bijlinda
24th November 2018, 02:12
‘Als we alleen bezig zijn met het hier en nu, vervallen we in angst’
Timothy Snyder (2018), De weg naar onvrijheid. Rusland, Europa, Amerika, Amsterdam: Ambo/Anthos.
Als de Europese liberale democratie niet dringend wakker wordt, winnen de autocratische leiders, waarschuwt historicus Timothy Snyder. ‘De toekomst wordt niet automatisch beter. We moeten daar ons stinkende best voor doen.’
Het wordt stilaan een modetrend: boeken die waarschuwen dat de liberale democratie haar beste tijd heeft gehad. Logisch ook: overal ter wereld maakt de ‘sterke leider’ een comeback. De Europese Unie lijkt steeds meer op het Gallische dorp dat als laatste standhoudt. Maar zelfs binnen die enclave van vrijheid broeit de opstand.
De Amerikaanse historicus Timothy Snyder (49) heeft daar een verklaring voor. ‘Europa heeft zich de jongste decennia in slaap laten wiegen’, zegt hij in zijn veelgeprezen boek De weg naar onvrijheid. Na de val van de Muur dacht iedereen in het Westen dat het kapitalisme en de liberale democratie definitief hadden gezegevierd. De geschiedenis was voltooid, schreef Francis Fukuyama. Zeker in Europa was iedereen ervan overtuigd dat de toekomst onvermijdelijk beter zou worden. We hoefden daar zelfs niet meer over na te denken.
Maar de harde realiteit is dat die ‘politiek van onvermijdelijkheid’ een sterke tegenreactie heeft gegenereerd. Ze begon in het Rusland van Vladimir Poetin. De president en zijn oligarchen slaagden er niet in een democratie op te bouwen, maar ze probeerden dat falen wel naar het Westen exporteren. ‘En wat in Rusland al is gebeurd – de bestendiging van enorme ongelijkheid en de vervanging van beleid door propaganda – kan ook hier plaatsvinden’, aldus Snyder.
Dat klinkt behoorlijk somber. ‘Het ergste is dat de wereld verandert zonder dat we beseffen wat er precies aan de hand is. Dankzij uitstekend werk van journalisten en onderzoekers weten we tenminste heel goed wat er fout loopt. Dat is een goed beginpunt om het tij te keren.’
Dat is dus nog altijd mogelijk?
‘Absoluut. Het grote probleem is dat onze democratie aan het slaapwandelen is. Zeker in Europa denkt men dat de toekomst automatisch beter wordt. Dat is natuurlijk een waanidee. Daar moet iedereen zijn stinkende best voor doen. Al meer dan tien jaar zit onze liberale democratie in de verdrukking, maar nu pas schieten we wakker. Eindelijk.’
Wat moeten we doen om de democratie te redden?
‘De kern van deze crisis is dat niemand nog iets zinvols kan zeggen over we naartoe moeten. Collectief is het Westen rijker dan ooit, de technologische mogelijkheden lijken onbegrensd, maar er is nauwelijks een politicus te vinden die ons kan zeggen wat we met die kansen aan moeten.’
U schuift de schuld in de schoenen van de politici?
‘Ze dragen in elk geval een grote verantwoordelijkheid. Kijk, die groeiende rijkdom wordt almaar oneerlijker verdeeld. Dan wordt het voor de gewone man veel moeilijker helder over de toekomst na te denken. De boosheid neemt het over. En het drama is: als we niet meer over de toekomst nadenken, dan winnen de mensen die alleen maar over het verleden praten. Ik noem hen de politici van de eeuwigheid.’
En zij zijn gevaarlijk.
‘Zij proberen hun kiezers wijs te maken dat het verleden beter was dan het heden. Dat moeten ze wel, want ze zijn er niet in geslaagd het heden goed te maken. Rusland is anno 2018 geen fijn land om in te wonen, tenzij je tot de happy few hoort. Maar Poetin legt de schuld daarvoor niet bij zichzelf, maar bij de anderen. De bedreiging komt steevast van buiten. Het zijn de anderen die maken dat het nu niet goed gaat. En dat het vroeger beter was, is logisch, want toen waren die anderen er niet. Zo krijg je een politiek die van migratie en minderheden een emotioneel spektakel maakt. Je kan die spiraal alleen maar doorbreken door een echte visie op de toekomst te formuleren.’
