragen en internationale regelgeving te houden.
Het goed functioneren van een democratie behelst echter meer dan dat, benadrukt de RvS. Het gaat ook over de bescherming van minderheden, het waarborgen van een vrij en open debat én het hebben van respect voor andere machten in de samenleving, zoals de rechter.
‘Wederzijdse tolerantie’ is daarbij essentieel, schrijft de Raad. Sinds de verkiezingen klinkt echter stevige kritiek op de manier waarop de regering, het parlement en mede-overheden met elkaar omgaan, wat samenwerking bemoeilijkt. In november stapte staatssecretaris Nora Achahbar (NSC) op vanwege ‘polariserende omgangsvormen’, onder meer in het kabinet.
De VS als voorbeeld
De opvatting dat democratie slechts zou betekenen ‘dat de meerderheid het voor het zeggen heeft’, noemt de Raad ‘gevaarlijk’. PVV-leider Geert Wilders beweert regelmatig het recht te hebben om bepaalde besluiten te nemen, omdat de PVV als grootste coalitiepartij het mandaat van de kiezers heeft gekregen.
Opvallend is dat kiezers ook steeds vaker hun voorkeur uitspreken voor een sterke leider. Dat wijst volgens de RvS op een dalend vertrouwen in de democratie.
Zelf noemt het adviesorgaan de recente ontwikkelingen in de Verenigde Staten als voorbeeld. Sinds het aantreden van president Donald Trump liggen daar instituties zoals wetenschap, hoger onderwijs, onafhankelijke media en de rechterlijke macht onder vuur. Het monddood maken van deze instituties is vaak een eerste indicatie dat een democratie afglijdt naar een autocratie.
Het huidige kabinet erkent de ‘fundamentele waarde’ van dergelijke instituties en heeft beloofd deze te ‘beschermen en versterken’. Tegelijkertijd kondigde het kabinet forse bezuinigen aan op het hoger onderwijs, de media en ontwikkelingsorganisaties.
Politiek kan niet weigeren wetten uit te voeren
Ook de rechter krijgt regelmatig het verwijt een hinderlijke stoorzender te zijn. Dit geluid klinkt ook vanuit de coalitiepartijen. Het afgelopen jaar tikte de rechterlijke macht de overheid op de vingers, omdat zij zich niet aan haar eigen regels hield. Bijvoorbeeld op het gebied van stikstof, klimaat of asiel. Als de overheid moeite heeft met het toepassen van de wet, is zij zelf verantwoordelijk voor het aanpassen daarvan, benadrukt de RvS.
De druk en bedreigingen waarmee de Nederlandse democratie te maken heeft, noemt het adviesorgaan ‘reden tot zorg’. Tegelijkertijd ziet de Raad dit ook als een aanmoediging om het bestel te versterken. Bijvoorbeeld door strengere regels in te voeren voor de organisatie en financiering van politieke partijen.
Trouw, 17-04-2025 (Yara van Buuren)