Barst
4th March 2006, 16:10
Het tweede leven van Al Qaeda - Islamoloog Gilles Kepel
In Irak vallen honderden doden bij botsingen tussen soennieten en sjiïten. In Palestina winnen terroristen de verkiezingen. Iran hervat zijn nucleaire programma. De Franse islamoloog Gilles Kepel ziet geen uitweg uit de impasse. ,,In de oorlog tegen de terreur is nog geen enkel succes geboekt.''
WAT heeft de wrede moord op een Franse jood te maken met de vernietigende aanslag op een sjiitisch heiligdom in Irak? Het antwoord is te vinden in de boeken van de Franse islamoloog Gilles Kepel. Kepel was een van de eersten om het nieuwe gezicht van de islamistische jihad te analyseren.
Arabische voormalige moedjahedien die getraind en gevormd waren in het Afghaanse verzet tegen de Russische bezetter, probeerden na de oorlog in Aghanistan tevergeefs om de 'ongelovige' regimes in Algerije, Egypte of Tsjetsjenië omver te werpen. Daarna richtten ze hun bommen op de verre vijand: de Verenigde Staten. Zo hoopten ze wereldwijd de islamitische gemeenschap te mobiliseren in een universele jihad om het rijk van Allah te herstellen.
Gilles Kepel beschreef die ideologische evolutie al in 2000, in zijn boek Jihad. Expansion et déclin du jihadisme. Een jaar later, op 11 september 2001, vielen zelfmoordterroristen met vliegtuigen de Twin Towers en het Pentagon aan, symbolen van de Amerikaanse militaire en economische macht. Op slag was Kepel wereldberoemd. Vandaag reist hij van Washington naar Saudi-Arabië en adviseert hij Javier Solana, over de Europese houding ten opzichte van Hamas, en president Chirac, over zowel de hoofddoekenkwestie als de Franse Midden-Oostenpolitiek.
Intussen doceert Gilles Kepel aan de prestigieuze hogeschool Sciences Po en informeert hij het grote publiek met heldere krantenanalyses en boeken. Zo verscheen eind vorig jaar nog in Nederlandse vertaling Fitna. Oorlog in het hart van de islam , waarvan de Franse versie dateert uit 2004. Daarin beschrijft Kepel hoe de jihad gedoemd is om te mislukken, omdat het geweld net het tegengestelde bereikt van wat het beoogt: geen algemene mobilisatie, maar een verscheurend conflict binnen de moslimgemeenschap, de zogenaamde fitna .
Voor een uitweg uit de impasse stelt Gilles Kepel zijn hoop op Europa. De succesvolle integratie van de islam in het moderne Europa kan de islamitische wereld ter inspiratie dienen. Maar zo hebben ook de islamisten het begrepen. Zij hebben daarom in Europa een nieuw front geopend, met onder meer de aanslagen in Madrid.
Twee jaar na zijn laatste boek oogt het beeld somberder dan ooit tevoren. In Irak dreigt een burgeroorlog, in Palestina is de impasse compleet, in Londen ontploften bommen en in Frankrijk stonden de banlieues in brand en vermoordde een jeugdbende een jongeman omdat hij jood was. Heeft het Franse integratiemodel, door Gilles Kepel altijd verdedigd als alternatief voor het Britse multiculturalisme, dan toch gefaald?
Gilles Kepel: ,,Beide modellen zijn in crisis, maar om verschillende redenen. Multiculturele landen als Nederland en Groot-Brittannië vertrouwden het beheer van identiteit en openbare orde toe aan de leiders binnen elke gemeenschap. De radicale moslimleiders van Londonistan mochten straffeloos rekruteren voor de jihad, zolang ze hun pijlen niet op het Verenigd Koninkrijk richtten. Maar het systeem bleek niet waterdicht, want via het internet ontdekten de radicaalste jongeren de 'heldendaden' van Al Qaeda. Ze negeerden de lokale leiders en gingen tot actie over. In Nederland vermoordden ze Theo van Gogh en in Londen plaatsten ze bommen in bussen en metrostellen.''
,,In Frankrijk heeft het radicale jihadisme na 9/11 nog niet toegeslagen. We hebben wel een zware sociale crisis gekend in de banlieues, en de gruwelijke moord op de Ilan Halimi. Halimi is ontvoerd en gefolterd voor losgeld, omdat hij joods was. Zijn ouders kregen van de ontvoerders een video met de beelden van Abu Ghraib. Die moord was geen jihadistische daad op zich, maar we merken wel hoe een bende voor criminele feiten gebruik maakt van een woordenschat en symbolen van de jihad. De symboliek van de jihad is een eigen leven gaan leiden.''