En daar slaagt de huidige generatie Europese leiders nauwelijks in?
(knikt) ‘En toch is Europa op dit moment de belangrijkste politieke grootmacht die hiertoe in staat moet zijn. Maar ik mis het grote politieke verhaal.’
De Franse president doet zijn best.
‘Oké, Macron komt het dichtst in de buurt van een visie. Hij beseft heel goed dat de politiek ethische keuzes moet maken. Hij kan bovendien verleden en toekomst verbinden en beschikt over de juiste, ethische woordenschat. Hij maakt bijvoorbeeld het juiste verschil tussen nationalisme en patriottisme. Natuurlijk heb je ook andere talenten nodig om een goed president van Frankrijk te zijn, maar als Europees leider probeert hij wel historische keuzes te maken. Dat is bewonderenswaardig.’
En Merkel?
‘Ze is zeker een getalenteerd politica. Onder haar kanselierschap is Duitsland de succesvolste grote democratie in de wereld geworden. Ze ziet, waarschijnlijk dankzij haar Oost-Duitse afkomst, beter dan anderen het gevaar van het Rusland van Vladimir Poetin. (aarzelt) Maar in vergelijking met Helmut Kohl is ze veel minder visionair. Met haar migratiebeleid heeft ze vooral een gebaar willen maken vanwege het Duitse verleden. Een soort van wiedergutmachung. Maar het was niet echt goed doordacht. Ze heeft de gevolgen onderschat. Bovendien heeft ze niet de retorische talenten van Macron.’
Veel Europese leiders zingen vandaag opnieuw de lofzang van de natiestaat. Is dat een weg met toekomst?
‘De moderne geschiedenis van Europa is helemaal geen geschiedenis van natiestaten, maar van rijken. Nederland, Groot-Brittannië en Spanje waren voormalige metropolen van een koloniaal rijk. Tsjecho-Slowakije, Polen en Hongarije behoorden tot het Habsburgse of Russische rijk.’
‘Dat is ook de tragiek in het Brexit-debat. De brexiteers zijn ervan overtuigd dat ze terugkeren naar de Britse natiestaat. Maar die heeft nooit echt bestaan. Toen de Britten hun wereldrijk aan het verliezen waren, traden ze toe tot de Europese Unie. Als ze er nu uitstappen, keren ze terug naar iets wat ze nooit eerder zijn geweest: een middelgrote natiestaat. Ik vrees dat dit voor hen een ruw ontwaken wordt.’
Dreigt de EU dan niet uit elkaar te vallen?
‘Ach, sinds de financiële crisis van 2008 is het een soort mantra. Griekenland ging de EU kapotmaken. Daarna volgden Polen, Hongarije, het Verenigd Koninkrijk, allemaal gaan ze de EU vernietigen. Maar tot nog toe toont de Unie een verbluffend talent om juist niet te desintegreren. En de Brexit wordt een goede les voor landen die overwegen eruit te stappen.’
‘Wat me wel zorgen baart, is een Europa met verschillende snelheden. Zolang het VK lid was, kon je een EU met twee snelheden nog verkopen. Daar zat een soort van evenwicht in. Nu dreigen de Benelux, samen met Duitsland en waarschijnlijk de drie Scandinavische landen en misschien Frankrijk een soort van kern-EU te worden. Oost- en Zuid-Europa worden de facto gedegradeerd. De EU kan dat overleven, maar het is een gevaarlijke evolutie. Daarom moet de EU een visie over haar toekomst formuleren.’
Maar wat moet die visie dan inhouden?
