Barst
9th February 2016, 00:25
‘Nee, we hebben de piek van burn-out nog niet bereikt’
Jaar na jaar neemt het langdurig ziekteverzuim toe, stelt HR-dienstenverlener SD Worx vast. Elf procent van de werknemers is in 2015 langer dan een maand afwezig geweest. In 2008 was dat nog 8,72 procent. Hoe groot is de kans dat die groei stressgerelateerd is? Behoorlijk groot, zegt stressexperte Elke Van Hoof.
Wat opvalt: langdurig ziekteverzuim is niet meer voorbehouden aan een beroepscategorie. Het is een behoorlijk algemeen fenomeen aan het worden. Terwijl vroeger vooral mannelijke arbeiders langere tijd uitvielen door zwaar fysiek werk zijn het nu zowel arbeiders als bedienden, en zowel mannen als vrouwen die langer dan een maand thuis zitten.
‘Het gaat zelfs om iets meer bedienden dan arbeiders, en om iets meer vrouwen dan mannen’, zegt Tony Swinnen, onderzoeker bij SD Worx, die een steekproef hielden bij 18.000 ondernemingen. ‘Dat we langer werken, speelt zeker een rol. Hoe ouder mensen zijn, hoe groter de kans dat ze chronisch ziek worden. Maar dat is geen voldoende verklaring. Een Nederlandse studie gaf enkele jaren geleden al aan dat burn-out en stressklachten de belangrijkste reden voor langdurig verzuim waren. En het ziet ernaar uit dat die trend zich nu ook bij ons doorzet.’ Iemand met een ernstige burn-out is bijvoorbeeld al snel een half jaar buiten strijd.
‘We zitten niet goed in ons vel’
Elke Van Hoof, professor aan de VUB en gespecialiseerd in trauma’s en stress, treedt die analyse bij. ‘De registratie van stress en burn-out is tot nog toe erg gebrekkig, maar dat de tendens stijgend is, valt niet te ontkennen. En we zijn nog niet aan de piek. Als je kijkt naar de cijfers voor depressie en zelfdoding bijvoorbeeld, of naar angstproblemen, kun je alleen maar concluderen dat wij ons niet goed in ons vel voelen.’
Hoe valt die stijging te verklaren? Is burn-out dan toch besmettelijk, zoals wel eens lacherig beweerd wordt? Is er sprake van een epidemie?
Elke Van Hoof: ‘Het ís besmettelijk. Als er een burn-out in een team is, zal er veel kans nog een ander lid van het team volgen. Want wat gebeurt er? De taken van de afwezige worden onder de rest verdeeld, en de druk verhoogt nog – in een team waar duidelijk al een grote druk was.’
‘Je zal ook vaak zien dat net na een sensibiliseringsactie mensen uitvallen. Dan kun je zeggen als werkgever: hadden we die actie maar niet gedaan. Of je ziet onder ogen wat er aan de hand is: dat mensen dankzij de actie beseft hebben hoe ze eraan toe zijn, en beslist hebben om hun leven weer in handen te nemen. Bewustwording is een goede zaak. Zonder bewustwording kunnen die mensen nog doorwerken tot ze omvallen.’
Als het zo duidelijk een werkgebonden fenomeen is, wat door de Unizo’s van deze wereld weleens in twijfel getrokken wordt, moeten de werkgevers dan meer verantwoordelijkheid nemen?
Elke Van Hoof: ‘Je mag niet vergeten dat er de laatste jaren al veel stappen gezet zijn, dankzij de nieuwe wetgeving over psychosociaal welzijn. Er is serieus gewerkt rond responsabilisering en bewustwording, alleen moet een aantal maatregelen nog bekender worden, en hun weg vinden – zoals de deeltijdse werkhervatting na burn-out. Meer en meer bedrijven zetten hun werknemers ook aan tot gezonder leven – als preventie tegen burn-out, maar ook omdat gezondere werknemers ook productiever zijn.’
‘Stress, veerkracht en burn-out zijn complexe problemen en heel persoonsgebonden. Er bestaan geen simpele oplossingen. De werkgever en de maatschappij dragen een verantwoordelijkheid, maar het individu doet dat evenzeer. Ja, de werkgevers moeten een goede context creëren met genoeg ruimte en flexibiliteit. Maar daarbinnen moeten wij als individuen onze verantwoordelijkheid nemen. Je moet durven zeggen dat een taak er niet meer bij kan, en de werkgever mag niet gewoon zeggen dat er tien staan aan te schuiven om jouw job te doen.’
‘En je moet voor jezelf zorgen, dat onderschatten nog veel te veel mensen. Dat betekent niet dat je stress moet vermijden, helemaal niet, want dan doe je niets meer. Ons lichaam is gemaakt om stress te hebben, veel stress zelfs, alleen niet continu. Het betekent wel dat je recuperatietijd moet inbouwen, en dat je gezond moet leven.’
