Barst
3rd January 2016, 03:05
Krijgt Europa een moslim-gezicht?
Progressieve denkers gaan ervan uit dat immigranten hun gastland verrijken. Volgens Robert Skidelsky onderschatten zij de impact van de veel grotere aantallen die op ons afkomen. Economische integratie betekent niet automatisch dat culturele waarden ook worden overgenomen.
Naar aanleiding van Donald Trumps oproep om moslims uit de VS te weren, stelde ik twee jonge vrienden de volgende vraag: ‘Stel dat jullie moesten kiezen tussen islamitische immigratie en het behoud van de liberale morele waarden. Wat zou het worden?’ Ze wezen allebei de premisse van mijn vraag af: islamitische immigranten kunnen misschien reactionaire morele codes hebben, maar hun kinderen zullen de waarden overnemen van de westerse landen waarin ze opgroeien. Maar is dat ook zo?
Mijn vraag ging niet over het islamistisch terrorisme – Trumps uitspraak deed dat wel – maar over de potentiële bedreiging van een grootschalige islamitische immigratie voor de morele codes die vanzelfsprekend zijn voor mijn jonge vrienden en voor de meeste opgeleide Europeanen. Zouden zij, het terrorisme buiten beschouwing gelaten, zich zorgen maken over een groeiende invloed van de islam op het Britse recht en de Britse politiek?
Van 6 naar 20 procent van de bevolking
Het probleem is niet hypothetisch. In 2010 telde Europa 44,1 miljoen moslims, 6 procent van de totale bevolking. In 2011 woonden er in het Verenigd Koninkrijk 2,7 miljoen moslims (4,8 procent van het totaal), tegenover 1,6 miljoen in 2001. Gelet op de recente immigratietrends en vooral de hoger dan gemiddelde vruchtbaarheid van moslims (drie kinderen per gezin tegenover het Britse gemiddelde van 1,8), zal het aandeel van de islamitische bevolking in de volgende decennia blijven groeien.
Veel Europese landen volgen hetzelfde demografische pad. Demografie is natuurlijk geen exacte wetenschap. Veel hangt af van veronderstellingen over leeftijdsprofielen, levensstandaarden, ongelijkheid enzovoort. Op termijn zal de vruchtbaarheid van de moslims met het nationale gemiddelde convergeren. Maar tegen die tijd zullen de moslims 10 tot 20 procent van de totale bevolking vertegenwoordigen.
Wat zullen de gevolgen zijn? Progressieve denkers maken zich geen zorgen over de etnische demografie, omdat zij veronderstellen dat mensen zich na verloop van tijd gaan identificeren met de normen van hun gastgemeenschap. Het klassieke argument zegt dat immigranten het gastland verrijken en hun incompatibele eigenschappen thuis laten. Meer bepaald hun politieke opstelling zal op termijn samenvallen met die van de bevolking in haar geheel.
Als die stelling klopt, is de sociaalpolitieke impact van een verandering van de etnische samenstelling van een bevolking neutraal of zelfs positief. Immigranten uit Algerije, Bangladesh, Pakistan of Turkije zullen na een of twee generaties een Europees wereldbeeld en een Europese politieke opstelling hebben. Ze zullen de godsdienst als een privézaak beschouwen, net zoals de meeste Europeanen dat doen. Ze zullen in alle belangrijke opzichten geïntegreerd zijn.
Maar dat historische patroon hing volgens mij heel sterk af van de beperkte omvang van de immigrantenbevolking en haar culturele verwantschap met de gastgemeenschap (en zelfs dan verliep de assimilatie zeker niet zonder wrijvingen). Het verleden kan ons weinig leren over de sociale en politieke gevolgen van de veel grotere aantallen en de veel sterkere culturele verschillen van de naoorlogse Europese immigratie, vooral uit de islamitische wereld. De incompatibiliteit is veel groter.
Godsdienst terug van weggeweest
De kern van het probleem is dat de hedendaagse Europese beschaving wereldlijk is en de islamitische beschaving religieus. In Europa heeft de godsdienst zijn gezag over het recht, de wetten, het onderwijs, de moraal en het zakenleven verloren. De islamitische wereld heeft geen vergelijkbaar proces ondergaan. Ze kent geen systematische scheiding van geloof en staat; de familie en niet het individu blijft de elementaire sociale eenheid. De essentiële elementen van het moderne Europese politieke leven – de rechten en plichten van het individu, de aansprakelijkheid van de regeerders tegenover de geregeerden – ontbreken in de islamitische beschaving en zeker in het Arabische Midden-Oosten.
Ondanks pogingen tot secularisatie is de kloof tussen het islamitische en het westerse wereldbeeld in de afgelopen jaren nog groter worden, naarmate de godsdienst in de meeste islamitische landen aan invloed heeft gewonnen. De sharia, de islamitische wetgeving – die in haar extreme versies gedrag zoals overspel en homoseksualiteit, dat in het Westen gedecriminaliseerd is, met de dood bestraft – beïnvloedt hun wetten. Bovendien vindt in veel landen een overgrote meerderheid van de moslims dat de sharia de officiële wet zou moeten zijn.