‘Het gaat vooral over de manier waarop we denken. Als we alleen maar bezig zijn met het hier en nu, vervallen we in angst. Dan zijn we alleen bezig onze verworvenheden veilig te stellen, terwijl we moeten nadenken over hoe we bedreigingen kunnen oplossen. Democratie draait om het oplossen van problemen. We kunnen een slechte leider vervangen door een betere. We kunnen het klimaat nog altijd redden. Automatisch gaan we anders denken en aan politiek doen.’
Toch lijkt president Poetin de Europese leiders telkens te slim af te zijn.
‘Hij heeft voordelen. Autoritaire leiders kunnen nu eenmaal sneller handelen. Bovendien is het veel makkelijker zaken te vernietigen dan zaken op te bouwen. En vergis u niet: Rusland biedt geen alternatieve orde aan. Rusland creëert alleen chaos. Technologisch is het ook veel makkelijker leugens en fictie te verspreiden. Feiten bewijzen is best moeilijk. Van dat voordeel konden de Russen handig gebruikmaken, maar het Westen slaagt er stilaan in dat wapen onschadelijk te maken.’
‘En natuurlijk blijft Poetin een slim politicus. Omdat hij op binnenlands vlak niet kan scoren, is het voor hem uitermate belangrijk zijn rol op het internationale toneel op te eisen. Zo kan hij de aandacht afleiden van het feit dat de economie voor geen meter draait en de Russen de illusie geven dat ze opnieuw een groot imperium zijn. Dat klinkt allemaal veel spannender dan die saaie democratieën in Europa. Maar Merkel laat haar land wel in een uitstekende staat achter. Wat voor land erft Poetins opvolger? Een land zonder toekomst.’
Overschatten we dan de dreiging van Rusland?
‘Neen. Dat is net het moeilijkste punt voor de Europeanen. Ze moeten opnieuw accepteren dat er wel degelijk een echte vijand is, iemand die hun manier van leven en besturen wil vernietigen.’
Daar bent u echt van overtuigd?
‘Natuurlijk. In 2013 richtte Poetin de Euraziatische Unie op. Eurazië betekent een Europees continent zonder de Europese Unie. Een Europees continent waar Rusland het belangrijkste land is.’
Denkt u dat Rusland echt van plan is om bijvoorbeeld de Baltische landen aan te vallen?
‘Neen, maar dat is ook niet nodig. Dat hebben de Russen geleerd van hun invasie in Oekraïne. Het is veel makkelijker de Europeanen van een afstand te manipuleren en te destabiliseren. Bovendien weten de Baltische landen – anders dan de landen in West-Europa – heel goed tot wat Rusland in staat is. Zij zijn voorbereid. Niet dat ze de Russen kunnen verslaan, maar ze kunnen hen wel verliezen toedienen.’
Heeft Europa de Oekraïense crisis verkeerd aangepakt?
‘De fundamentele vergissing was niet te willen begrijpen waarom veel Oekraïners bij de EU willen horen. Eigenlijk heeft de EU gezegd: misschien mogen we Rusland niet te veel voor het hoofd stoten. Rusland is immers een belangrijk land en Moskou beschouwt Oekraïne als een deel van Rusland. In het Kremlin vinden ze dat ze daar recht op hebben. En wat doet Duitsland? Het stemt daarmee in. Berlijn heeft zich net niet geëxcuseerd bij Moskou omdat het de Russische belangen in het gedrang had gebracht. Europa heeft niet meer geluisterd naar de mensen wier land werd binnengevallen.’
Moet de EU Oekraïne uitzicht bieden op lidmaatschap?
‘Dat uitzicht moet er absoluut zijn. Als je de deur helemaal dicht doet, zal het voor Oekraïne nog moeilijker worden zichzelf te hervormen. Als het land daar over 25 jaar effectief in geslaagd is, waarom zou je het dan niet toelaten? Kijk, het is heel simpel: als de EU niet langer aantrekkelijk is voor zijn buren, houdt ze op te bestaan. Dat is immers de essentie van de Unie: het is veel beter om er lid van te zijn dan om erbuiten te vallen. Dat mogen de Britten binnenkort ook ervaren.’