Flexibiliteit op het werk is belangrijk, zegt u. Maar kunnen wij goed omgaan met die flexibiliteit? Geregeld gaan er stemmen op die zeggen dat de werknemer tegen zichzelf beschermd moet worden.
Elke Van Hoof: ‘Nee, dat kunnen we niet. We gebruiken flexibiliteit om ons kapot te werken. Kijk ook naar mensen die thuiswerken: ze voelen zich schuldig als ze even niet achter de laptop zitten. Ze durven nog geen wasmachine te vullen. Stress is nu wel bespreekbaarder geworden, en het taboe rond burn-out is doorbroken, maar werkgevers kunnen nog veel inzetten op een goede omgang met dat nieuwe werken. En daarmee pleit ik niet voor een terugkeer naar de nine-to-five. We moeten het kind niet met het badwater weggooien.’
‘Hard werken op zich is geen probleem. Het probleem met dat flexibele, nieuwe werken is dat werk en privé in elkaar gaan vloeien zijn. Daardoor lopen mensen het risico dat ze continu aan hun werk denken. Ook in hun vrije tijd bestoken ze hun hoofd met prikkels via die smartphones en tablets. Als je drie uur per dag op je smartphone kijkt, heb je niet veel marge meer om recuperatietijd in te bouwen. Je maakt alleen herstelhormonen aan als je rust neemt. Als je dat niet doet, geef je continu je stresshormonen de vrije baan. En zo jaag je jezelf de dieperik in.’
Is er één quick win om ons uit die dieperik te houden?
Elke Van Hoof: ‘Bewegen, bewegen, bewegen. Als je te lang stress hebt, zet de cortisol zich vast op de hippocampus. Als daar te veel cortisol zit, stopt die met werken, en heb je helemaal geen verweer meer tegen de stress, dan lever je je over aan de continue stress en de angstgevoelens die daarbij horen. Beweging maakt de cortisol los van de hippocampus, en dan komt er opnieuw ruimte voor herstel. Dat is echt essentieel. Soms zie ik mensen die acht maanden in de zetel hebben zitten wachten tot hun burn-out zou overgaan. Dat is een immense fout. Ook wie in een extreme burn-out zit, moet bewegen, zij het dan zonder dat de ademhaling versnelt. Maar alsjeblief: wacht niet met bewegen tot je de burn-out voelt aankomen.’
DS, 08-02-2016 (Eva Berghmans)
Jaar na jaar neemt het langdurig ziekteverzuim toe, stelt HR-dienstenverlener SD Worx vast. Elf procent van de werknemers is in 2015 langer dan een maand afwezig geweest. In 2008 was dat nog 8,72 procent. Hoe groot is de kans dat die groei stressgerelateerd is? Behoorlijk groot, zegt stressexperte Elke Van Hoof.
Wat opvalt: langdurig ziekteverzuim is niet meer voorbehouden aan een beroepscategorie. Het is een behoorlijk algemeen fenomeen aan het worden. Terwijl vroeger vooral mannelijke arbeiders langere tijd uitvielen door zwaar fysiek werk zijn het nu zowel arbeiders als bedienden, en zowel mannen als vrouwen die langer dan een maand thuis zitten.
‘Het gaat zelfs om iets meer bedienden dan arbeiders, en om iets meer vrouwen dan mannen’, zegt Tony Swinnen, onderzoeker bij SD Worx, die een steekproef hielden bij 18.000 ondernemingen. ‘Dat we langer werken, speelt zeker een rol. Hoe ouder mensen zijn, hoe groter de kans dat ze chronisch ziek worden. Maar dat is geen voldoende verklaring. Een Nederlandse studie gaf enkele jaren geleden al aan dat burn-out en stressklachten de belangrijkste reden voor langdurig verzuim waren. En het ziet ernaar uit dat die trend zich nu ook bij ons doorzet.’ Iemand met een ernstige burn-out is bijvoorbeeld al snel een half jaar buiten strijd.
‘We zitten niet goed in ons vel’
Elke Van Hoof, professor aan de VUB en gespecialiseerd in trauma’s en stress, treedt die analyse bij. ‘De registratie van stress en burn-out is tot nog toe erg gebrekkig, maar dat de tendens stijgend is, valt niet te ontkennen. En we zijn nog niet aan de piek. Als je kijkt naar de cijfers voor depressie en zelfdoding bijvoorbeeld, of naar angstproblemen, kun je alleen maar concluderen dat wij ons niet goed in ons vel voelen.’
Hoe valt die stijging te verklaren? Is burn-out dan toch besmettelijk, zoals wel eens lacherig beweerd wordt? Is er sprake van een epidemie?