In Europa is de islam de snelst groeiende godsdienst en infiltreert de sharia de rechtsstelsels. In het Verenigd Koninkrijk doet een honderdtal sharia-rechtbanken uitspraken over echtscheidingen en andere gezinskwesties en vindt Theresa May, de minister van Binnenlandse Zaken, het nodig om te onderzoeken of de sharia-rechtbanken ‘consistent zijn met de Britse waarden’.
Secularisatie is niet onvermijdelijk. Zoals de politieke filosoof Larry Siedentop het uitdrukt, is ‘secularisatie het geschenk van het christendom aan de wereld’. De specifieke kenmerken van het christendom, zegt Siedentop, hebben ons liberale individualisme mogelijk gemaakt maar ontbreken in de andere grote wereldgodsdiensten. Het grote geschenk van de secularisatie is dan weer de tolerantie. Ondanks een verschrikkelijke terugval in het Europa van de twintigste eeuw, heeft de secularisatie het godsdienstfanatisme getemd, omdat de seculaire redenering in tegenstelling tot de goddelijke revelatie nooit beslissend is.
Grootste bedreiging: mislukte integratie
Economen definiëren migratie als een verplaatsing van individuen op zoek naar een beter leven. Ze pleiten voor meer immigratie, om de vergrijzing van de bevolking te compenseren of als bron van arbeidskrachten om ‘het vuile werk’ te doen. Maar dat beeld van de ‘economische mens’ negeert een cruciale dimensie van de immigratie: mensen brengen hun cultuur met zich mee. We mogen niet aannemen dat economisch succes automatisch met cultureel succes samenvalt.
Zo komen we weer bij Donald Trump. Wat er in de Verenigde Staten ook mag gebeuren, de islamitische migratie naar Europa zal niet stoppen. Ze zal in de volgende jaren zelfs toenemen – alleen al de ramp in Syrië garandeert dat. Niets wat dialoog en onderwijs kunnen doen om de kloof tussen de immigranten en hun gastgemeenschap te verkleinen, mag onverlet worden gelaten. Maar misschien zullen we niet kunnen verhinderen dat de godsdienst weer een grote rol gaat spelen in de politiek en dat het godsdienstfanatisme weer conflicten schept. Als we een uiterst problematische toekomst willen vermijden, moeten we inzien dat niet het terrorisme maar een mislukking van de integratie het grootste gevaar is dat ons bedreigt.
Robert Skidelsky (Hoogleraar emeritus politieke economie - Warwick University)
DS, 02-01-2016
Progressieve denkers gaan ervan uit dat immigranten hun gastland verrijken. Volgens Robert Skidelsky onderschatten zij de impact van de veel grotere aantallen die op ons afkomen. Economische integratie betekent niet automatisch dat culturele waarden ook worden overgenomen.
Naar aanleiding van Donald Trumps oproep om moslims uit de VS te weren, stelde ik twee jonge vrienden de volgende vraag: ‘Stel dat jullie moesten kiezen tussen islamitische immigratie en het behoud van de liberale morele waarden. Wat zou het worden?’ Ze wezen allebei de premisse van mijn vraag af: islamitische immigranten kunnen misschien reactionaire morele codes hebben, maar hun kinderen zullen de waarden overnemen van de westerse landen waarin ze opgroeien. Maar is dat ook zo?
Mijn vraag ging niet over het islamistisch terrorisme – Trumps uitspraak deed dat wel – maar over de potentiële bedreiging van een grootschalige islamitische immigratie voor de morele codes die vanzelfsprekend zijn voor mijn jonge vrienden en voor de meeste opgeleide Europeanen. Zouden zij, het terrorisme buiten beschouwing gelaten, zich zorgen maken over een groeiende invloed van de islam op het Britse recht en de Britse politiek?
Van 6 naar 20 procent van de bevolking
Het probleem is niet hypothetisch. In 2010 telde Europa 44,1 miljoen moslims, 6 procent van de totale bevolking. In 2011 woonden er in het Verenigd Koninkrijk 2,7 miljoen moslims (4,8 procent van het totaal), tegenover 1,6 miljoen in 2001. Gelet op de recente immigratietrends en vooral de hoger dan gemiddelde vruchtbaarheid van moslims (drie kinderen per gezin tegenover het Britse gemiddelde van 1,8), zal het aandeel van de islamitische bevolking in de volgende decennia blijven groeien.
Veel Europese landen volgen hetzelfde demografische pad. Demografie is natuurlijk geen exacte wetenschap. Veel hangt af van veronderstellingen over leeftijdsprofielen, levensstandaarden, ongelijkheid enzovoort. Op termijn zal de vruchtbaarheid van de moslims met het nationale gemiddelde convergeren. Maar tegen die tijd zullen de moslims 10 tot 20 procent van de totale bevolking vertegenwoordigen.