,,Ook de rellen in de banlieues hadden niet direct iets met de islam te maken. De brandende auto's werden niet opgeëist door een jihadistische beweging, maar waren het werk van jongerenbenden met een raciale of etnische achtergrond - hoofdzakelijk Afrikaans, trouwens. Men heeft even geprobeerd om de revolte te islamiseren, na de traangasgranaat bij de moskee, maar dat is niet gelukt. De rellen hebben getoond dat die jongeren zich niet identificeren met de Franse maatschappij en dat Frankrijk niet in staat was ze te integreren. Dat is de crisis van ons model.''
In de cartoonrel stond de islam wel centraal. Daaruit bleek hoe diep de kloof tussen de islam en de Europese grondwaarden is.
,,De cartoons verschenen op een slecht moment. In de moslimwereld is de frustratie om Irak of Palestina zo groot dat het minste incident volstaat om de volkswoede te laten ontvlammen. De Iraanse president Ahmadinejad en de Syrische president Assad hebben van die algemene anti-westerse sfeer geprofiteerd om de affaire te recupereren voor het eigen belang. Assad richtte de volkswoede op de Deense ambassades, omdat Europa Syrië ervan beschuldigt achter de moord op Hariri te zitten. Iran beschuldigde Europa van godslastering op het moment dat Europa ermee dreigde Iran voor de Veiligheidsraad te brengen vanwege het Iraanse nucleaire dossier. En in Palestina werden de lokalen van de grootste geldschieter, de EU, aangevallen op het ogenblik dat Europa zich beraadde over het voortzetten van de financiële hulp aan de Palestijnse Autoriteit na de verkiezingsoverwinning van Hamas.''
Een basisprincipe van de islamisten is 'Trouw en breuk': een ware moslim breekt met de ongelovigen. De cartoonrel bood hun een droomkans om de Europese moslims voor dat dilemma te plaatsen: islam of vrije meningsuiting.
,,De Europese moslims vormen de inzet van de islamisten. Zij beschouwen hen als een potentieel paard van Troje om Europa te destabiliseren. Net daarom is het zo belangrijk om een consensus rond fundamentele Europese waarden op te bouwen. De vraag is nu in welke mate onze islamitische medeburgers bereid zijn die Europese consensus over vrije meningsuiting te aanvaarden. Dat is een fundamentele discussie en een belangrijke inzet in het integratiedebat. Alleen is het debat slecht gevoerd, omdat het alleen is gevoerd in het licht van de verrotte situatie in het Midden-Oosten.''
,,Die spotprenten verschijnen ook niet uit het niets. Er worden nu eenmaal terreuraanslagen gepleegd in naam van de islam. De Europeanen zouden islam en terreur makkelijker uit elkaar houden als de islamitische opiniemakers duidelijk genoeg konden aantonen dat het een niets met het ander te maken heeft. Ik begrijp dat de doorsnee Mohammed of Ahmed zich niet geroepen voelt om elke dag Osama bin Laden aan te klagen. Maar als terroristen zich op de islam beroepen, is het politiek zeer belangrijk om het verschil te benadrukken.''
Blijkbaar is dat niet zo makkelijk. Het discours van Osama bin Laden en Ayman Al Zawahiri (zie kader) is verrassend consistent en rationeel, en lijkt gebaseerd op een theologische interpretatie van de islamitische bronnen.
,,Ze hebben het voordeel van de demagogie. Het salafisme, of het nu gewelddadig of niet, is het resultaat van een hedendaagse herlezing van de heilige teksten, waarbij men de hele traditie en alle grote juridische scholen van de islam zomaar overslaat. Het internet komt hun van pas. Moslims van Jakarta tot Brussel hebben de indruk dat ze zich in real time kunnen onderdompelen in teksten uit de tijd van de profeet, dankzij de magische en tegelijk wetenschappelijke bemiddeling van de computer. Het digitale versterkt het heilige: het is waar, want het komt uit de computer.''