‘Bovendien is het de beste manier om Rusland te beïnvloeden. Veel Europeanen willen dat maar niet begrijpen. Als je van Rusland een niet-autoritair land wil maken, kan je het best eerst van Oekraïne een niet-autoritair land maken. Als het lukt in Kiev, kunnen de hervormingsgezinde Russen daar moed uit putten.’
Wat moet de EU doen met lidstaten die de Unie van binnenuit ondermijnen? Brussel krijgt moeilijk vat op de Hongaarse premier Orban.
‘Orban is een pionier van de legale regimewissel. Hij is erin geslaagd om de rechtsstaat stap na stap uit te kleden. Het is dus heel moeilijk hem op een punt te pakken. En tegelijk is hij een pionier door daar als eerste in de Europese Unie in te slagen.’
‘Nu is Hongarije niet zo belangrijk als Rusland, maar het land toont wel aan hoe dit soort praktijken zich van Oost naar West kunnen verplaatsen. Het antisemitische discours dat Orban gebruikte in de recente verkiezingen, wordt nu zelfs opgepikt in de VS. Ook rechtse Amerikanen wijzen George Soros aan als de man die de migratiecrisis in de VS aanwakkert.’
‘Maar Orban maakt een grote fout. Hij gelooft dat de toekomst in het Oosten ligt. Hij vindt dat Europa zich moet aanpassen aan de Russen en de Chinezen, en die fout mag Europa nooit maken.’
Hoe moet Brussel hem dan aanpakken?
‘Eigenlijk had Hongarije jaren geleden uit de Unie gezet moeten worden. Daarmee zou Brussel een goed voorbeeld gesteld hebben. Kijk, het idee dat een land mag doen wat het wil eenmaal het lid is, is een grote vergissing. Ik begrijp niet waarom een uitzetting van een land zo’n taboe is. De EU moet tonen dat het echt voor iets staat. Het is zoals een huwelijk: je laat toch ook niet toe dat je partner je voortdurend bedriegt en blijft zeggen dat dit gedrag bij een normale relatie hoort.’
Blog DS, 23-11-2018 (Dominique Minten)
Timothy Snyder (2018), De weg naar onvrijheid. Rusland, Europa, Amerika, Amsterdam: Ambo/Anthos.
Als de Europese liberale democratie niet dringend wakker wordt, winnen de autocratische leiders, waarschuwt historicus Timothy Snyder. ‘De toekomst wordt niet automatisch beter. We moeten daar ons stinkende best voor doen.’
Het wordt stilaan een modetrend: boeken die waarschuwen dat de liberale democratie haar beste tijd heeft gehad. Logisch ook: overal ter wereld maakt de ‘sterke leider’ een comeback. De Europese Unie lijkt steeds meer op het Gallische dorp dat als laatste standhoudt. Maar zelfs binnen die enclave van vrijheid broeit de opstand.
De Amerikaanse historicus Timothy Snyder (49) heeft daar een verklaring voor. ‘Europa heeft zich de jongste decennia in slaap laten wiegen’, zegt hij in zijn veelgeprezen boek De weg naar onvrijheid. Na de val van de Muur dacht iedereen in het Westen dat het kapitalisme en de liberale democratie definitief hadden gezegevierd. De geschiedenis was voltooid, schreef Francis Fukuyama. Zeker in Europa was iedereen ervan overtuigd dat de toekomst onvermijdelijk beter zou worden. We hoefden daar zelfs niet meer over na te denken.
Maar de harde realiteit is dat die ‘politiek van onvermijdelijkheid’ een sterke tegenreactie heeft gegenereerd. Ze begon in het Rusland van Vladimir Poetin. De president en zijn oligarchen slaagden er niet in een democratie op te bouwen, maar ze probeerden dat falen wel naar het Westen exporteren. ‘En wat in Rusland al is gebeurd – de bestendiging van enorme ongelijkheid en de vervanging van beleid door propaganda – kan ook hier plaatsvinden’, aldus Snyder.
