‘Slechtste opvoeders ooit’

[bijlinda]

Deze generatie volwassenen ambieert de titel van ‘slechtste opvoeders ooit’


Wanneer hebben we eigenlijk beslist om onze kinderen de speelbal te laten zijn van de techbedrijven, vraagt Joeri Casteleyn zich af.


Stephen Fry maakte onlangs bij de Nederlandse presentator Arjen Lubach een mooie vergelijking tussen de industriële revolutie en sociale media en techbedrijven. “Zoals fabrieken vroeger onze rivieren vergiftigden, zo vergiftigen sociale media en techbedrijven nu onze hele samenleving. Het is vervuild en giftig om in te ademen en het wordt erger.”

Om die vergiftiging te stoppen pleit Vlaams minister voor Welzijn Caroline Gennez (Vooruit) voor een verbod op sociale media voor kinderen. Om hen zo te beschermen tegen foute schoonheidsidealen, aangeprate depressies, fake gezondheidsnieuws en andere zaken die hun leefwereld binnenkomen via onder meer Tiktok en Instagram.

Een specifieke leeftijdsgrens heeft de minister niet voor ogen. Al vindt ze dertien jaar te jong. Dan ga je dus eerder richting vijftien jaar (voorstel Nederland) of zestien jaar (Australië).

Om Fry te parafraseren: het is tijd om de rivieren van onze samenleving weer te zuiveren. Om onze kinderen weer te laten drinken van rivieren zonder femicide, anorexia nervosa en zinloos geweld.

Net zoals in de jaren 80, toen het protest tegen de dode rivieren en zure regen op gang kwam, zal ook het voorstel van de minister zijn tegenstanders kennen. Die tegenstanders zullen vooral degenen zijn die zelf verdienen aan de vervuiling van onze samenleving.

De voorstanders van een verbod zijn de mensen die de gevolgen ondervinden van dat verdienmodel: ouders, psychologen, welzijnswerkers, mensen die zomaar in elkaar geslagen worden aan de bushalte, omdat filmpjes van zinloos geweld likes opleveren.


Weg met die onzin

Er zullen altijd wel enkele pedagogen te vinden zijn die ons aanraden om in plaats van te vragen hoe het was op school of op de voetbal*training, voortaan te vragen hoe het was op Tiktok en op Snapchat. Iedere ouder met tieners zal een keer goed lachen met dat advies (samen met zijn tieners, hopelijk), maar voor de rest kun je er echt niks mee. Weg met die onzin. Tijd voor een echt verbod.

Dat de minister nu haar voorstel kan lanceren, heeft veel te maken met het shockeffect van de Netflix-reeks Adolescence. Blijkbaar hadden veel volwassenen een fictiereeks nodig om met een nieuwe blik naar de realiteit van hun tieners te kijken. Wat doen die online in hun slaapkamer? Willen we dat wel achterhalen? Zijn wij er mentaal klaar voor om te weten wat zich daar allemaal afspeelt?

Het lijkt wel alsof wij volwassenen al jaren de titel ambiëren van ‘de slechtste opvoeders uit de geschiedenis’. Wie heeft zijn kind een smartphone gegeven op jonge leeftijd? Wij. Wie heeft zo lang gewacht met een smartphoneverbod in scholen? Wij. Wie heeft gezegd dat een laptop noodzakelijk is om te studeren, waardoor het cyberpesten zich verderzet in de slaapkamer? Wij.

Of onlangs nog: wie is er woedend de straat opgekomen toen hij las hoe de financiële app Klarna onze jongeren in de schulden duwt? Niemand. Nochtans was er voldoende media-aandacht en voldoende reden om kwaad te worden: kinderen van twaalf jaar die zonder enig probleem op krediet kunnen kopen en enkele maanden later een incassobureau achter zich aan krijgen. Maar blijkbaar is dat geen probleem. Jongeren zijn het mikpunt van alle mogelijke techbedrijven en wij laten dat gewillig toe.