Wat zullen de gevolgen zijn? Progressieve denkers maken zich geen zorgen over de etnische demografie, omdat zij veronderstellen dat mensen zich na verloop van tijd gaan identificeren met de normen van hun gastgemeenschap. Het klassieke argument zegt dat immigranten het gastland verrijken en hun incompatibele eigenschappen thuis laten. Meer bepaald hun politieke opstelling zal op termijn samenvallen met die van de bevolking in haar geheel.
Als die stelling klopt, is de sociaalpolitieke impact van een verandering van de etnische samenstelling van een bevolking neutraal of zelfs positief. Immigranten uit Algerije, Bangladesh, Pakistan of Turkije zullen na een of twee generaties een Europees wereldbeeld en een Europese politieke opstelling hebben. Ze zullen de godsdienst als een privézaak beschouwen, net zoals de meeste Europeanen dat doen. Ze zullen in alle belangrijke opzichten geïntegreerd zijn.
Maar dat historische patroon hing volgens mij heel sterk af van de beperkte omvang van de immigrantenbevolking en haar culturele verwantschap met de gastgemeenschap (en zelfs dan verliep de assimilatie zeker niet zonder wrijvingen). Het verleden kan ons weinig leren over de sociale en politieke gevolgen van de veel grotere aantallen en de veel sterkere culturele verschillen van de naoorlogse Europese immigratie, vooral uit de islamitische wereld. De incompatibiliteit is veel groter.
Godsdienst terug van weggeweest
De kern van het probleem is dat de hedendaagse Europese beschaving wereldlijk is en de islamitische beschaving religieus. In Europa heeft de godsdienst zijn gezag over het recht, de wetten, het onderwijs, de moraal en het zakenleven verloren. De islamitische wereld heeft geen vergelijkbaar proces ondergaan. Ze kent geen systematische scheiding van geloof en staat; de familie en niet het individu blijft de elementaire sociale eenheid. De essentiële elementen van het moderne Europese politieke leven – de rechten en plichten van het individu, de aansprakelijkheid van de regeerders tegenover de geregeerden – ontbreken in de islamitische beschaving en zeker in het Arabische Midden-Oosten.
Ondanks pogingen tot secularisatie is de kloof tussen het islamitische en het westerse wereldbeeld in de afgelopen jaren nog groter worden, naarmate de godsdienst in de meeste islamitische landen aan invloed heeft gewonnen. De sharia, de islamitische wetgeving – die in haar extreme versies gedrag zoals overspel en homoseksualiteit, dat in het Westen gedecriminaliseerd is, met de dood bestraft – beïnvloedt hun wetten. Bovendien vindt in veel landen een overgrote meerderheid van de moslims dat de sharia de officiële wet zou moeten zijn.
In Europa is de islam de snelst groeiende godsdienst en infiltreert de sharia de rechtsstelsels. In het Verenigd Koninkrijk doet een honderdtal sharia-rechtbanken uitspraken over echtscheidingen en andere gezinskwesties en vindt Theresa May, de minister van Binnenlandse Zaken, het nodig om te onderzoeken of de sharia-rechtbanken ‘consistent zijn met de Britse waarden’.
Secularisatie is niet onvermijdelijk. Zoals de politieke filosoof Larry Siedentop het uitdrukt, is ‘secularisatie het geschenk van het christendom aan de wereld’. De specifieke kenmerken van het christendom, zegt Siedentop, hebben ons liberale individualisme mogelijk gemaakt maar ontbreken in de andere grote wereldgodsdiensten. Het grote geschenk van de secularisatie is dan weer de tolerantie. Ondanks een verschrikkelijke terugval in het Europa van de twintigste eeuw, heeft de secularisatie het godsdienstfanatisme getemd, omdat de seculaire redenering in tegenstelling tot de goddelijke revelatie nooit beslissend is.
Grootste bedreiging: mislukte integratie
Economen definiëren migratie als een verplaatsing van individuen op zoek naar een beter leven. Ze pleiten voor meer immigratie, om de vergrijzing van de bevolking te compenseren of als bron van arbeidskrachten om ‘het vuile werk’ te doen. Maar dat beeld van de ‘economische mens’ negeert een cruciale dimensie van de immigratie: mensen brengen hun cultuur met zich mee. We mogen niet aannemen dat economisch succes automatisch met cultureel succes samenvalt.
Zo komen we weer bij Donald Trump. Wat er in de Verenigde Staten ook mag gebeuren, de islamitische migratie naar Europa zal niet stoppen. Ze zal in de volgende jaren zelfs toenemen – alleen al de ramp in Syrië garandeert dat. Niets wat dialoog en onderwijs kunnen doen om de kloof tussen de immigranten en hun gastgemeenschap te verkleinen, mag onverlet worden gelaten. Maar misschien zullen we niet kunnen verhinderen dat de godsdienst weer een grote rol gaat spelen in de politiek en dat het godsdienstfanatisme weer conflicten schept. Als we een uiterst problematische toekomst willen vermijden, moeten we inzien dat niet het terrorisme maar een mislukking van de integratie het grootste gevaar is dat ons bedreigt.
Robert Skidelsky (Hoogleraar emeritus politieke economie - Warwick University)
DS, 02-01-2016