,,Wie vanuit de islam het salafisme van repliek wil dienen, moet terugvallen op een discursieve (redenerende, nvdr) lezing van de bronnen. Dat is een veel ingewikkelder boodschap. De repliek bestaat, maar ze slaagt er vandaag niet in zich uit te drukken.''
Blijft u bij uw analyse dat de jihad gefaald heeft?
,,Het is de bedoeling van Al Qaeda om een aanslag om te zetten in een wereldwijde mobilisatie. Dat is nog altijd niet gelukt. Verontrustend is wel dat het idee van een gewelddadige en legitieme jihad populair is geworden. Na 9/11 was de afkeer voor Al Qaeda in de islamitische wereld vrij algemeen. Nu zijn, door de situatie in Irak en Palestina, de anti-westerse gevoelens algemeen. De jihadisten punten gescoord in Irak en in Palestina.''
,,Hamas heeft Al Qaeda nooit toegelaten in Palestina. Maar zelf is Hamas er wel in geslaagd om zelfmoordaanslagen om te zetten in een electorale mobilisatie. De context is daarbij belangrijk. Militair hadden de zelfmoordaanslagen weinig uitgehaald: Israël reageerde met gerichte eliminaties en een veiligheidsmuur. Israël heeft de Palestijnse samenleving verpletterd, zonder dat president Abbas weerwoord kon bieden. Bovendien bleek Fatah door en door corrupt. Uiteindelijk gaf alleen Hamas nog uitdrukking aan het verzet tegen Israël. Politiek hebben de zelfmoordaanslagen dus wel geloond. Dat bewijst vooral hoe verrot de situatie is.''
En in Irak?
,,In Irak heeft Al Qaeda voor het eerst sinds 9/11 weer ergens voet aan de grond gekregen, in de figuur van Abu Al Zarqawi. Zarqawi's agenda viel samen met een algemene soennitische mobilisatie op het terrein, in die mate zelfs dat Zarqawi de gijzelaar is geworden van de lokale soennitische belagen. Zawahiri heeft dat Zarqawi trouwens verweten: hij heeft de mondiale jihad vergeten en is de speelbal geworden van de soennieten, die hem sjiieten laten doden, enkel en alleen om de Amerikanen te dwingen de soennieten op te nemen in de regering en te laten delen in de petroleumdollars.''
Dat was toch van meet af aan de bedoeling van Zarqawi: de sjiieten provoceren tot een tegenaanval, om de soennieten te mobiliseren?
,,Zarqawi is de Stalin van Al Qaeda en Zawahiri de Trotski. Zawahiri streeft naar een permanente, mondiale jihad. Zarqawi voert zijn jihad in één land, Irak. Dat is, althans in de ogen van Zawahiri, gevaarlijk, want het leidt tot compromissen die de internationale logica van Al Qaeda ondermijnen.''
,,Vandaar ook dat Al Qaeda zo boos is op de islamisten die aan de verkiezingen deelnamen. In Egypte hebben de Moslimbroeders een verkiezingsoverwinning behaald. Zawahiri verwijt hen te marchanderen met het bloed van de martelaren. Ze plukken de vruchten van het geweld dat de jihad heeft ontketend en laten zich vervolgens inkapselen door het systeem.''
Irak is misschien geen succes voor de mondiale jihad, Zarqawi heeft wel zijn doel bereikt: Irak staat aan de rand van een burgeroorlog.
,,De VS dachten dat door het neerhalen van een dictatuur vanzelf een democratische en liberale burgermaatschappij zou ontstaan. Maar de frustratie in de regio is zo groot dat elke democratische opening zich omzet in een overwinning van de islamisten.''
,,De oorlog tegen de terreur heeft geen enkel succes opgeleverd. De Amerikaanse neoconservatieven hoopten dat de democratisering van de Iraakse sjiieten ook het regime in Iran zou temperen. Het omgekeerde is gebeurd. De radicale Iraanse president Ahmadinejad heeft zijn netwerken in Irak gevoelig versterkt. Het Iraakse ministerie van Binnenlandse Zaken is zeer nauw verbonden met Iran. Dat stelt de VS voor enorme problemen: hun belangrijkste bondgenoten in Irak zijn de vrienden van hun grootste vijand in de regio. Iran gebruikt Irak nu om Europa en de VS te chanteren in het nucleaire dossier.''
U kunt de Amerikaanse neoconservatieven veel verwijten, maar ze hadden op zijn minst een visie. Weet Europa waar het heen wil in het Midden-Oosten?