Verwoestende algoritmes

Ergens in de voorbije 30 jaar hebben wij met zijn allen – ouders, politici, overheid – blijkbaar beslist om de verantwoordelijkheid los te laten om onze kinderen een beschermende omgeving aan te bieden. Wanneer precies hebben wij beslist om onze jeugd onbeschermd over te leveren aan de hebzucht van de commerciële (tech)wereld?

Heb je een financiële app? Probeer onze kinderen gerust in de schulden te steken. Heb je een video-app? Creëer maar verwoestende algoritmes die onze kinderen met angst en onzekerheid opzadelen. Ben je een vapeproducent? Maak ze gerust in alle mogelijke kleurtjes en formaten. Doe maar, want wij hebben beslist om onze kinderen de speelbal te laten zijn van jullie winstbejag.

En dan zijn we verwonderd dat onze kinderen zich niet zo lekker in hun vel voelen. Je zou voor minder, als je mentaal en fysiek zo opgejaagd wordt en er niemand is die een dam opwerpt om je te beschermen en te zeggen: “We hebben ze allemaal uit je leefwereld verwijderd. Ze zullen je jeugd, die zorgeloos zou moeten zijn, niet langer komen verstoren.”

Hoe fijn zou het zijn als de jeugd ons dat zou kunnen horen zeggen. Een verbod op sociale media is hierbij alvast een goed begin.


DS, 10-04-2025 (Joeri Casteleyn)

[bijlinda]

Pak nu die telefoon af, zegt psycholoog Jonathan Haidt. ‘Sociale media vernietigen onze democratie én onze kinderen’


Smartphones maken jongeren kapot, betoogt de Amerikaanse sociaal psycholoog Jonathan Haidt. In hoeverre klopt het beeld dat hij in zijn boek Generatie angststoornis schetst? Trouw vraagt het hem tijdens een tussenstop in Nederland.


Dinsdag schudde hij nog de hand van de Franse president Emmanuel Macron, woensdag sprak hij in Utrecht in een uitverkocht poppaleis Tivoli en zaterdag vliegt hij door naar Londen voor een volgende reeks lezingen.

De boodschap van de Amerikaanse sociaal psycholoog Jonathan Haidt wordt graag gehoord in Europa. In zijn bestseller Generatie angststoornis, wat sociale media met onze kinderen doen, schrijft hij over de geestelijke schade bij jongeren door de smartphone en sociale media.

De mentale problemen waar de jeugd nu mee worstelt, zijn volgens hem terug te voeren naar het moment dat het normaler werd om jongeren een smartphones met onbeperkt internet te geven, rond 2010. Speeltijd veranderde sindsdien in schermtijd, zegt hij.

Met alle gevolgen van dien. Hij benoemt een gebrek aan concentratie, een geknakt zelfbeeld en tal van andere mentale problemen. Of nog veel erger: jongeren zijn slachtoffers geworden van sextortion, afpersing met naaktfoto’s, of zijn overleden aan een overdosis drugs, gekocht via sociale media.

Haidt ziet nog maar één oplossing: geen enkel kind onder de 16 jaar zou nog in aanraking mogen komen met sociale media.

Zijn boek schoot als een komeet de bestsellerlijst van The New York Times in en staat daar nog steeds. Ook in Nederland bracht zijn werk enorme discussies op gang tussen ouders, docenten en beleidsmakers.
Er is geen causaal verband, zeggen critici

Maar er klinkt ook kritiek. Vertelt hij het volledige verhaal? En hoe haalbaar is het om jongeren weg te houden van de verslavende platforms?

In een interview met Trouw, op de woensdagochtend voor zijn lezing in Tivoli, wil Haidt graag reageren. Terwijl zijn vrouw en dochter een bezoek brengen aan het Rijksmuseum, neemt hij in zijn Amsterdamse hotel de tijd voor een gesprek.