Dat klinkt behoorlijk somber. ‘Het ergste is dat de wereld verandert zonder dat we beseffen wat er precies aan de hand is. Dankzij uitstekend werk van journalisten en onderzoekers weten we tenminste heel goed wat er fout loopt. Dat is een goed beginpunt om het tij te keren.’
Dat is dus nog altijd mogelijk?
‘Absoluut. Het grote probleem is dat onze democratie aan het slaapwandelen is. Zeker in Europa denkt men dat de toekomst automatisch beter wordt. Dat is natuurlijk een waanidee. Daar moet iedereen zijn stinkende best voor doen. Al meer dan tien jaar zit onze liberale democratie in de verdrukking, maar nu pas schieten we wakker. Eindelijk.’
Wat moeten we doen om de democratie te redden?
‘De kern van deze crisis is dat niemand nog iets zinvols kan zeggen over we naartoe moeten. Collectief is het Westen rijker dan ooit, de technologische mogelijkheden lijken onbegrensd, maar er is nauwelijks een politicus te vinden die ons kan zeggen wat we met die kansen aan moeten.’
U schuift de schuld in de schoenen van de politici?
‘Ze dragen in elk geval een grote verantwoordelijkheid. Kijk, die groeiende rijkdom wordt almaar oneerlijker verdeeld. Dan wordt het voor de gewone man veel moeilijker helder over de toekomst na te denken. De boosheid neemt het over. En het drama is: als we niet meer over de toekomst nadenken, dan winnen de mensen die alleen maar over het verleden praten. Ik noem hen de politici van de eeuwigheid.’
En zij zijn gevaarlijk.
‘Zij proberen hun kiezers wijs te maken dat het verleden beter was dan het heden. Dat moeten ze wel, want ze zijn er niet in geslaagd het heden goed te maken. Rusland is anno 2018 geen fijn land om in te wonen, tenzij je tot de happy few hoort. Maar Poetin legt de schuld daarvoor niet bij zichzelf, maar bij de anderen. De bedreiging komt steevast van buiten. Het zijn de anderen die maken dat het nu niet goed gaat. En dat het vroeger beter was, is logisch, want toen waren die anderen er niet. Zo krijg je een politiek die van migratie en minderheden een emotioneel spektakel maakt. Je kan die spiraal alleen maar doorbreken door een echte visie op de toekomst te formuleren.’
En daar slaagt de huidige generatie Europese leiders nauwelijks in?
(knikt) ‘En toch is Europa op dit moment de belangrijkste politieke grootmacht die hiertoe in staat moet zijn. Maar ik mis het grote politieke verhaal.’
De Franse president doet zijn best.
‘Oké, Macron komt het dichtst in de buurt van een visie. Hij beseft heel goed dat de politiek ethische keuzes moet maken. Hij kan bovendien verleden en toekomst verbinden en beschikt over de juiste, ethische woordenschat. Hij maakt bijvoorbeeld het juiste verschil tussen nationalisme en patriottisme. Natuurlijk heb je ook andere talenten nodig om een goed president van Frankrijk te zijn, maar als Europees leider probeert hij wel historische keuzes te maken. Dat is bewonderenswaardig.’
En Merkel?
‘Ze is zeker een getalenteerd politica. Onder haar kanselierschap is Duitsland de succesvolste grote democratie in de wereld geworden. Ze ziet, waarschijnlijk dankzij haar Oost-Duitse afkomst, beter dan anderen het gevaar van het Rusland van Vladimir Poetin. (aarzelt) Maar in vergelijking met Helmut Kohl is ze veel minder visionair. Met haar migratiebeleid heeft ze vooral een gebaar willen maken vanwege het Duitse verleden. Een soort van wiedergutmachung. Maar het was niet echt goed doordacht. Ze heeft de gevolgen onderschat. Bovendien heeft ze niet de retorische talenten van Macron.’
Veel Europese leiders zingen vandaag opnieuw de lofzang van de natiestaat. Is dat een weg met toekomst?