,,De Europese strategie is bepaald door het besef dat het Israëlisch-Palestijnse conflict zich vlakbij en zelfs op eigen bodem afspeelt. Een grote groep moslims leeft hier samen met joden. De ontvoering van Ilan Halimi heeft nogmaals aangetoond hoe latent aanwezig de spanningen hier zijn. Vandaar dat Europa een iets andere politiek voert dan de VS. Temeer omdat de joodse lobby hier niet zo overheersend is. Er is een evenwicht tussen de drukkingsgroepen.''
,,Anderzijds zal de Europese belastingbetaler nooit aanvaarden dat zijn geld terechtkomt bij een groep die de vernietiging van Israël beoogt en zich het recht toe-eigent om terreur te gebruiken. Met andere woorden: de situatie in Palestina is volledig geblokkeerd. Temeer omdat Hamas dreigt zich tot Iran te wenden als Europa de subsidiekraan toedraait.''
Zijn er dan geen hoopgevende evoluties in de islamitische wereld? Turkije, bijvoorbeeld, of de hervormingen in Marokko?
,,De Turkse evolutie is interessant. Een van oorsprong islamistische partij, ontstaan uit de Moslimbroeders, past de wetgeving aan Europa aan, onder druk van het Turkse zakenmilieu. Maar het blijft afwachten of die juridische aanpassingen dienen om de situatie binnen Turkije daadwerkelijk te veranderen, dan wel of het louter cosmetische toegevingen zijn, die de Turkse islamisten in staat moeten stellen om de Europese ruimte binnen te dringen.''
,,De jonge koning van Marokko heeft een aantal hervormingen doorgevoerd, maar de machtsstructuur op zich is niet veranderd. Integendeel: door de linkse oppositie te coöpteren, heeft die haar identiteit verloren, waardoor alleen nog de islamistische partijen het sociale ongenoegen dreigen te vertalen.''
Waar moet de democratisering dan wel vandaan komen?
,,Uit Europa. Dat blijft mijn overtuiging. De succesvolle integratie van Europese moslims kan de Arabische wereld als voorbeeld dienen. De islamisten beseffen dat, waardoor ze alles in het werk stellen om die integratie te bemoeilijken.''
DS Trottoir, 04-03-2006
In Irak vallen honderden doden bij botsingen tussen soennieten en sjiïten. In Palestina winnen terroristen de verkiezingen. Iran hervat zijn nucleaire programma. De Franse islamoloog Gilles Kepel ziet geen uitweg uit de impasse. ,,In de oorlog tegen de terreur is nog geen enkel succes geboekt.''
WAT heeft de wrede moord op een Franse jood te maken met de vernietigende aanslag op een sjiitisch heiligdom in Irak? Het antwoord is te vinden in de boeken van de Franse islamoloog Gilles Kepel. Kepel was een van de eersten om het nieuwe gezicht van de islamistische jihad te analyseren.
Arabische voormalige moedjahedien die getraind en gevormd waren in het Afghaanse verzet tegen de Russische bezetter, probeerden na de oorlog in Aghanistan tevergeefs om de 'ongelovige' regimes in Algerije, Egypte of Tsjetsjenië omver te werpen. Daarna richtten ze hun bommen op de verre vijand: de Verenigde Staten. Zo hoopten ze wereldwijd de islamitische gemeenschap te mobiliseren in een universele jihad om het rijk van Allah te herstellen.
Gilles Kepel beschreef die ideologische evolutie al in 2000, in zijn boek Jihad. Expansion et déclin du jihadisme. Een jaar later, op 11 september 2001, vielen zelfmoordterroristen met vliegtuigen de Twin Towers en het Pentagon aan, symbolen van de Amerikaanse militaire en economische macht. Op slag was Kepel wereldberoemd. Vandaag reist hij van Washington naar Saudi-Arabië en adviseert hij Javier Solana, over de Europese houding ten opzichte van Hamas, en president Chirac, over zowel de hoofddoekenkwestie als de Franse Midden-Oostenpolitiek.
Intussen doceert Gilles Kepel aan de prestigieuze hogeschool Sciences Po en informeert hij het grote publiek met heldere krantenanalyses en boeken. Zo verscheen eind vorig jaar nog in Nederlandse vertaling Fitna. Oorlog in het hart van de islam , waarvan de Franse versie dateert uit 2004. Daarin beschrijft Kepel hoe de jihad gedoemd is om te mislukken, omdat het geweld net het tegengestelde bereikt van wat het beoogt: geen algemene mobilisatie, maar een verscheurend conflict binnen de moslimgemeenschap, de zogenaamde fitna .