In een blog van het Trimbos-instituut, kenniscentrum voor onder meer verslavingen en mentale gezondheid, schrijven achttien vooraanstaande academici uit Nederland dat de variëteit aan complexe oorzaken van mentale gezondheidsproblemen bij jongeren door Haidt over het hoofd wordt gezien. De studies die hij in zijn boek aanhaalt, zijn vrijwel allemaal correlationeel en tonen dus geen causaal verband aan, schrijven zij. Bovendien laat de kwaliteit van veel onderzoek naar sociale media en welzijn te wensen over, aldus de wetenschappers.

Kan het zijn dat jongeren met mentale problemen sneller in sociale media vluchten?

“Dat is een goede hypothese die je zou kunnen onderzoeken. In gezondheidsonderzoek heb je altijd te maken met variabelen. Er is een onderzoek waarbij jongeren tijdelijk stoppen met sociale media. Zij beschrijven een daling in angst en depressie als ze een week gestopt zijn. Maar degenen die slechts één dag stoppen ervaren een toename, want zij krijgen ontwenningsverschijnselen omdat ze verslaafd zijn. Als je dat op één hoop gooit, zul je inderdaad geen groot effect zien.

“Ik zie genoeg ander bewijs. Kinderen geven ook zelf aan dat sociale media hen geestelijk ziek maakt. Onderzoeken laten steeds opnieuw zien dat gen Z, geboren tussen pakweg 1995 en 2010, sociale media niet leuk vindt. Mensen voelen zich erin gevangen. Als je hun vraagt: ‘Had je de komst van die telefoon liever nog even uitgesteld’, zeggen ze allemaal in koor ‘ja’.”

In de lezing, later op de avond, toont Haidt in een zaal vol bezorgde ouders talloze grafieken die zijn gelijk moeten aantonen. Lijntjes laten steeds zien dat er weinig grote veranderingen zijn in de levens van jongeren, tot ongeveer 2013, twee jaar na de introductie van smartphones. Dan, plotseling, boem. De lijn schiet omhoog. Er zijn meer rapportages van angstige gevoelens, vooral bij tienermeisjes. Meer gevallen van zelfbeschadiging. En ga zo maar door.

Volgens Haidt kan er geen andere oorzaak gevonden worden dan de introductie van de ‘supercomputer’, de smartphone die kinderen volgens hem gevangen houdt in algoritmes. “Sommige mensen werpen tegen: het ligt aan de huizenprijzen. Klimaatverandering. President Obama. Laat me niet lachen. Huizenprijzen? Daar denkt een kind helemaal niet over na. Het is die telefoon, en die moet weg”, aldus Haidt, die met gejuich onthaald wordt door de ouders in de zaal.

In uw boek is weinig aandacht voor de groep die zegt juist positieve ervaringen te hebben met sociale media, zoals lhbti+-kinderen die online gelijkgestemden vinden en zich daardoor minder eenzaam voelen.

“In het begin was het internet geweldig voor deze kinderen. Ze konden ineens allemaal informatie opzoeken, met elkaar praten. Maar op sociale media verbind je je helemaal niet met anderen. Het gaat om algoritmes die je zo lang mogelijk laten scrollen, en in contact brengen met vreemden die niet altijd goede bedoelingen hebben. Ik denk dat juist deze kwetsbare groep daar het meeste last van heeft. Ik zeg daarom: zorg ervoor dat ze gelijkgestemden vinden in het echte leven. Als 10 of 20 procent van de mensen lhbti+ is, dan moet je die makkelijk kunnen vinden. Behalve misschien als je op een erg afgelegen plek woont.”

Kan het zijn dat het taboe van praten over mentale problemen is verdwenen en dat jongeren nu sneller aan de bel trekken?

