Barst
2nd February 2006, 01:48
Waarom religie en vrije meningsuiting moeilijk naast elkaar kunnen leven
Een geloof is alleen binnen de eigen groep geldig. In een pluralistische en multiculturele wereld leven vele waardestelsels naast elkaar. Gelovigen moeten bijgevolg leren anders- en niet-gelovigen te accepteren.
De Saudi's gaan nu al even door het leven zonder melkerijboter uit Denemarken. Ze wilden zelf dat de warenhuizen het spul uit de rekken haalden. En ze brengen dit offer graag, om zo ermee protesteren tegen twaalf cartoons die enkele maanden geleden in een Deense krant verschenen. De tekeningen zouden namelijk beledigend zijn voor de profeet Mohammed.
De halve moslimwereld kwam er al tegen in het geweer, met diplomatiek protest, boycots van Deense producten enzovoort. Excuses moeten er volgen, hoe officiëler hoe liever. Gisteren heeft de krant in kwestie dat ook gedaan. De Deense regering niet, want zij wil zich niet mengen op een terrein dat tot de vrijheid van meningsuiting behoort. Berekeningen leren ondertussen dat de boycot Denemarken dik 11.000 jobs kan kosten.
Een van de argumenten van de Deense regering is dat de cartoons geen inbreuk vormen op de Deense wet. Humor en spot beroepen zich tenslotte ook op de vrijheid van meningsuiting, een van de essentiële waarden in een democratische samenleving.
Het is dan ook vreemd dat de Britse regering, allicht om zeer opportunistische reden, het Lagerhuis gisteravond een wet voorlegde die van het verspreiden van 'religieuze haat' een misdaad maakt (DS 31 januari) . Het uiten van bedreigingen en het aanzetten tot haat zijn hoe dan ook al strafbaar, maar de regering-Blair deed er nog een schepje bovenop door er uitdrukkelijk de godsdienst bij te betrekken. Het resultaat is een zo brede formulering, dat nooit uit te sluiten valt dat elke commentaar op of grap over godsdienst meteen tot gerechtelijke vervolging kan leiden.
Het ontbreekt niet aan voorbeelden die aantonen dat religie (of sommige vormen daarvan) zich maar moeilijk laat rijmen met kritiek of zelfs maar debat, en al helemaal niet met humor. De fatwa tegen Salman Rushdie en zijn Duivelsverzen is al lang een klassieker in het genre. En het zijn zeker niet alleen de moslims die zich daarin nogal gevoelig tonen.
Nog maar enkele maanden geleden kreeg de Brusselse KVS hardnekkig protest uit conservatief-katholieke hoek te verduren, tot een betoging toe, omdat hij een madonna met een blote borst op een affiche had gezet. Ook dat incident kende tal van precedenten, onder meer rond het rubriekje 'Koken met Jezus' van Bart Peeters in het televisieprogramma Het Leugenpaleis of het liedje Bakske vol met stro van Urbanus.
Het probleem met godsdienst is dat de zekerheden waarop hij berust, zeker in een moderne context, vaak kwetsbaar zijn. Ze verwijzen immers uiteindelijk altijd naar het bovennatuurlijke. Een altijd sceptische, onderzoekende seculiere samenleving haalt haar referenties daarentegen niet uit de metafysica, maar uit de zintuiglijk waarneembare wereld. In die context kan de bewijskracht van het geloof altijd worden bediscussieerd en betwist. En in het verlengde daarvan het onderwerp van humor worden.
De geldigheid van geloofsovertuigingen beperkt zich tot de eigen groep, terwijl in een pluralistische wereld vele 'bronnen van waarheid' naast elkaar bestaan. Die vermeende dreiging versterkt nog de neiging om de leer te beveiligen met tradities, rituelen, taboes of axioma's. Daarbij geeft uiteindelijk het gezagsargument (van priesters of schriftgeleerden) de doorslag. En wie de orthodoxie overtreedt, is een ketter die tot inkeer moet worden gebracht of desnoods met de dood bestraft.