‘De moderne geschiedenis van Europa is helemaal geen geschiedenis van natiestaten, maar van rijken. Nederland, Groot-Brittannië en Spanje waren voormalige metropolen van een koloniaal rijk. Tsjecho-Slowakije, Polen en Hongarije behoorden tot het Habsburgse of Russische rijk.’
‘Dat is ook de tragiek in het Brexit-debat. De brexiteers zijn ervan overtuigd dat ze terugkeren naar de Britse natiestaat. Maar die heeft nooit echt bestaan. Toen de Britten hun wereldrijk aan het verliezen waren, traden ze toe tot de Europese Unie. Als ze er nu uitstappen, keren ze terug naar iets wat ze nooit eerder zijn geweest: een middelgrote natiestaat. Ik vrees dat dit voor hen een ruw ontwaken wordt.’
Dreigt de EU dan niet uit elkaar te vallen?
‘Ach, sinds de financiële crisis van 2008 is het een soort mantra. Griekenland ging de EU kapotmaken. Daarna volgden Polen, Hongarije, het Verenigd Koninkrijk, allemaal gaan ze de EU vernietigen. Maar tot nog toe toont de Unie een verbluffend talent om juist niet te desintegreren. En de Brexit wordt een goede les voor landen die overwegen eruit te stappen.’
‘Wat me wel zorgen baart, is een Europa met verschillende snelheden. Zolang het VK lid was, kon je een EU met twee snelheden nog verkopen. Daar zat een soort van evenwicht in. Nu dreigen de Benelux, samen met Duitsland en waarschijnlijk de drie Scandinavische landen en misschien Frankrijk een soort van kern-EU te worden. Oost- en Zuid-Europa worden de facto gedegradeerd. De EU kan dat overleven, maar het is een gevaarlijke evolutie. Daarom moet de EU een visie over haar toekomst formuleren.’
Maar wat moet die visie dan inhouden?
‘Het gaat vooral over de manier waarop we denken. Als we alleen maar bezig zijn met het hier en nu, vervallen we in angst. Dan zijn we alleen bezig onze verworvenheden veilig te stellen, terwijl we moeten nadenken over hoe we bedreigingen kunnen oplossen. Democratie draait om het oplossen van problemen. We kunnen een slechte leider vervangen door een betere. We kunnen het klimaat nog altijd redden. Automatisch gaan we anders denken en aan politiek doen.’
Toch lijkt president Poetin de Europese leiders telkens te slim af te zijn.
‘Hij heeft voordelen. Autoritaire leiders kunnen nu eenmaal sneller handelen. Bovendien is het veel makkelijker zaken te vernietigen dan zaken op te bouwen. En vergis u niet: Rusland biedt geen alternatieve orde aan. Rusland creëert alleen chaos. Technologisch is het ook veel makkelijker leugens en fictie te verspreiden. Feiten bewijzen is best moeilijk. Van dat voordeel konden de Russen handig gebruikmaken, maar het Westen slaagt er stilaan in dat wapen onschadelijk te maken.’
‘En natuurlijk blijft Poetin een slim politicus. Omdat hij op binnenlands vlak niet kan scoren, is het voor hem uitermate belangrijk zijn rol op het internationale toneel op te eisen. Zo kan hij de aandacht afleiden van het feit dat de economie voor geen meter draait en de Russen de illusie geven dat ze opnieuw een groot imperium zijn. Dat klinkt allemaal veel spannender dan die saaie democratieën in Europa. Maar Merkel laat haar land wel in een uitstekende staat achter. Wat voor land erft Poetins opvolger? Een land zonder toekomst.’
Overschatten we dan de dreiging van Rusland?
‘Neen. Dat is net het moeilijkste punt voor de Europeanen. Ze moeten opnieuw accepteren dat er wel degelijk een echte vijand is, iemand die hun manier van leven en besturen wil vernietigen.’
Daar bent u echt van overtuigd?
‘Natuurlijk. In 2013 richtte Poetin de Euraziatische Unie op. Eurazië betekent een Europees continent zonder de Europese Unie. Een Europees continent waar Rusland het belangrijkste land is.’