“Nee, want die verandering ontstond niet plotseling, maar was al in de jaren tachtig gaande en nam een vlucht in de jaren negentig. Hoezo beginnen meisjes in 2013 ineens veel vaker in zichzelf te snijden? Ik zie maar één oorzaak, en dat is de smartphone.”

Meisjes lijken meer mentale problemen te hebben dan jongens. Waarom?

“Sociale media beloven sociale informatie. Dat vinden meisjes en vrouwen interessant, want ze zijn meer geïnteresseerd in hoe mensen met elkaar omgaan of verbonden zijn. Ze krijgen op die platforms constant meldingen als ‘Wil je weten wat die-en-die heeft gezegd over die-en-die?’. Daar komt bij dat zij zich constant vergelijken met meisjes die knapper zijn dan zij. Gemiddeld genomen lijkt iedereen knapper online, omdat de foto’s zorgvuldig bewerkt zijn. Dat is anders dan vroeger met de magazines. Nu zijn het je vrienden waar je tegenop moet boksen.”

Kinderen zien hun leeftijdsgenoten toch nog gewoon acht uur per dag op school zonder filter?

“Dat klopt, maar in plaats van dertig sociale vergelijkingen in een week zien kinderen er nu ook duizenden op een scherm. Online kun je jezelf oneindig vergelijken met anderen. Een klein beetje daarvan is niet erg, maar als je daar veel van consumeert, krijg je daar wel last van.”

U zegt: laat kinderen niet op sociale media tot ze 16 zijn.

“Als we kinderen willen voorbereiden op een digitale toekomst, moeten we hen zo lang mogelijk weghouden van verslavende digitale technologieën. Laat ze eerst door de puberteit gaan. Hoe eerder ze die telefoon krijgen, hoe meer negatieve gevolgen ze ondervinden. Ze kunnen zich niet meer concentreren en zijn niet meer in staat zich te vervelen.”

Ben je niet te laat als je kinderen pas als ze 16 zijn gaat voorbereiden op een digitale toekomst? Ben je ze dan niet uit het oog verloren?

“We laten ze nu op 10-, 11-, 12- of 13-jarige leeftijd los op die schadelijke platforms en wat heeft die begeleiding opgeleverd? Weinig. Het is een enorme strijd voor ouders waar ze niet om gevraagd hebben. Bovendien, het is altijd moeilijk om adolescenten te begeleiden. De vraag is eigenlijk: op welke leeftijd is het gepast om een gigantisch rijk en op winst gericht bedrijf, waarvan het bedrijfsmodel gebaseerd is op het opzuigen van alle aandacht en gegevens van een kind, toegang te geven tot onze kinderen? Eigenlijk is 18 jaar het juiste antwoord. Maar laten we de norm wereldwijd op 16 zetten, ik denk dat dat idee meer effect zal hebben.”

Australië heeft een leeftijdsgrens voor sociale media aangekondigd van 16 jaar. De grote vraag is: hoe handhaaft het die?

“Er zitten nog veel haken en ogen aan leeftijdsverificatie, daar heb je gelijk in. Natuurlijk wil je niet dat je aan TikTok of Meta een rijbewijs moet laten zien, dat zijn privégegevens die je niet aan dit soort bedrijven wil geven, al zouden ze er natuurlijk heel blij mee zijn. Maar je zou kunnen denken aan gezichtsherkenning.”

Experts zeggen dat gezichtsherkenning onbetrouwbaar is met alle technieken om jezelf ouder of jonger te laten lijken.

“In het begin zal geen van deze systemen perfect zijn. Maar nu hebben we een hele generatie die het vermogen verliest om boeken te lezen omdat ze hun aandacht er niet bij kunnen houden. We moeten die technologieën nu ontwikkelen, we kunnen daar niet mee wachten. Ik hoorde gisteren bij Macron in Frankrijk dat ze daar een nationale database hebben met de leeftijden van alle burgers. Een platform zou je daarnaartoe kunnen doorsturen en die database geeft simpelweg een ‘ja’ of ‘nee’ terug. Ja, deze persoon is oud genoeg, of niet. Dat is alles.”