Voor een uitweg uit de impasse stelt Gilles Kepel zijn hoop op Europa. De succesvolle integratie van de islam in het moderne Europa kan de islamitische wereld ter inspiratie dienen. Maar zo hebben ook de islamisten het begrepen. Zij hebben daarom in Europa een nieuw front geopend, met onder meer de aanslagen in Madrid.
Twee jaar na zijn laatste boek oogt het beeld somberder dan ooit tevoren. In Irak dreigt een burgeroorlog, in Palestina is de impasse compleet, in Londen ontploften bommen en in Frankrijk stonden de banlieues in brand en vermoordde een jeugdbende een jongeman omdat hij jood was. Heeft het Franse integratiemodel, door Gilles Kepel altijd verdedigd als alternatief voor het Britse multiculturalisme, dan toch gefaald?
Gilles Kepel: ,,Beide modellen zijn in crisis, maar om verschillende redenen. Multiculturele landen als Nederland en Groot-Brittannië vertrouwden het beheer van identiteit en openbare orde toe aan de leiders binnen elke gemeenschap. De radicale moslimleiders van Londonistan mochten straffeloos rekruteren voor de jihad, zolang ze hun pijlen niet op het Verenigd Koninkrijk richtten. Maar het systeem bleek niet waterdicht, want via het internet ontdekten de radicaalste jongeren de 'heldendaden' van Al Qaeda. Ze negeerden de lokale leiders en gingen tot actie over. In Nederland vermoordden ze Theo van Gogh en in Londen plaatsten ze bommen in bussen en metrostellen.''
,,In Frankrijk heeft het radicale jihadisme na 9/11 nog niet toegeslagen. We hebben wel een zware sociale crisis gekend in de banlieues, en de gruwelijke moord op de Ilan Halimi. Halimi is ontvoerd en gefolterd voor losgeld, omdat hij joods was. Zijn ouders kregen van de ontvoerders een video met de beelden van Abu Ghraib. Die moord was geen jihadistische daad op zich, maar we merken wel hoe een bende voor criminele feiten gebruik maakt van een woordenschat en symbolen van de jihad. De symboliek van de jihad is een eigen leven gaan leiden.''
,,Ook de rellen in de banlieues hadden niet direct iets met de islam te maken. De brandende auto's werden niet opgeëist door een jihadistische beweging, maar waren het werk van jongerenbenden met een raciale of etnische achtergrond - hoofdzakelijk Afrikaans, trouwens. Men heeft even geprobeerd om de revolte te islamiseren, na de traangasgranaat bij de moskee, maar dat is niet gelukt. De rellen hebben getoond dat die jongeren zich niet identificeren met de Franse maatschappij en dat Frankrijk niet in staat was ze te integreren. Dat is de crisis van ons model.''
In de cartoonrel stond de islam wel centraal. Daaruit bleek hoe diep de kloof tussen de islam en de Europese grondwaarden is.
,,De cartoons verschenen op een slecht moment. In de moslimwereld is de frustratie om Irak of Palestina zo groot dat het minste incident volstaat om de volkswoede te laten ontvlammen. De Iraanse president Ahmadinejad en de Syrische president Assad hebben van die algemene anti-westerse sfeer geprofiteerd om de affaire te recupereren voor het eigen belang. Assad richtte de volkswoede op de Deense ambassades, omdat Europa Syrië ervan beschuldigt achter de moord op Hariri te zitten. Iran beschuldigde Europa van godslastering op het moment dat Europa ermee dreigde Iran voor de Veiligheidsraad te brengen vanwege het Iraanse nucleaire dossier. En in Palestina werden de lokalen van de grootste geldschieter, de EU, aangevallen op het ogenblik dat Europa zich beraadde over het voortzetten van de financiële hulp aan de Palestijnse Autoriteit na de verkiezingsoverwinning van Hamas.''
Een basisprincipe van de islamisten is 'Trouw en breuk': een ware moslim breekt met de ongelovigen. De cartoonrel bood hun een droomkans om de Europese moslims voor dat dilemma te plaatsen: islam of vrije meningsuiting.