Het lijdt geen twijfel dat volgelingen en gelovigen oprecht kunnen worden gekwetst of zelfs beledigd door kritiek of spot van buiten uit. De twijfel waarvan die getuigen, raakt immers hun intiemste overtuigingen, die hen mentaal houvast verschaffen om zich een plaats in de wereld voor te stellen, om na te denken over leven en dood, voor de meest existentiële vragen waarmee elk individu wordt geconfronteerd.
Maar zich gekwetst, beledigd of bespot voelen is nu eenmaal een risico van de pluralistische of multiculturele samenleving, waarin per definitie vele waardestelsels of religies naast elkaar leven. Het christendom heeft zich daar in het Westen aan aangepast door zijn absolute aanspraken te laten varen.
Het Britse wetsontwerp is dan ook een zwaktebod. Het bevordert niet de actieve dialoog, maar bemoeilijkt die net, door het openbare debat van zijn gespreksstof te ontdoen. Het promoveert een zelfcensuur die mensen verhindert om voor hun overtuiging uit te komen. Altijd bestaat immers wel het risico dat de een of andere fanaat zich daardoor beledigd voelt en van de rechter nog gelijk krijgt ook.
Het is een verdienste om conflicten uit de weg te willen gaan, maar dat vergt meer dan de gemakzucht waarvan het gemeentebestuur van het Britse West Midlands blijk gaf. Vorig jaar deed het Knorretje in de ban, het populaire Piglet-figuurtje uit de verhalen van Winnie-the-Pooh, want dat stelt nu eenmaal een varkentje en dus een volgens de islam onrein dier voor. Zulke ingrepen maken het andere en de andere onzichtbaar, alleen maar ten bate van de lieve vrede. Ze verhullen de maatschappelijke pluraliteit, terwijl die net, als uiting van onderlinge tolerantie, een voorwerp van trots zou moeten zijn. Al was het maar omdat mensen niet hoeven te verbergen wie ze zijn.
Zou God met grappen over zichzelf kunnen lachen? Vast wel. Hij zou zelfs in Zijn baard lachen, gesteld dat zoiets groeit op de kin van jonge, zwarte vrouwen.
DS, 01-02-2006 (Marc Reynebeau)
Een geloof is alleen binnen de eigen groep geldig. In een pluralistische en multiculturele wereld leven vele waardestelsels naast elkaar. Gelovigen moeten bijgevolg leren anders- en niet-gelovigen te accepteren.
De Saudi's gaan nu al even door het leven zonder melkerijboter uit Denemarken. Ze wilden zelf dat de warenhuizen het spul uit de rekken haalden. En ze brengen dit offer graag, om zo ermee protesteren tegen twaalf cartoons die enkele maanden geleden in een Deense krant verschenen. De tekeningen zouden namelijk beledigend zijn voor de profeet Mohammed.
De halve moslimwereld kwam er al tegen in het geweer, met diplomatiek protest, boycots van Deense producten enzovoort. Excuses moeten er volgen, hoe officiëler hoe liever. Gisteren heeft de krant in kwestie dat ook gedaan. De Deense regering niet, want zij wil zich niet mengen op een terrein dat tot de vrijheid van meningsuiting behoort. Berekeningen leren ondertussen dat de boycot Denemarken dik 11.000 jobs kan kosten.
Een van de argumenten van de Deense regering is dat de cartoons geen inbreuk vormen op de Deense wet. Humor en spot beroepen zich tenslotte ook op de vrijheid van meningsuiting, een van de essentiële waarden in een democratische samenleving.
Het is dan ook vreemd dat de Britse regering, allicht om zeer opportunistische reden, het Lagerhuis gisteravond een wet voorlegde die van het verspreiden van 'religieuze haat' een misdaad maakt (DS 31 januari) . Het uiten van bedreigingen en het aanzetten tot haat zijn hoe dan ook al strafbaar, maar de regering-Blair deed er nog een schepje bovenop door er uitdrukkelijk de godsdienst bij te betrekken. Het resultaat is een zo brede formulering, dat nooit uit te sluiten valt dat elke commentaar op of grap over godsdienst meteen tot gerechtelijke vervolging kan leiden.