Tijdens de lezing in Tivoli wordt een fragment getoond uit de Netflixhit Adolescence. In de vierdelige serie wordt de Britse familie Miller gevolgd. Hun leven staat op zijn kop als hun dertienjarige zoon Jamie wordt gearresteerd voor de moord op een tienermeisje van school. Het fragment toont een gesprek tussen zijn ouders, die zich afvragen of ze steken hebben laten vallen in de opvoeding. Hadden ze moeten controleren wat Jamie online allemaal uitspookte? De serie maakte diepe indruk op Haidt, vertelt hij.

De serie lijkt een voortvloeisel van uw boek. Hoe vond u het om dat te zien?

“Ik waardeerde het feit dat het niet louter een angstfilm over sociale media was. Ja, sociale media speelden een cruciale rol, maar deze serie liet vooral de complexiteit van het leven van adolescenten zien. De school, de ouders die moeite hebben en niet perfect zijn, de dynamiek buiten school.”

Ik denk dat de serie vooral gaat over hoe je in deze tijd een goede vader bent.

“Dat klopt, dat thema liep als een rode draad door de afleveringen. Het raakte mij als vader. Ik moest denken aan de keren dat ik voor mijn zoon opkwam. De twee scènes waarin de vader huilt, vond ik het meest krachtig. Eerst toen hij de video zag waarin zijn zoon de moord pleegt, en aan het einde in de slaapkamer als hij voelt dat hij misschien meer had kunnen doen.”

Waar gaat het mis bij jongens op sociale media?

“Bij hen begonnen de problemen met videogames, ongeveer 10 procent van de jongens raakt daaraan verslaafd. Daarna gaat het verder met porno, vapen, sportweddenschappen en allerlei andere manieren waarop ze kunnen gokken. En investeren in crypto. Op 14-jarige leeftijd lijken meisjes het slechter te doen dan jongens omdat ze meer depressies rapporteren. Maar als we naar de gen Z’ers kijken op de leeftijd van 28, zien we dat vooral jongens een gebroken aandachtsspanne hebben. Ze hebben vaker dan meisjes hun studie niet afgemaakt, hebben geen baan en wonen nog bij hun ouders. Op de lange termijn is de schade die jongens op sociale media oplopen misschien wel erger dan bij meisjes.”

Tijdens de lezing wordt de vraag opgeworpen wat je als ouder moet doen als je kind al een telefoon heeft en daar de schadelijke gevolgen van ondervindt. Haidt is daar stellig over: pak deze gewoon weer af. “Je kunt gewoon zeggen dat er nieuwe kennis is, dat je andere inzichten hebt en dat dit bij nader inzien toch niet slim was. Je hebt als ouder de touwtjes in handen. Als een piloot naar Salt Lake City vliegt en niet kan landen omdat het vliegveld is ingesneeuwd, zal die toch ook niet toegeven aan een kind dat zegt dat Salt Lake City nu eenmaal was beloofd?”

Is het niet een kwestie van tijd tot we er beter mee omgaan, net als bij voorgaande vernieuwingen?

“Nee. De drukpers of televisie heeft decennia nodig gehad om onderdeel te worden van het dagelijks leven. Daar konden we langzaam aan wennen. Wat er nu gebeurt, gaat veel sneller. We kunnen helemaal niet omgaan met sociale media, het heeft ons overspoeld. Het vernietigt onze democratie en onze kinderen. We zien alleen maar meer verslaving, polarisatie en sociale isolatie. Als we dit jaar niet in actie komen, is het over twee of drie jaar misschien te laat, want dan krijgen we AI en wordt het nog duizend keer erger. Ik hoop dat dit niet te duister is voor jouw lezers, maar ik zie het somber in.”


Trouw, 18-04-2025 (Eline van Suchtelen)