,,De Europese moslims vormen de inzet van de islamisten. Zij beschouwen hen als een potentieel paard van Troje om Europa te destabiliseren. Net daarom is het zo belangrijk om een consensus rond fundamentele Europese waarden op te bouwen. De vraag is nu in welke mate onze islamitische medeburgers bereid zijn die Europese consensus over vrije meningsuiting te aanvaarden. Dat is een fundamentele discussie en een belangrijke inzet in het integratiedebat. Alleen is het debat slecht gevoerd, omdat het alleen is gevoerd in het licht van de verrotte situatie in het Midden-Oosten.''
,,Die spotprenten verschijnen ook niet uit het niets. Er worden nu eenmaal terreuraanslagen gepleegd in naam van de islam. De Europeanen zouden islam en terreur makkelijker uit elkaar houden als de islamitische opiniemakers duidelijk genoeg konden aantonen dat het een niets met het ander te maken heeft. Ik begrijp dat de doorsnee Mohammed of Ahmed zich niet geroepen voelt om elke dag Osama bin Laden aan te klagen. Maar als terroristen zich op de islam beroepen, is het politiek zeer belangrijk om het verschil te benadrukken.''
Blijkbaar is dat niet zo makkelijk. Het discours van Osama bin Laden en Ayman Al Zawahiri (zie kader) is verrassend consistent en rationeel, en lijkt gebaseerd op een theologische interpretatie van de islamitische bronnen.
,,Ze hebben het voordeel van de demagogie. Het salafisme, of het nu gewelddadig of niet, is het resultaat van een hedendaagse herlezing van de heilige teksten, waarbij men de hele traditie en alle grote juridische scholen van de islam zomaar overslaat. Het internet komt hun van pas. Moslims van Jakarta tot Brussel hebben de indruk dat ze zich in real time kunnen onderdompelen in teksten uit de tijd van de profeet, dankzij de magische en tegelijk wetenschappelijke bemiddeling van de computer. Het digitale versterkt het heilige: het is waar, want het komt uit de computer.''
,,Wie vanuit de islam het salafisme van repliek wil dienen, moet terugvallen op een discursieve (redenerende, nvdr) lezing van de bronnen. Dat is een veel ingewikkelder boodschap. De repliek bestaat, maar ze slaagt er vandaag niet in zich uit te drukken.''
Blijft u bij uw analyse dat de jihad gefaald heeft?
,,Het is de bedoeling van Al Qaeda om een aanslag om te zetten in een wereldwijde mobilisatie. Dat is nog altijd niet gelukt. Verontrustend is wel dat het idee van een gewelddadige en legitieme jihad populair is geworden. Na 9/11 was de afkeer voor Al Qaeda in de islamitische wereld vrij algemeen. Nu zijn, door de situatie in Irak en Palestina, de anti-westerse gevoelens algemeen. De jihadisten punten gescoord in Irak en in Palestina.''
,,Hamas heeft Al Qaeda nooit toegelaten in Palestina. Maar zelf is Hamas er wel in geslaagd om zelfmoordaanslagen om te zetten in een electorale mobilisatie. De context is daarbij belangrijk. Militair hadden de zelfmoordaanslagen weinig uitgehaald: Israël reageerde met gerichte eliminaties en een veiligheidsmuur. Israël heeft de Palestijnse samenleving verpletterd, zonder dat president Abbas weerwoord kon bieden. Bovendien bleek Fatah door en door corrupt. Uiteindelijk gaf alleen Hamas nog uitdrukking aan het verzet tegen Israël. Politiek hebben de zelfmoordaanslagen dus wel geloond. Dat bewijst vooral hoe verrot de situatie is.''
En in Irak?
,,In Irak heeft Al Qaeda voor het eerst sinds 9/11 weer ergens voet aan de grond gekregen, in de figuur van Abu Al Zarqawi. Zarqawi's agenda viel samen met een algemene soennitische mobilisatie op het terrein, in die mate zelfs dat Zarqawi de gijzelaar is geworden van de lokale soennitische belagen. Zawahiri heeft dat Zarqawi trouwens verweten: hij heeft de mondiale jihad vergeten en is de speelbal geworden van de soennieten, die hem sjiieten laten doden, enkel en alleen om de Amerikanen te dwingen de soennieten op te nemen in de regering en te laten delen in de petroleumdollars.''