Denkt u dat Rusland echt van plan is om bijvoorbeeld de Baltische landen aan te vallen?
‘Neen, maar dat is ook niet nodig. Dat hebben de Russen geleerd van hun invasie in Oekraïne. Het is veel makkelijker de Europeanen van een afstand te manipuleren en te destabiliseren. Bovendien weten de Baltische landen – anders dan de landen in West-Europa – heel goed tot wat Rusland in staat is. Zij zijn voorbereid. Niet dat ze de Russen kunnen verslaan, maar ze kunnen hen wel verliezen toedienen.’
Heeft Europa de Oekraïense crisis verkeerd aangepakt?
‘De fundamentele vergissing was niet te willen begrijpen waarom veel Oekraïners bij de EU willen horen. Eigenlijk heeft de EU gezegd: misschien mogen we Rusland niet te veel voor het hoofd stoten. Rusland is immers een belangrijk land en Moskou beschouwt Oekraïne als een deel van Rusland. In het Kremlin vinden ze dat ze daar recht op hebben. En wat doet Duitsland? Het stemt daarmee in. Berlijn heeft zich net niet geëxcuseerd bij Moskou omdat het de Russische belangen in het gedrang had gebracht. Europa heeft niet meer geluisterd naar de mensen wier land werd binnengevallen.’
Moet de EU Oekraïne uitzicht bieden op lidmaatschap?
‘Dat uitzicht moet er absoluut zijn. Als je de deur helemaal dicht doet, zal het voor Oekraïne nog moeilijker worden zichzelf te hervormen. Als het land daar over 25 jaar effectief in geslaagd is, waarom zou je het dan niet toelaten? Kijk, het is heel simpel: als de EU niet langer aantrekkelijk is voor zijn buren, houdt ze op te bestaan. Dat is immers de essentie van de Unie: het is veel beter om er lid van te zijn dan om erbuiten te vallen. Dat mogen de Britten binnenkort ook ervaren.’
‘Bovendien is het de beste manier om Rusland te beïnvloeden. Veel Europeanen willen dat maar niet begrijpen. Als je van Rusland een niet-autoritair land wil maken, kan je het best eerst van Oekraïne een niet-autoritair land maken. Als het lukt in Kiev, kunnen de hervormingsgezinde Russen daar moed uit putten.’
Wat moet de EU doen met lidstaten die de Unie van binnenuit ondermijnen? Brussel krijgt moeilijk vat op de Hongaarse premier Orban.
‘Orban is een pionier van de legale regimewissel. Hij is erin geslaagd om de rechtsstaat stap na stap uit te kleden. Het is dus heel moeilijk hem op een punt te pakken. En tegelijk is hij een pionier door daar als eerste in de Europese Unie in te slagen.’
‘Nu is Hongarije niet zo belangrijk als Rusland, maar het land toont wel aan hoe dit soort praktijken zich van Oost naar West kunnen verplaatsen. Het antisemitische discours dat Orban gebruikte in de recente verkiezingen, wordt nu zelfs opgepikt in de VS. Ook rechtse Amerikanen wijzen George Soros aan als de man die de migratiecrisis in de VS aanwakkert.’
‘Maar Orban maakt een grote fout. Hij gelooft dat de toekomst in het Oosten ligt. Hij vindt dat Europa zich moet aanpassen aan de Russen en de Chinezen, en die fout mag Europa nooit maken.’
Hoe moet Brussel hem dan aanpakken?
‘Eigenlijk had Hongarije jaren geleden uit de Unie gezet moeten worden. Daarmee zou Brussel een goed voorbeeld gesteld hebben. Kijk, het idee dat een land mag doen wat het wil eenmaal het lid is, is een grote vergissing. Ik begrijp niet waarom een uitzetting van een land zo’n taboe is. De EU moet tonen dat het echt voor iets staat. Het is zoals een huwelijk: je laat toch ook niet toe dat je partner je voortdurend bedriegt en blijft zeggen dat dit gedrag bij een normale relatie hoort.’
Blog DS, 23-11-2018 (Dominique Minten)