Het ontbreekt niet aan voorbeelden die aantonen dat religie (of sommige vormen daarvan) zich maar moeilijk laat rijmen met kritiek of zelfs maar debat, en al helemaal niet met humor. De fatwa tegen Salman Rushdie en zijn Duivelsverzen is al lang een klassieker in het genre. En het zijn zeker niet alleen de moslims die zich daarin nogal gevoelig tonen.
Nog maar enkele maanden geleden kreeg de Brusselse KVS hardnekkig protest uit conservatief-katholieke hoek te verduren, tot een betoging toe, omdat hij een madonna met een blote borst op een affiche had gezet. Ook dat incident kende tal van precedenten, onder meer rond het rubriekje 'Koken met Jezus' van Bart Peeters in het televisieprogramma Het Leugenpaleis of het liedje Bakske vol met stro van Urbanus.
Het probleem met godsdienst is dat de zekerheden waarop hij berust, zeker in een moderne context, vaak kwetsbaar zijn. Ze verwijzen immers uiteindelijk altijd naar het bovennatuurlijke. Een altijd sceptische, onderzoekende seculiere samenleving haalt haar referenties daarentegen niet uit de metafysica, maar uit de zintuiglijk waarneembare wereld. In die context kan de bewijskracht van het geloof altijd worden bediscussieerd en betwist. En in het verlengde daarvan het onderwerp van humor worden.
De geldigheid van geloofsovertuigingen beperkt zich tot de eigen groep, terwijl in een pluralistische wereld vele 'bronnen van waarheid' naast elkaar bestaan. Die vermeende dreiging versterkt nog de neiging om de leer te beveiligen met tradities, rituelen, taboes of axioma's. Daarbij geeft uiteindelijk het gezagsargument (van priesters of schriftgeleerden) de doorslag. En wie de orthodoxie overtreedt, is een ketter die tot inkeer moet worden gebracht of desnoods met de dood bestraft.
Het lijdt geen twijfel dat volgelingen en gelovigen oprecht kunnen worden gekwetst of zelfs beledigd door kritiek of spot van buiten uit. De twijfel waarvan die getuigen, raakt immers hun intiemste overtuigingen, die hen mentaal houvast verschaffen om zich een plaats in de wereld voor te stellen, om na te denken over leven en dood, voor de meest existentiële vragen waarmee elk individu wordt geconfronteerd.
Maar zich gekwetst, beledigd of bespot voelen is nu eenmaal een risico van de pluralistische of multiculturele samenleving, waarin per definitie vele waardestelsels of religies naast elkaar leven. Het christendom heeft zich daar in het Westen aan aangepast door zijn absolute aanspraken te laten varen.
Het Britse wetsontwerp is dan ook een zwaktebod. Het bevordert niet de actieve dialoog, maar bemoeilijkt die net, door het openbare debat van zijn gespreksstof te ontdoen. Het promoveert een zelfcensuur die mensen verhindert om voor hun overtuiging uit te komen. Altijd bestaat immers wel het risico dat de een of andere fanaat zich daardoor beledigd voelt en van de rechter nog gelijk krijgt ook.
Het is een verdienste om conflicten uit de weg te willen gaan, maar dat vergt meer dan de gemakzucht waarvan het gemeentebestuur van het Britse West Midlands blijk gaf. Vorig jaar deed het Knorretje in de ban, het populaire Piglet-figuurtje uit de verhalen van Winnie-the-Pooh, want dat stelt nu eenmaal een varkentje en dus een volgens de islam onrein dier voor. Zulke ingrepen maken het andere en de andere onzichtbaar, alleen maar ten bate van de lieve vrede. Ze verhullen de maatschappelijke pluraliteit, terwijl die net, als uiting van onderlinge tolerantie, een voorwerp van trots zou moeten zijn. Al was het maar omdat mensen niet hoeven te verbergen wie ze zijn.
Zou God met grappen over zichzelf kunnen lachen? Vast wel. Hij zou zelfs in Zijn baard lachen, gesteld dat zoiets groeit op de kin van jonge, zwarte vrouwen.
DS, 01-02-2006 (Marc Reynebeau)