Dat was toch van meet af aan de bedoeling van Zarqawi: de sjiieten provoceren tot een tegenaanval, om de soennieten te mobiliseren?
,,Zarqawi is de Stalin van Al Qaeda en Zawahiri de Trotski. Zawahiri streeft naar een permanente, mondiale jihad. Zarqawi voert zijn jihad in één land, Irak. Dat is, althans in de ogen van Zawahiri, gevaarlijk, want het leidt tot compromissen die de internationale logica van Al Qaeda ondermijnen.''
,,Vandaar ook dat Al Qaeda zo boos is op de islamisten die aan de verkiezingen deelnamen. In Egypte hebben de Moslimbroeders een verkiezingsoverwinning behaald. Zawahiri verwijt hen te marchanderen met het bloed van de martelaren. Ze plukken de vruchten van het geweld dat de jihad heeft ontketend en laten zich vervolgens inkapselen door het systeem.''
Irak is misschien geen succes voor de mondiale jihad, Zarqawi heeft wel zijn doel bereikt: Irak staat aan de rand van een burgeroorlog.
,,De VS dachten dat door het neerhalen van een dictatuur vanzelf een democratische en liberale burgermaatschappij zou ontstaan. Maar de frustratie in de regio is zo groot dat elke democratische opening zich omzet in een overwinning van de islamisten.''
,,De oorlog tegen de terreur heeft geen enkel succes opgeleverd. De Amerikaanse neoconservatieven hoopten dat de democratisering van de Iraakse sjiieten ook het regime in Iran zou temperen. Het omgekeerde is gebeurd. De radicale Iraanse president Ahmadinejad heeft zijn netwerken in Irak gevoelig versterkt. Het Iraakse ministerie van Binnenlandse Zaken is zeer nauw verbonden met Iran. Dat stelt de VS voor enorme problemen: hun belangrijkste bondgenoten in Irak zijn de vrienden van hun grootste vijand in de regio. Iran gebruikt Irak nu om Europa en de VS te chanteren in het nucleaire dossier.''
U kunt de Amerikaanse neoconservatieven veel verwijten, maar ze hadden op zijn minst een visie. Weet Europa waar het heen wil in het Midden-Oosten?
,,De Europese strategie is bepaald door het besef dat het Israëlisch-Palestijnse conflict zich vlakbij en zelfs op eigen bodem afspeelt. Een grote groep moslims leeft hier samen met joden. De ontvoering van Ilan Halimi heeft nogmaals aangetoond hoe latent aanwezig de spanningen hier zijn. Vandaar dat Europa een iets andere politiek voert dan de VS. Temeer omdat de joodse lobby hier niet zo overheersend is. Er is een evenwicht tussen de drukkingsgroepen.''
,,Anderzijds zal de Europese belastingbetaler nooit aanvaarden dat zijn geld terechtkomt bij een groep die de vernietiging van Israël beoogt en zich het recht toe-eigent om terreur te gebruiken. Met andere woorden: de situatie in Palestina is volledig geblokkeerd. Temeer omdat Hamas dreigt zich tot Iran te wenden als Europa de subsidiekraan toedraait.''
Zijn er dan geen hoopgevende evoluties in de islamitische wereld? Turkije, bijvoorbeeld, of de hervormingen in Marokko?
,,De Turkse evolutie is interessant. Een van oorsprong islamistische partij, ontstaan uit de Moslimbroeders, past de wetgeving aan Europa aan, onder druk van het Turkse zakenmilieu. Maar het blijft afwachten of die juridische aanpassingen dienen om de situatie binnen Turkije daadwerkelijk te veranderen, dan wel of het louter cosmetische toegevingen zijn, die de Turkse islamisten in staat moeten stellen om de Europese ruimte binnen te dringen.''
,,De jonge koning van Marokko heeft een aantal hervormingen doorgevoerd, maar de machtsstructuur op zich is niet veranderd. Integendeel: door de linkse oppositie te coöpteren, heeft die haar identiteit verloren, waardoor alleen nog de islamistische partijen het sociale ongenoegen dreigen te vertalen.''
Waar moet de democratisering dan wel vandaan komen?
,,Uit Europa. Dat blijft mijn overtuiging. De succesvolle integratie van Europese moslims kan de Arabische wereld als voorbeeld dienen. De islamisten beseffen dat, waardoor ze alles in het werk stellen om die integratie te bemoeilijken.''
DS Trottoir, 04-03-2006