Elke Van Hoof: ‘Het ís besmettelijk. Als er een burn-out in een team is, zal er veel kans nog een ander lid van het team volgen. Want wat gebeurt er? De taken van de afwezige worden onder de rest verdeeld, en de druk verhoogt nog – in een team waar duidelijk al een grote druk was.’
‘Je zal ook vaak zien dat net na een sensibiliseringsactie mensen uitvallen. Dan kun je zeggen als werkgever: hadden we die actie maar niet gedaan. Of je ziet onder ogen wat er aan de hand is: dat mensen dankzij de actie beseft hebben hoe ze eraan toe zijn, en beslist hebben om hun leven weer in handen te nemen. Bewustwording is een goede zaak. Zonder bewustwording kunnen die mensen nog doorwerken tot ze omvallen.’
Als het zo duidelijk een werkgebonden fenomeen is, wat door de Unizo’s van deze wereld weleens in twijfel getrokken wordt, moeten de werkgevers dan meer verantwoordelijkheid nemen?
Elke Van Hoof: ‘Je mag niet vergeten dat er de laatste jaren al veel stappen gezet zijn, dankzij de nieuwe wetgeving over psychosociaal welzijn. Er is serieus gewerkt rond responsabilisering en bewustwording, alleen moet een aantal maatregelen nog bekender worden, en hun weg vinden – zoals de deeltijdse werkhervatting na burn-out. Meer en meer bedrijven zetten hun werknemers ook aan tot gezonder leven – als preventie tegen burn-out, maar ook omdat gezondere werknemers ook productiever zijn.’
‘Stress, veerkracht en burn-out zijn complexe problemen en heel persoonsgebonden. Er bestaan geen simpele oplossingen. De werkgever en de maatschappij dragen een verantwoordelijkheid, maar het individu doet dat evenzeer. Ja, de werkgevers moeten een goede context creëren met genoeg ruimte en flexibiliteit. Maar daarbinnen moeten wij als individuen onze verantwoordelijkheid nemen. Je moet durven zeggen dat een taak er niet meer bij kan, en de werkgever mag niet gewoon zeggen dat er tien staan aan te schuiven om jouw job te doen.’
‘En je moet voor jezelf zorgen, dat onderschatten nog veel te veel mensen. Dat betekent niet dat je stress moet vermijden, helemaal niet, want dan doe je niets meer. Ons lichaam is gemaakt om stress te hebben, veel stress zelfs, alleen niet continu. Het betekent wel dat je recuperatietijd moet inbouwen, en dat je gezond moet leven.’
Flexibiliteit op het werk is belangrijk, zegt u. Maar kunnen wij goed omgaan met die flexibiliteit? Geregeld gaan er stemmen op die zeggen dat de werknemer tegen zichzelf beschermd moet worden.
Elke Van Hoof: ‘Nee, dat kunnen we niet. We gebruiken flexibiliteit om ons kapot te werken. Kijk ook naar mensen die thuiswerken: ze voelen zich schuldig als ze even niet achter de laptop zitten. Ze durven nog geen wasmachine te vullen. Stress is nu wel bespreekbaarder geworden, en het taboe rond burn-out is doorbroken, maar werkgevers kunnen nog veel inzetten op een goede omgang met dat nieuwe werken. En daarmee pleit ik niet voor een terugkeer naar de nine-to-five. We moeten het kind niet met het badwater weggooien.’
‘Hard werken op zich is geen probleem. Het probleem met dat flexibele, nieuwe werken is dat werk en privé in elkaar gaan vloeien zijn. Daardoor lopen mensen het risico dat ze continu aan hun werk denken. Ook in hun vrije tijd bestoken ze hun hoofd met prikkels via die smartphones en tablets. Als je drie uur per dag op je smartphone kijkt, heb je niet veel marge meer om recuperatietijd in te bouwen. Je maakt alleen herstelhormonen aan als je rust neemt. Als je dat niet doet, geef je continu je stresshormonen de vrije baan. En zo jaag je jezelf de dieperik in.’
Is er één quick win om ons uit die dieperik te houden?
Elke Van Hoof: ‘Bewegen, bewegen, bewegen. Als je te lang stress hebt, zet de cortisol zich vast op de hippocampus. Als daar te veel cortisol zit, stopt die met werken, en heb je helemaal geen verweer meer tegen de stress, dan lever je je over aan de continue stress en de angstgevoelens die daarbij horen. Beweging maakt de cortisol los van de hippocampus, en dan komt er opnieuw ruimte voor herstel. Dat is echt essentieel. Soms zie ik mensen die acht maanden in de zetel hebben zitten wachten tot hun burn-out zou overgaan. Dat is een immense fout. Ook wie in een extreme burn-out zit, moet bewegen, zij het dan zonder dat de ademhaling versnelt. Maar alsjeblief: wacht niet met bewegen tot je de burn-out voelt aankomen.’
DS, 08-02-2016 (Eva Berghmans)